Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əliqulu xan Şahsevən (əvvəl Əliqulu bəy Şahsevən) — Şahsevən elinin, Muğan mahalının başçısı.
| Əliqulu xan Şahsevən | |
|---|---|
Muğan mahalının hakimi | |
| 1727 – 1734 | |
| Əvvəlki | Ramazan sultan |
| Sonrakı | Məhəmməd xan |
Salyan mahalının hakimi | |
| 1732 – 1734 | |
| Əvvəlki | Güləhməd bəy |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Uşağı | Məhəmmədnəbi bəy |
| Dini | Şiə İslam |
Həyatı
Tarixdə ziddiyətli, lakin sərt, bacarıqlı bir şəxsiyyət kimi tanınmış Əliqulu xan Şahsevən elinin "Sarıxanbəyli oymağı"ndandır.
1727-ci ildə ruslar Astaranı, bir qədər sonra Lənkəranı da ilhaq etdilər. 1724-cü il müqaviləsinə görə, Azərbaycanın Kür çayından cənubda rus işğal zonasına daxil olmuş Xəzəryanı əyalətlərin hakimlərinin əksəriyyəti rus ordusunun üstün qüvvələrinə müqavimətin qeyri-mümkünlüyünü başa düşürdülər. Bu səbəbdən, öz hakimiyyətlərini saxlamaq üçün Muğanın mahal, nahiyə və el başçıları Dolqorukinin yanına gəldilər və rus təbəəliyini qəbul etməyə razı olduqlarını elan etdilər. Muğanlı Ramazan sultan, onun naibi Əliqulu bəy, Salyanlı Naib Əli bəy, eyni zamanda ətraf oba və kəndlərin kədxudaları, yüzbaşıları və digər nümayəndələri Rusiya dövlətinə sədaqət andı içdilər.
General-feldmarşal V. Dolqoruki Ucarud mahalına Şahsevən Məhəmmədcəfər sultanı, Məzariq nahiyəsinə Ramazan sultanı başçı təyin etmişdi. Ramazan sultanın Əliqulu bəy adlı naibi vardı. Ramazan sultan osmanlılara meyl edəndən sonra ruslar Əliqulu bəyi xan ünvanı ilə Muğana və Şahsevən elinə başçı təyin etdilər. Əliqulu bəy ruslara məruzə etmişdi ki, Ramazan sultan draqunlara vəd etdiyi 200 atı vermək istəmir. Ona görə də onunla bizim yollarımız ayrılır.
Əliqulu bəy Ramazan sultanı izləmək üçün güdükçü qoymuşdu. Bu güdükçü tezliklə Ramazan sultanın məktubunu ələ keçirdi. Məktub ruslara verildi. Rus zabitləri tərəddüdü buraxıb Ramazan sultanı həbs etdilər.
Salyan naibi Gərdəli bəyin köhnə naib Məhəmmədhüseyn bəyə göndərdiyi məktub ruslar tərəfindən ələ keçirildi. Aydınlaşdı ki, artıq ruslara qarşı qiyam hazırlanır. 1727-ci ildə apreldən iyun ayınadək istintaq aparıldı. Ramazan sultanın və Gərdəli bəyin xəyanəti üzə çıxdı. Beləliklə Əliqulu xan Muğanın hakimi təyin olundu. Şahsevən eli və Məzariq çölü də ona tabe idi. O, Salyan qəsəbəsində əyləşirdi. Əliqulu xanın Musa xan adlı naibi vardı. Şil kəndinin kədxudası Güləhməd isə Salyan naibi oldu.
