Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əmək hüququ — milli hüququn aparıcı sahələrindən biridir. O, mülkiyyətin və təsərrüfatçılığın formalarından asılı olmayaraq işçilərlə işəgötürən arasındakı muzdlu əmək münasibətlərinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Özünün Konstitusiya hüququ olan əmək hüququnu həyata keçirən hər bir vətəndaş əmək müqaviləsini bağladığı andan əmək hüquq münasibətlərinə daxil olur.
Əmək hüququ anlayışı
Əmək hüququnun predmetini təşkil edən münasibətlər arasında işçilərlə işəgötürən arasındakı muzdlu əmək münasibətləri əsas yer tutur. Əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq bu münasibətlər, işçilərin əməyinin təşkilinə dair müəssisələrdə əmələ gələn iradəvi sosial münasibətləri özündə əks etdirir. İşçilərin işəgirmə, başqa işə keçmə və işdən azad olunma qaydaları məhz əmək hüququ ilə müəyyən edilir. Bundan əlavə, əmək hüququ əmək haqqı, iş vaxtı, istirahət vaxtı, əmək intizamı, həvəsləndirmə tədbirləri, intizam məsuliyyəti, əmək mübahısələri və onların həlli qaydası kimi vacib zəruri məsələləri nizamlayır.
Hal-hazırda əmək münasibətlərinin iki əsas qrupu göstərilir: əmək müqaviləsi üzrə işləyənlərin muzdlu əmək münasibətləri və əmək proseslərində iştirak etmək üçün müəssisənin əmlakının mülkiyyətçilərinin iştirak etdikləri münasibətlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, işçilər işə daxil olduqda iş prosesində onunla işəgötürən(təşkilat, sahibkar) arasında əmək münasibətləri yaranır. Əmək münasibətləri ilə sıx sürətdə bağlı olan digər münasibətlər də əmələ gəlir. Bu cür münasibətlərə əmək münasibətləri ilə sıxsürətdə bağlı olan digər münasibətlər deyilir.
Əmək münasibətlərində 2 tərəf iştirak edir: işçi və işəgötürən. Onlar arasında olan münasibətlər əvəzlidir.
Əmək münasibətlərinin obyekti rolunda iş çıxış edir. Əmək münasibətlərinin məzmunu subyektlərin bu hüquq münasibətlərin yarandığ andan əldə etikləri konkret hüquq və vəzifələr təşkil edir.
Əmək münasibətləri ilə bilavasitə bağlı olan digər münasibətlər əmək munsb+dən asılı olub, onlardan törəyir. Bunalara əmək münsb+dən törəmə münasibətlər deyilir.
Əmək hüququnun mənbələri
Əmək münasibətləri, bu münasibətlərdən törəyən digər münasibətlər əmək hüquq normaları ilə tənzimlənir. Həmin normalar müxtəlif normativ hüquqi aktlarla nəzərdə tutulur və müəyyənləşdirilir. Bu aktlar əmək hüququnun mənbəyi adlanır.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası əmək hüququnun əsas mənbəyidir. Burada əmək hüququ baxımından prinsipial əhəmiyyətə malik olan bir sıra normalar(35ci maddə) nəzərdə tutulmuşdur. Konst-da əməyin tənzimlənməsinin başlica və əsas prinsipləri müəyyən edilmişdir.
Konstdan sonra əmək hüququ mənbələri sitemində Azərb. Resp-in Əmək Məcəlləsi (ƏM) mühüm yer tutur. Əmək məcəlləsi sistemləşdirilmiş normativ aktdır. 1999-cu ilin fevralın 1-də qəbul olunan bu akt 1999-cu il iyulun 1-də qüvvəyə minmişdir. Bu kollektiv müqavilə, əmək müqaviləsi, iş və istiraahət vaxtı, əməyin ödənilməsi, əmək intizamı, maddi məsuliyyət, əməyin mühafizəsi və digər məsələri tənzimləyir.
Kollektiv müqavilə və saziş
Əmək münasibətlərində iştirak edən tərəflər arasında qarşılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsində müqavilə metodu böyük rol oynayir, üstünlük təşkil edir. Müasir dövrdə müqavilə metodunun vacib hüququi forması kollektiv müqavilə və saziş hesab olunur.
Kollektiv müqavilə dedikdə, işəgötürənin, əmək kollektivinin və ya həmkərlar ittifaqları təşkilatlarının arasında yazılı formada bağlanan elə bir müqavilə başa düşülür ki, bu müqavilə əmək, sosial-iqtisadi, məişət və digər münasibətləri tənzimləyir.
