Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əsl püstə (lat. Pistacia vera) — bitkilər aləminin sabunağacıçiçəklilər dəstəsinin sumaqkimilər fəsiləsinin püstə cinsinə aid bitki növü.
| Əsl püstə | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Əsl püstə | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Püstə mart-apreldə yarpaqlar açıldığı vaxt çiçəkləyir. Çiçəklər topa halında enli süpürgə-salxımlara yığılmışdır. Erkək çiçəklər dişi çiçəklərdən 2–3 gün tez açılır. Çiçəkləmə 20–25 gün davam edir. Püstənin meyvəsi iyul-avqustda yetişir. 7–8 yaşından meyvə verir, 100 il ömür sürür. Meyvəsi qozvari, birtoxumlu çəyirdəkdir, sarımtıl-ağ rəngdədir. Kütləsi 0,9–2,5 q-dır. Meyvələr yetişdikdə çiçək yanlığı bürüşür, quruyur, partlayır və meyvədən asanlıqla ayrılır. Ləpəsi açıq yaşıl, yaşıl rəngli, yanları bənövşəyi olur. Dadı xoşagələn şirin və yağlıdır. Püstə ləpəsinin tərkibində 68% yağ, 18–22% zülali maddə, 9,5–17%-ə qədər karbohidrat, 4,6% sellüloza, 3,1% kül vardır. Dadlı, lətif, yağlı və faydalı olduğundan çox qiymətlidir.
Püstənin meyvəsindən təzə, qovrulmuş və duzlanmış halda istifadə edirlər. Ləpəsi qənnadı məmulatı (tort, pirojna, şokolad, Şərq şirniyyatı) istehsalında işlədilir, eləcə də bəzi kolbasa məhsullarına və pendirə qatılır. Püstənin yağı qurumayan yağ qrupuna aiddir, əczaçılıqda, ətriyyatda və lakların hazırlanmasında geniş istifadə olunur. Püstənin yarpaqlarında, meyvələrində, qabığında və oduncağında 10–12%-ə qədər aşılayıcı maddə vardır. Müxtəlif növ mənənələr yarpaqlarda fır şişləri (buzqunç) əmələ gətirir ki, bunun tərkibində 30–50% tanin olur. Bu, toxuculuq və yüngül sənayedə aşılayıcı və boyaq maddəsi almaq üçün qiymətli xammaldır.
Püstənin ağacından iyul-avqust aylarında çəkilən qətrandan yüksək keyfiyyətli lak hazırlanır.
Müasir xalq təbabətində püstə qanazlığında, arıqlamada, vərəm xəstəliyində, qaraciyər ağrılarında tətbiq edilir.
Təbii yayılması
Kaliforniya, İtaliya, Fransa, İspaniya, Şimali Afrika, Suriya, İran və s ölkələrdə təbii halda bitir.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 5–10 m-ə çatan ağacdır. Bir qədər alçaq gövdəli, enli və sıx qollu-budaqlı çətirlidir. Budaqların qabığı açıq-boz, zoğları qırmızımtıl-qonur rəngdə olub, hamardır. Yarpaqları 5–14 sm uzunluqda,4–10 sm enində tək lələkvaridir.3–15 yarpaqcıqdan ibarət, sıx dərivari, yumurtavari və ya enli neştər formalı olub, üstdən tünd yaşıl, çılpaq, parıldayan, altdan isə açıq-yaşıl, tutqun, çılpaq və ya tüklüdür. Erkəkciyi 5–6, dişicikləri 2–4 mm uzunluqda,3–5-i bir yerdə bərabər olmayan saplaqlarda uzunnsov süpürgələrə toplanmışdır. Meyvəsi çəyirdək,1–1,5 sm uzunluqda, ensiz və ya enli yumurtavari formada olur. Meyvəsi avqust ayında yetişir. Meyvələri tam yetişdikdə sərt qabığı azacıq ayrılır. Toxumu bir ədəd olub, qabığı şabalıdı qonurtəhərdir, ləçəkləri açıq-yaşılı rəngdə, yarpaqların açılmasına qədər çiçəkləyir. Çiçəklənməsi 20–25 gün davam edir.
Ekologiyası
Həqiqi püstə uzun ömür sürən, işıq və istisevən, quraqlığadavamlı ağacdır. Torpağın çox dərin qatlarına gedən şaquli kök sistemi əmələ gətirir. Torpağa az tələbkardır, bir qədər gilli, daşlı yüngül torpaqlarda yaxşı bitir.
Azərbaycanda yayılması
700–800 ilə qədər yaşaya bilir. Abşeronda(Novxanı, Maştağa, Nardaran, Mərdəkan, Keşlə, Əmircan və s yayılmışdır. Şamaxıda, Şabranda, Kür-Araz düzənliyində, Naxçıvanda mədəni halda rast gəlinir.
İstifadəsi
Meyvələrindən qənnadı sənayesində, yarpaqlarında tanin olduğundan(15%)aşılama və boyama işlərində istifadə olunur. Qabığı ilə quşlar və mal-qara yemlənir. Püstədə 50–65 % yağ vardır. Bəzən ondan qəhvə siropu düzəldilir. Kömüründən barıt hazırlanması və s. məqsədlər üçün istifadə olunur.
Sinonimləri
Heterotipik sinonimləri
- Lentiscus vera Kuntze
- Pistacia badghysi K.P.Popov
- Pistacia macrophylla Pers.
- Pistacia narbonnensis L.
- Pistacia narbonnensis var. bauhini Ten.
- Pistacia nemausensis Req. ex Planch.