Osmanlı tərəfi rusların Azərbaycanda möhkəmlənməsini istəmirdilər. Onlar rus işğal zonasına hücum planı hazırlayırdılar. Rusiya hökuməti qabaqcadan əks tədbirlər görmək planı üzərində işləyirdilər. Bu vaxt artıq məxfi Şuranın üzvü olmuş V.Dolqoruki 1729-cu il mayın 11-də Osmanlı qoşunlarının rus zonasına soxulması təqdirində yerli əhalini onlara qarşı qaldırmaq üçün 3-4 yüz əsgəri, həmçinin muğanlı Əliqulu xanı öz döyüşçüləri ilə Qarabağa göndərməyi təklif edirdi. Onun fikrincə, bu, osmanlıların arxasında çaxnaşma törədər və onlar Gəncəni müdafiə etmək üçün qoşunlarını geri göndərməyə məcbur olar. Xəzəryanı bölgələrdə rus qoşunlarının komandanı general Rumyantsev Dolqorukinin təklifinə etiraz etdiyinə görə təklif, Ali Məxfi Şurada qəbul olunmadı. Rumyantsev öz etirazını, birincisi, Qarabağa gödərəriləcək rus dəstəsini ərzaqla təmin etməyin çətinliyi, ikincisi, münaqişə olarsa, Muğanı mümkün hücumlardan qorumaq üçün Əliqulu xanın Muğanda qalmasının zəruriliyi ilə əsaslandırırdı.
Əliqulu xan 1730-cu ildə Moskovaya göndərdiyi oğlu Məhəmmədnəbi bəy və qardaşı Nəcəfqulu bəy vasitəsilə ona Lənkəran və sair mahallar üzərində hakimiyyət verilməsini, oğlunun Salyan xanı, qardaşının isə naib təyin olunmasını xahiş etmişdi. Bundan əlavə Muğan, Salyan və Şahsevən kədxudaları ilə birlikdə Gərdəli bəyin və Ramazan sultanın azad olunmalarını istəmişdi. Moskvada Əliqulu xanın admalarını çox mehriban qaşılamışdılar. Əliqulu xanın xahişi ilə əlaqədar Xaric işlər kollegiyası Rumyantsevə Salyanda Əliqulu xanın oğlunun xan təyin olunmasından ordakı əhalinin razı qalıb, yaxud xoşlana bilməyəcəyindən xəbər tutub, kollegiyaya öz fikrini yazmağı tapşırmışdı. Rumyantsev sultan Ramazanın və Gərdəli bəyin azad olunub-olunmaması məsələsini də özü həll etməli və əgər bu arzuolunmaz olardısa onda məxfi surətdə hər ikisini Həştərxana göndərməli idi.
1730-cu ildə Şahsevən elinin və Muğan çölünün hakimi Əliqulu xan Rusiyaya iki məktub göndərib Lənkəran, , Ərus, Əngərçilay, Kənari-Kür, Qızılağac bölgələrini istəyirdi. Əlavə xahiş edirdi ki, onu Salyan xanı təyin etsinlər.
Əliqulu xanın Salyan torpağında bircə rəqibi qalmışdı. O da naib Güləhməd idi.
Əliqulu xan tezliklə Güləhmədin də "torbasını tikdi". Dolqorukiyə məlumat verdi ki, Güləhməd keçmiş Salyan naibi Məhəmmədhüseyn bəylə yazışır, hətta bacısını ona ərə verib. Bundan əlavə Güləhmədin əhalidən toplanan vergilərin miqdarını özbaşına artırıb, artığını mənimsədiyi məlum oldu. Salyan mahalının 16 kədxudası Dolqorukiyə Güləhmədin "nəinki yoxsul təbəqəni soyduğunu, həm də dövlət gəlirlərini mnimsədiyini" qeyzlə xəbər verdilər. Onlar mahalın idarəsini Əliqulu xana verilməsini xahiş etdilər. Rus komandanlığı Salyanın idarəsini 1732-ci ildə Əliqulu xana tapşırdı.
Rumyantsev Əliqulu xana Osmanlı tərəfinə keçməyə cəhd edən Qızılağac hakimi Becan sultanı tutub, edam etməyi əmr etmişdi. Rus komandirinin bu əmrini yerinə yetirən kapitan Kozlov və Əliqulu xan Becan sultanın yüz nəfərdən bir az çox olan dəstəsini darmadağın etmişdilər. Becan sultan isə qaçıb qurtarmış və meşədə gizlənmişdi. Becan sultan düzməcə, yalançı şahzadə İsmayıl mirzəyə qoşulmuşdu. İsmayıl mirzə iki min tərəfdarı ilə rus işğal zonasına daxil olmuşdu. Rumyantsev 600 əsgər və kazakdan ibarət olan qoşunla Əliqulu xana kömək etmişdi. Əliqulu xan bu qoşunla birləşmiş, yalançı şahzadəni məğlub etmişdi.