Bazar münasibətlərinə keçid şəraitində kollektiv müqavilələr əmək şəraitini və ya əmək şəraiti ilə bağlı olan digər şəraiti tənzimləyən əsas hüququ sənəd hesab olunur.
Kollektiv müqavilələr bağlanmamışdan öncə kolletiv danışıqlar aparılır. Bu təşəbbüsə əsasən həmkarlar ittifaqı təşkilatları, əmək kollektivləri və işəgötürənlər malikdirlər.
Kollektiv müqavilə 2 tərəf arasında bağlanılır. Bunlardan biri işəgötürən, digər tərəf isə həmkarlar ittifaqı təşkilatıdır. Müəsisədə həmkarlar ittifaqları təşkilatı olmadıqda kollektiv müqavilənin digər tərəfi əmək kollektivi hesab olunur.
Kollektiv müqavilənin layihəsini müvafiq komissiya (işçi qrupu) hazırlayır. Bu komissiya tərəflərin bərabər sayda nümayəndələrindən ibarətdir. Onun hazırladığı layihə iclasda iştşrak edənlərin səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Kollektiv müqavələ təsdiq edildikdən sonra tərəflər onu 3 gün ərzində imzalayırlar.
Əmək müqaviləsinin anlayışı
Əmək müqaviləsi (kontraktı) dedikdə, işəgötürənlə işçi arasında fərdi qaydada bağlanılan, əmək münasibətlərinin əsas şərtlərini müəyyən edən yazılı sənəd başa düşülür.
Əmək müqaviləsinin elementləri dedikdə, onun tərkib hissələri başa düşülür. Subyekt tərkibi əmək müqaviləsinin əsas elementlərindən biridir. Əmək müqaviləsinin subyekt tərkibi müqaviləni bağlayan tərəflərdən ibarətdir. Əmək müqaviləsində 2 tərəf iştirak edir:işçi; işəgötürən.
Işçiləri işə qəbul etmək, işçilərə iş vermək və onlarla əmək müqaviləsi bağlamaq hüququna malik olan şəxslərə işəgötürən deyilir. Bu rolda həm təşkilatlar, həm də sahibkar statusu olan fiziki şəxslər çıxış edə bilər.
Əmək müqaviləsinin digər tərəflərindən biri isə işçidir. Işçi dedikdə, işəgötürənlə fərdi qaydada yazılı əmək müqaviləsi bağlayaraq müvafiq iş yerində haqqı ödənilməklə çalışan şəxs başa düşülür. Işçi rolunda yalnız fiziki şəxslər çıxış edə bilərlər. Işçi kimi əmək müqaviləsi bağlayan şəxsin 15 yaşına çatması tələb olunur.
Əmək müqaviləsinin məzmunu onun elementlərindən ibarətdir. Tərəflərin razılığa gəldikləri müqavilə şərtləri əmək müqaviləsinin məzmununu təşkil edir. Bu şərtlərdə tərəflərin hüquq və vəzifələri nəzərdə tutulur. Müqavilə şərtləri 2 cür olur:
Əsas müqavilə şərtləri odur ki, onların olması əmək müqaviləsini bağlanmış hesab etmək üçün kifəyətdir.
15 yaşından 18 yaşınadək olan şəxslərlə əmək müqaviləsi bağlanan zaman onlarin valideynlərindən birinin hökmən razılıq verməsi tələb olunur. Razılıq yazılı formada olmalıdır. Əmək müqaviləsi imzalandığı gündən qüvvəyə minir.
İş vaxtının anlayışı və növləri
Işcilərin əmək fəaliyyəti vaxt anlayışı ilə sıx sürətdə bağlıdır. İş vaxtı əmək prosesində işçinin işəgötürənin sərəncamının və öz əmək vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə sərf etdiyi vaxtdır. Bu işəgötürənin bütün sərəncamlarına deyil, yalnız əmək müqaviləsi və daxili əmək nizam qaydlarına uyğun surətdə verilən sərəncamlarına aiddir.