- Pistacia nigricans Crantz
- Pistacia officinarum Aiton
- Pistacia reticulata Willd.
- Pistacia trifolia L.
- Pistacia variifolia Salisb.
- Pistacia vera f. semidehiscens K.P.Popov
- Pistacia vera var. trifolia (L.) Poir.
- Terebinthus pistacia Dum.Cours.
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1025.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Esl puste lat Pistacia vera bitkiler aleminin sabunagacicicekliler destesinin sumaqkimiler fesilesinin puste cinsine aid bitki novu Esl pusteElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste SabunagaciciceklilerFesile SumaqkimilerYarimfesile Cins PusteNov Esl pusteBeynelxalq elmi adiPistacia vera L 1753Sekil axtarisiITIS 506470NCBI 55513EOL 483483 Puste mart aprelde yarpaqlar acildigi vaxt cicekleyir Cicekler topa halinda enli supurge salximlara yigilmisdir Erkek cicekler disi ciceklerden 2 3 gun tez acilir Cicekleme 20 25 gun davam edir Pustenin meyvesi iyul avqustda yetisir 7 8 yasindan meyve verir 100 il omur surur Meyvesi qozvari birtoxumlu ceyirdekdir sarimtil ag rengdedir Kutlesi 0 9 2 5 q dir Meyveler yetisdikde cicek yanligi burusur quruyur partlayir ve meyveden asanliqla ayrilir Lepesi aciq yasil yasil rengli yanlari benovseyi olur Dadi xosagelen sirin ve yaglidir Puste lepesinin terkibinde 68 yag 18 22 zulali madde 9 5 17 e qeder karbohidrat 4 6 selluloza 3 1 kul vardir Dadli letif yagli ve faydali oldugundan cox qiymetlidir Pustenin meyvesinden teze qovrulmus ve duzlanmis halda istifade edirler Lepesi qennadi memulati tort pirojna sokolad Serq sirniyyati istehsalinda isledilir elece de bezi kolbasa mehsullarina ve pendire qatilir Pustenin yagi qurumayan yag qrupuna aiddir eczaciliqda etriyyatda ve laklarin hazirlanmasinda genis istifade olunur Pustenin yarpaqlarinda meyvelerinde qabiginda ve oduncaginda 10 12 e qeder asilayici madde vardir Muxtelif nov meneneler yarpaqlarda fir sisleri buzqunc emele getirir ki bunun terkibinde 30 50 tanin olur Bu toxuculuq ve yungul senayede asilayici ve boyaq maddesi almaq ucun qiymetli xammaldir Pustenin agacindan iyul avqust aylarinda cekilen qetrandan yuksek keyfiyyetli lak hazirlanir Muasir xalq tebabetinde puste qanazliginda ariqlamada verem xesteliyinde qaraciyer agrilarinda tetbiq edilir Tebii yayilmasiKaliforniya Italiya Fransa Ispaniya Simali Afrika Suriya Iran ve s olkelerde tebii halda bitir Botaniki tesviriHundurluyu 5 10 m e catan agacdir Bir qeder alcaq govdeli enli ve six qollu budaqli cetirlidir Budaqlarin qabigi aciq boz zoglari qirmizimtil qonur rengde olub hamardir Yarpaqlari 5 14 sm uzunluqda 4 10 sm eninde tek lelekvaridir 3 15 yarpaqciqdan ibaret six derivari yumurtavari ve ya enli nester formali olub ustden tund yasil cilpaq parildayan altdan ise aciq yasil tutqun cilpaq ve ya tukludur Erkekciyi 5 6 disicikleri 2 4 mm uzunluqda 3 5 i bir yerde beraber olmayan saplaqlarda uzunnsov supurgelere toplanmisdir Meyvesi ceyirdek 1 1 5 sm uzunluqda ensiz ve ya enli yumurtavari formada olur Meyvesi avqust ayinda yetisir Meyveleri tam yetisdikde sert qabigi azaciq ayrilir Toxumu bir eded olub qabigi sabalidi qonurteherdir lecekleri aciq yasili rengde yarpaqlarin acilmasina qeder cicekleyir Ciceklenmesi 20 25 gun davam edir EkologiyasiHeqiqi puste uzun omur suren isiq ve istiseven quraqligadavamli agacdir Torpagin cox derin qatlarina geden saquli kok sistemi emele getirir Torpaga az telebkardir bir qeder gilli dasli yungul torpaqlarda yaxsi bitir Azerbaycanda yayilmasi700 800 ile qeder yasaya bilir Abseronda Novxani Mastaga Nardaran Merdekan Kesle Emircan ve s yayilmisdir Samaxida Sabranda Kur Araz duzenliyinde Naxcivanda medeni halda rast gelinir IstifadesiMeyvelerinden qennadi senayesinde yarpaqlarinda tanin oldugundan 15 asilama ve boyama islerinde istifade olunur Qabigi ile quslar ve mal qara yemlenir Pustede 50 65 yag vardir Bezen ondan qehve siropu duzeldilir Komurunden barit hazirlanmasi ve s meqsedler ucun istifade olunur SinonimleriHeterotipik sinonimleri Lentiscus vera Kuntze Pistacia badghysi K P Popov Pistacia macrophylla Pers Pistacia narbonnensis L Pistacia narbonnensis var bauhini Ten Pistacia nemausensis Req ex Planch Pistacia nigricans Crantz Pistacia officinarum Aiton Pistacia reticulata Willd Pistacia trifolia L Pistacia variifolia Salisb Pistacia vera f semidehiscens K P Popov Pistacia vera var trifolia L Poir Terebinthus pistacia Dum Cours IstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 1025 Hemcinin bax