1730-cu ilin sentyabr ayında Nadirqulu xan Qırxlı-Avşar Təbrizi osmanlılardan təmizlədi. Ərdəbil və Muğan yürüşünə hazırlaşmağa başladı. Səfiqulu xan Şahsevən gəlib onlara qoşuldu.
II Şah Təhmasib Muğandakı Şahsevən elinin oymaq başçılarına, Murtuzaqulu bəyə, naib Musa yüzbaşıya, İbrahim bəyə, Mirzəli bəyə, Bədirxan bəyə və İsfahan bəyə məktublar göndərib, yürüş haqqında bilgi verdi və onlara qoşulmalarını tövsiyə etdi. Bəzi oymaq başçıları elçiləri tutub, məktubu Əliqulu xana çatdırdılar.
Əliqulu xan elçinin məktublarını general Rumyantsevə təqdim etdi və bildirdi ki, dustaqla necə rəftar etmək barədə onun göstərişini gözləyir.
1730-cu ildə Əliqulu xan, onun naibi Musa yüzbaşı və 47 ağsaqqal yenidən Rusiyaya sədaqət andı içdilər.
Əliqulu xan sonadək ruslara sədaqətli qaldı. General Rumyantsev 1730-cu ildə Xarici işlər kollegiyasına Əliqulu xanı hərtərəfli yoxladığını, onda Rusiyaya münasibətdə qəti bir dəyişiklik hiss olmadığını yazırdı.
Bəzi mənbələrə görə Nadirqulu xan Əliqulu xanı oymağı ilə bərabər Herata sürgün etdi. 1734-cü ildə Nadirqulu xan Əliqulu xanı Herata göndərəndən sonra Muğan və şahsevənləri idarə etmək üçün Məhəmməd xan adlı bir hakim təyin etdi.
İstinadlar
- RXSA, RİM, f., siyahı 77/1, 1727-ci il, iş 9, vərəq 171.
- S. M. Bronevski, Tarixi qeydlər, S_M_Bronevskiy_ İstoriçeskiə vıpiski_ Epoxa II.htm
- RXSA, RİM, f., siyahı 77/1, 1729-cu il, iş 16, vərəq 38.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Şahsevən eli, "Soy" dərgisi, Ⅶ 4 (12), Bakı, 2008.
- Ənvər Çingizoğlu, Əliqulu xan Şahsevən, "Soy" dərgisi, Ⅶ 2 (34), Bakı, 2010.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eliqulu xan Sahseven evvel Eliqulu bey Sahseven Sahseven elinin Mugan mahalinin bascisi Eliqulu xan SahsevenMugan mahalinin hakimi1727 1734EvvelkiRamazan sultanSonrakiMehemmed xanSalyan mahalinin hakimi1732 1734EvvelkiGulehmed beySexsi melumatlarUsagi Mehemmednebi beyDini Sie IslamHeyatiTarixde ziddiyetli lakin sert bacariqli bir sexsiyyet kimi taninmis Eliqulu xan Sahseven elinin Sarixanbeyli oymagi ndandir 1727 ci ilde ruslar Astarani bir qeder sonra Lenkerani da ilhaq etdiler 1724 cu il muqavilesine gore Azerbaycanin Kur cayindan cenubda rus isgal zonasina daxil olmus Xezeryani eyaletlerin hakimlerinin ekseriyyeti rus ordusunun ustun quvvelerine muqavimetin qeyri mumkunluyunu basa dusurduler Bu sebebden oz hakimiyyetlerini saxlamaq ucun Muganin mahal nahiye ve el bascilari Dolqorukinin yanina geldiler ve rus tebeeliyini qebul etmeye razi olduqlarini elan etdiler Muganli Ramazan sultan onun naibi Eliqulu bey Salyanli Naib Eli bey eyni zamanda etraf oba ve kendlerin kedxudalari yuzbasilari ve diger numayendeleri Rusiya dovletine sedaqet andi icdiler Xezer denizi etrafi erazilerin I Pyotrun emri ile Reyner Ottens terefinden hazirlanmis xeritesi 1723 cu il Qalaqayin qalasi asagidan solda Persia ile Sirvan in serhedinde gosterilib General feldmarsal V Dolqoruki Ucarud mahalina