Iş vaxti bir qayda olaraq qanunla müəyyən edilir. Bununla belə, iş vaxtının qanun əsasında da müəyyənləşdirilməsi mümkündür. Tam iş vaxtı dedikdə, müddəti qanunla müəyyən tutulmuş həftəlik və gündəlik iş saatları ərzində işçilərin öz əmək funk+i yerinə yetirməsi üçün müəyyən edilmiş zaman başa düşülür. Buna normal iş vaxtı deyilir. Qanun iş vaxtənın 2normasıni müəyyən edir:gündəlik və həftəlik iş norması. Gündəlik iş vaxti norması 8 saatdan ibarətdir. Həftəlik iş vaxtı norması 40 saatdan çox ola bilməz. Həm 5 günlük, həm də 6günlük iş həftəsi müəyyən edilə bilər.
Qisaldılmış iş vaxtı odur ki, o, normal iş vaxtına nisbətən “qısadır”. İş vaxtının bu növü həftəlik və günlük iş vaxtının azaldılması deməkdir. Qeyd etmək lazəmdər ki, iş vaxtının qısaldılması əmək haqqına qəti təsir göstərmir.
İstirahət vaxtının anlayışı və növləri
İstirahət vaxtı odur ki, həmin vaxt ərzində işçi öz əmək funksiyasını yerinə yetirməkdən azad olur və ondan istədiyi kimi istifadə edir.
İstirahət vaxtə şəxsin istirahət hüququ ilə bağlıdır. Konstitusiyanın 36-cı maddəsi vətəndaşın istirahət hüququnu təsbit edir: hər kəsin istirahət hüququ vardır. Qüvvədə olan əmək qanunvericiliyi, o cümlədən əmək hüquq elmi istirahət vaxtının əsasən 4 növünü fərqləndirir.
· Fasilə
· İstirahət günləri
· Bayram günləri
· Məzuniyyət
İstirahət günlərində iş qadağandır. Bundan əlavə, həftəlik fasiləsiz istirahət müddəti 42 saatdan az olmamalıdır.
Ümumi istirahət günü bazar günüdür. 5 günlük iş həftəsində 2, 6 günlük iş həftəsində 1 gün istirahət günü verilir.
Bayram günləri iş günü hesab edilən və edilməyən olmaqla 2 qrupa bölünür. İstirahət vaxtı iş günü hesab edilən bayram günlərini əhatə edir. Bunlar adətən ictimai əhəmiyyətli əlamətdar hadisələrə, ənənəvi tarixə həsr edilir (1 ve 2 yanvar, 8 mart, 9 may, 28 may, 15 iyun, 26 iyun, 31 dekabr, 5 gün Novruz bayramı, 2 gün Qurban bayramı, 2 gün Ramazan bayramı). Iş günü hesab edilməyən günlər bunlardır: 18 oktaybr, 12 noyabr, 17 noyabr.
Həftələrarası istirahət və iş günü hesab olunmayan bayram günləri üst-üstə düşərsə, həmin istirahət günü bilavasitə bayram günündən sonrakı iş gününə keçirilir.
Bayram günləri yalnız istehsalat-texniki şəraitinə görə dayandırılması mümkün olmayan işlərə, habelə əhaliyə xidmətlə əlaqədar işlərə yol verilir.
Mənbə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emek huququ milli huququn aparici sahelerinden biridir O mulkiyyetin ve teserrufatciligin formalarindan asili olmayaraq iscilerle isegoturen arasindaki muzdlu emek munasibetlerinin tenzimlenmesinde muhum rol oynayir Ozunun Konstitusiya huququ olan emek huququnu heyata keciren her bir vetendas emek muqavilesini bagladigi andan emek huquq munasibetlerine daxil olur Emek huququ anlayisiEmek huququnun predmetini teskil eden munasibetler arasinda iscilerle isegoturen arasindaki muzdlu emek munasibetleri esas yer tutur Emek qanunvericiliyine uygun olaraq bu munasibetler iscilerin emeyinin teskiline dair muessiselerde emele gelen iradevi sosial munasibetleri ozunde eks etdirir Iscilerin isegirme basqa ise kecme ve isden azad olunma qaydalari mehz emek huququ ile mueyyen edilir Bundan elave emek huququ emek haqqi is vaxti istirahet vaxti emek intizami heveslendirme tedbirleri intizam mesuliyyeti emek mubahiseleri ve onlarin helli qaydasi kimi vacib zeruri meseleleri nizamlayir Hal hazirda emek munasibetlerinin iki esas qrupu gosterilir emek muqavilesi uzre isleyenlerin muzdlu emek munasibetleri ve emek proseslerinde istirak etmek ucun muessisenin emlakinin mulkiyyetcilerinin istirak etdikleri munasibetler Qeyd etmek lazimdir ki isciler ise