Sahseven Mehemmedcefer sultani Mezariq nahiyesine Ramazan sultani basci teyin etmisdi Ramazan sultanin Eliqulu bey adli naibi vardi Ramazan sultan osmanlilara meyl edenden sonra ruslar Eliqulu beyi xan unvani ile Mugana ve Sahseven eline basci teyin etdiler Eliqulu bey ruslara meruze etmisdi ki Ramazan sultan draqunlara ved etdiyi 200 ati vermek istemir Ona gore de onunla bizim yollarimiz ayrilir Eliqulu bey Ramazan sultani izlemek ucun gudukcu qoymusdu Bu gudukcu tezlikle Ramazan sultanin mektubunu ele kecirdi Mektub ruslara verildi Rus zabitleri tereddudu buraxib Ramazan sultani hebs etdiler Salyan naibi Gerdeli beyin kohne naib Mehemmedhuseyn beye gonderdiyi mektub ruslar terefinden ele kecirildi Aydinlasdi ki artiq ruslara qarsi qiyam hazirlanir 1727 ci ilde aprelden iyun ayinadek istintaq aparildi Ramazan sultanin ve Gerdeli beyin xeyaneti uze cixdi Belelikle Eliqulu xan Muganin hakimi teyin olundu Sahseven eli ve Mezariq colu de ona tabe idi O Salyan qesebesinde eylesirdi Eliqulu xanin Musa xan adli naibi vardi Sil kendinin kedxudasi Gulehmed ise Salyan naibi oldu Osmanli terefi ruslarin Azerbaycanda mohkemlenmesini istemirdiler Onlar rus isgal zonasina hucum plani hazirlayirdilar Rusiya hokumeti qabaqcadan eks tedbirler gormek plani uzerinde isleyirdiler Bu vaxt artiq mexfi Suranin uzvu olmus V Dolqoruki 1729 cu il mayin 11 de Osmanli qosunlarinin rus zonasina soxulmasi teqdirinde yerli ehalini onlara qarsi qaldirmaq ucun 3 4 yuz esgeri hemcinin muganli Eliqulu xani oz doyusculeri ile Qarabaga gondermeyi teklif edirdi Onun fikrince bu osmanlilarin arxasinda caxnasma toreder ve onlar Genceni mudafie etmek ucun qosunlarini geri gondermeye mecbur olar Xezeryani bolgelerde rus qosunlarinin komandani general Rumyantsev Dolqorukinin teklifine etiraz etdiyine gore teklif Ali Mexfi Surada qebul olunmadi Rumyantsev oz etirazini birincisi Qarabaga godererilecek rus destesini erzaqla temin etmeyin cetinliyi ikincisi munaqise olarsa Mugani mumkun hucumlardan qorumaq ucun Eliqulu xanin Muganda qalmasinin zeruriliyi ile esaslandirirdi Eliqulu xan 1730 cu ilde Moskovaya gonderdiyi oglu Mehemmednebi bey ve qardasi Necefqulu bey vasitesile ona Lenkeran ve sair mahallar uzerinde hakimiyyet verilmesini oglunun Salyan xani qardasinin ise naib teyin olunmasini xahis etmisdi Bundan elave Mugan Salyan ve Sahseven kedxudalari ile birlikde Gerdeli beyin ve Ramazan sultanin azad olunmalarini istemisdi Moskvada Eliqulu xanin admalarini cox mehriban qasilamisdilar Eliqulu xanin xahisi ile elaqedar Xaric isler kollegiyasi Rumyantseve Salyanda Eliqulu xanin oglunun xan teyin olunmasindan ordaki ehalinin razi qalib yaxud xoslana bilmeyeceyinden xeber tutub kollegiyaya oz fikrini yazmagi tapsirmisdi Rumyantsev sultan Ramazanin ve Gerdeli beyin azad olunub olunmamasi meselesini de ozu hell etmeli ve eger bu arzuolunmaz olardisa onda mexfi suretde her ikisini Hesterxana gondermeli idi 1730 cu ilde Sahseven elinin ve Mugan colunun hakimi Eliqulu xan Rusiyaya iki mektub gonderib Lenkeran Erus Engercilay Kenari Kur Qizilagac bolgelerini isteyirdi Elave xahis edirdi ki onu Salyan xani teyin etsinler Eliqulu xanin Salyan torpaginda birce reqibi qalmisdi O da naib Gulehmed idi Eliqulu xan tezlikle Gulehmedin de torbasini tikdi Dolqorukiye melumat verdi ki Gulehmed kecmis Salyan naibi Mehemmedhuseyn beyle yazisir hetta bacisini ona ere verib Bundan elave Gulehmedin ehaliden toplanan vergilerin miqdarini ozbasina artirib artigini menimsediyi melum oldu Salyan mahalinin 16 kedxudasi Dolqorukiye Gulehmedin neinki yoxsul tebeqeni soydugunu hem de dovlet gelirlerini mnimsediyini qeyzle xeber verdiler Onlar mahalin idaresini Eliqulu xana verilmesini xahis etdiler Rus komandanligi Salyanin idaresini 1732 ci ilde Eliqulu xana tapsirdi Rumyantsev Eliqulu xana Osmanli terefine kecmeye cehd eden Qizilagac hakimi Becan sultani tutub edam etmeyi emr etmisdi Rus komandirinin bu emrini yerine yetiren kapitan Kozlov ve Eliqulu xan Becan sultanin yuz neferden bir az cox olan destesini darmadagin etmisdiler Becan sultan ise qacib qurtarmis ve mesede gizlenmisdi Becan sultan duzmece yalanci sahzade Ismayil mirzeye qosulmusdu Ismayil mirze iki min terefdari ile rus isgal zonasina daxil olmusdu Rumyantsev 600 esger ve kazakdan ibaret olan qosunla Eliqulu xana komek etmisdi Eliqulu xan bu qosunla birlesmis yalanci sahzadeni meglub etmisdi 1730 cu ilin sentyabr ayinda Nadirqulu xan Qirxli Avsar Tebrizi osmanlilardan temizledi Erdebil ve Mugan yurusune hazirlasmaga basladi Sefiqulu xan Sahseven gelib onlara qosuldu II Sah Tehmasib Mugandaki Sahseven elinin oymaq bascilarina Murtuzaqulu beye naib Musa yuzbasiya Ibrahim beye Mirzeli beye Bedirxan beye ve Isfahan beye mektublar gonderib yurus haqqinda bilgi verdi ve onlara qosulmalarini tovsiye etdi Bezi oymaq bascilari elcileri tutub mektubu Eliqulu xana catdirdilar Eliqulu xan elcinin mektublarini general Rumyantseve teqdim etdi ve bildirdi ki dustaqla nece reftar etmek barede onun gosterisini gozleyir 1730 cu ilde Eliqulu xan onun naibi Musa yuzbasi ve 47 agsaqqal yeniden Rusiyaya sedaqet andi icdiler Eliqulu xan sonadek ruslara sedaqetli qaldi General Rumyantsev 1730 cu ilde Xarici isler kollegiyasina Eliqulu xani herterefli yoxladigini onda Rusiyaya munasibetde qeti bir deyisiklik hiss olmadigini yazirdi Bezi menbelere gore Nadirqulu xan Eliqulu xani oymagi ile beraber Herata surgun etdi 1734 cu ilde Nadirqulu xan Eliqulu xani Herata gonderenden sonra Mugan ve sahsevenleri idare etmek ucun Mehemmed xan adli bir hakim teyin etdi IstinadlarRXSA RIM f siyahi 77 1 1727 ci il is 9 vereq 171 S M Bronevski Tarixi qeydler S M Bronevskiy Istoriceskie vipiski Epoxa II htm RXSA RIM f siyahi 77 1 1729 cu il is 16 vereq 38 MenbeEnver Cingizoglu Sahseven eli Soy dergisi 4 12 Baki 2008 Enver Cingizoglu Eliqulu xan Sahseven Soy dergisi 2 34 Baki 2010 Hemcinin baxSahseven eli