daxil olduqda is prosesinde onunla isegoturen teskilat sahibkar arasinda emek munasibetleri yaranir Emek munasibetleri ile six suretde bagli olan diger munasibetler de emele gelir Bu cur munasibetlere emek munasibetleri ile sixsuretde bagli olan diger munasibetler deyilir Emek munasibetlerinde 2 teref istirak edir isci ve isegoturen Onlar arasinda olan munasibetler evezlidir Emek munasibetlerinin obyekti rolunda is cixis edir Emek munasibetlerinin mezmunu subyektlerin bu huquq munasibetlerin yarandig andan elde etikleri konkret huquq ve vezifeler teskil edir Emek munasibetleri ile bilavasite bagli olan diger munasibetler emek munsb den asili olub onlardan toreyir Bunalara emek munsb den toreme munasibetler deyilir Emek huququnun menbeleriEmek munasibetleri bu munasibetlerden toreyen diger munasibetler emek huquq normalari ile tenzimlenir Hemin normalar muxtelif normativ huquqi aktlarla nezerde tutulur ve mueyyenlesdirilir Bu aktlar emek huququnun menbeyi adlanir Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi emek huququnun esas menbeyidir Burada emek huququ baximindan prinsipial ehemiyyete malik olan bir sira normalar 35ci madde nezerde tutulmusdur Konst da emeyin tenzimlenmesinin baslica ve esas prinsipleri mueyyen edilmisdir Konstdan sonra emek huququ menbeleri siteminde Azerb Resp in Emek Mecellesi EM muhum yer tutur Emek mecellesi sistemlesdirilmis normativ aktdir 1999 cu ilin fevralin 1 de qebul olunan bu akt 1999 cu il iyulun 1 de quvveye minmisdir Bu kollektiv muqavile emek muqavilesi is ve istiraahet vaxti emeyin odenilmesi emek intizami maddi mesuliyyet emeyin muhafizesi ve diger meseleri tenzimleyir Kollektiv muqavile ve sazisEmek munasibetlerinde istirak eden terefler arasinda qarsiliqli munasibetlerin tenzimlenmesinde muqavile metodu boyuk rol oynayir ustunluk teskil edir Muasir dovrde muqavile metodunun vacib huququi formasi kollektiv muqavile ve sazis hesab olunur Kollektiv muqavile dedikde isegoturenin emek kollektivinin ve ya hemkerlar ittifaqlari teskilatlarinin arasinda yazili formada baglanan ele bir muqavile basa dusulur ki bu muqavile emek sosial iqtisadi meiset ve diger munasibetleri tenzimleyir Bazar munasibetlerine kecid seraitinde kollektiv muqavileler emek seraitini ve ya emek seraiti ile bagli olan diger seraiti tenzimleyen esas huququ sened hesab olunur Kollektiv muqavileler baglanmamisdan once kolletiv danisiqlar aparilir Bu tesebbuse esasen hemkarlar ittifaqi teskilatlari emek kollektivleri ve isegoturenler malikdirler Kollektiv muqavile 2 teref arasinda baglanilir Bunlardan biri isegoturen diger teref ise hemkarlar ittifaqi teskilatidir Muesisede hemkarlar ittifaqlari teskilati olmadiqda kollektiv muqavilenin diger terefi emek kollektivi hesab olunur Kollektiv muqavilenin layihesini muvafiq komissiya isci qrupu hazirlayir Bu komissiya tereflerin beraber sayda numayendelerinden ibaretdir Onun hazirladigi layihe iclasda istsrak edenlerin ses coxlugu ile qebul olunur Kollektiv muqavele tesdiq edildikden sonra terefler onu 3 gun erzinde imzalayirlar Emek muqavilesinin anlayisiEmek muqavilesi kontrakti dedikde isegoturenle isci arasinda ferdi qaydada baglanilan emek munasibetlerinin esas sertlerini mueyyen eden yazili sened basa dusulur Emek muqavilesinin elementleri dedikde onun terkib hisseleri basa dusulur Subyekt terkibi emek muqavilesinin esas elementlerinden biridir Emek muqavilesinin subyekt terkibi muqavileni baglayan tereflerden ibaretdir Emek muqavilesinde 2 teref istirak edir isci isegoturen Iscileri ise qebul etmek iscilere is vermek ve onlarla emek muqavilesi baglamaq huququna malik olan sexslere isegoturen deyilir Bu rolda hem teskilatlar hem de sahibkar statusu olan fiziki sexsler cixis ede biler Emek muqavilesinin diger tereflerinden biri ise iscidir Isci dedikde isegoturenle ferdi qaydada yazili emek muqavilesi baglayaraq muvafiq is yerinde haqqi odenilmekle calisan sexs basa dusulur Isci rolunda yalniz fiziki sexsler cixis ede bilerler Isci kimi emek muqavilesi baglayan sexsin 15 yasina catmasi teleb olunur Emek muqavilesinin mezmunu onun elementlerinden ibaretdir Tereflerin raziliga geldikleri muqavile sertleri emek muqavilesinin mezmununu teskil edir Bu sertlerde tereflerin huquq ve vezifeleri nezerde tutulur Muqavile sertleri 2 cur olur Esas muqavile sertleri odur ki onlarin olmasi emek muqavilesini baglanmis hesab etmek ucun kifeyetdir 15 yasindan 18 yasinadek olan sexslerle emek muqavilesi baglanan zaman onlarin valideynlerinden birinin hokmen raziliq vermesi teleb olunur Raziliq yazili formada olmalidir Emek muqavilesi imzalandigi gunden quvveye minir Is vaxtinin anlayisi ve novleriIscilerin emek fealiyyeti vaxt anlayisi ile six suretde baglidir Is vaxti emek prosesinde iscinin isegoturenin serencaminin ve oz emek vezifelerinin yerine yetirilmesine serf etdiyi vaxtdir Bu isegoturenin butun serencamlarina deyil yalniz emek muqavilesi ve daxili emek nizam qaydlarina uygun suretde verilen serencamlarina aiddir Is vaxti bir qayda olaraq qanunla mueyyen edilir Bununla bele is vaxtinin qanun esasinda da mueyyenlesdirilmesi mumkundur Tam is vaxti dedikde muddeti qanunla mueyyen tutulmus heftelik ve gundelik is saatlari erzinde iscilerin oz emek funk i yerine yetirmesi ucun mueyyen edilmis zaman basa dusulur Buna normal is vaxti deyilir Qanun is vaxtenin 2normasini mueyyen edir gundelik ve heftelik is normasi Gundelik is vaxti normasi 8 saatdan ibaretdir Heftelik is vaxti normasi 40 saatdan cox ola bilmez Hem 5 gunluk hem de 6gunluk is heftesi mueyyen edile biler Qisaldilmis is vaxti odur ki o normal is vaxtina nisbeten qisadir Is vaxtinin bu novu heftelik ve gunluk is vaxtinin azaldilmasi demekdir Qeyd etmek lazemder ki is vaxtinin qisaldilmasi emek haqqina qeti tesir gostermir Istirahet vaxtinin anlayisi ve novleriIstirahet vaxti odur ki hemin vaxt erzinde isci oz emek funksiyasini yerine yetirmekden azad olur ve ondan istediyi kimi istifade edir Istirahet vaxte sexsin istirahet huququ ile baglidir Konstitusiyanin 36 ci maddesi vetendasin istirahet huququnu tesbit edir her kesin istirahet huququ vardir Quvvede olan emek qanunvericiliyi o cumleden emek huquq elmi istirahet vaxtinin esasen 4 novunu ferqlendirir Fasile Istirahet gunleri Bayram gunleri Mezuniyyet Istirahet gunlerinde is qadagandir Bundan elave heftelik fasilesiz istirahet muddeti 42 saatdan az olmamalidir Umumi istirahet gunu bazar gunudur 5 gunluk is heftesinde 2 6 gunluk is heftesinde 1 gun istirahet gunu verilir Bayram gunleri is gunu hesab edilen ve edilmeyen olmaqla 2 qrupa bolunur Istirahet vaxti is gunu hesab edilen bayram gunlerini ehate edir Bunlar adeten ictimai ehemiyyetli elametdar hadiselere enenevi tarixe hesr edilir 1 ve 2 yanvar 8 mart 9 may 28 may 15 iyun 26 iyun 31 dekabr 5 gun Novruz bayrami 2 gun Qurban bayrami 2 gun Ramazan bayrami Is gunu hesab edilmeyen gunler bunlardir 18 oktaybr 12 noyabr 17 noyabr Heftelerarasi istirahet ve is gunu hesab olunmayan bayram gunleri ust uste duserse hemin istirahet gunu bilavasite bayram gununden sonraki is gunune kecirilir Bayram gunleri yalniz istehsalat texniki seraitine gore dayandirilmasi mumkun olmayan islere habele ehaliye xidmetle elaqedar islere yol verilir Menbe