Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlaəddin Turəli bəy Bayandur — Ağqoyunlu tayfa ittifaqı başçısı. Ağqoyunlu dövlətinin yaranmasında böyük pay sahibi olan Bayandurların başçısı.
| Əlaəddin Turəli bəy | |
|---|---|
| طور علی پہلوان | |
| 1340 – 1362 | |
| Əvvəlki | Pəhləvan bəy Bayandur |
| Sonrakı | Fəxrəddin Qutlu bəy |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | Bayburt |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ərzincan |
| Atası | Pəhləvan bəy Bayandur |
| Uşağı | Fəxrəddin Qutlu bəy |
Həyatı
Turəli bəy Bayandur haqqında mənbələrdə məlumat olduqca azdır. Onun və oğlu Fəxrəddin Qutlu bəyin haqqında ilk məlumata Trabzon-Rum tarixçilərindən Panaretosda rast gəlinir. Əlaəddin Turəli bəy Pəhləvan bəy Bayandurun oğludur. Bayburtda doğulmuşdur. Ağqoyunlu ulusundan ilk sikkə zərb etdirən başçıdır. Turəli bəy rəhbərliyindəki ağqoyunlular zamanla şimala doğru hərəkət etmiş, Bayburt və Ərzincan ətrafına yerləşmişdilər. Bayburt yaxınlarındakə Sinür kəndində inşa edilən Ağqoyunlu memarlıq abidələri o cümlədən Turəli bəy və Fəxrəddin Qutlu bəyin məzarlarının burada olması bu köçün sübutudur.
Turəli bəy haqqında məlumat verən bir digər mənbə Əbubəkr Tehrani tərəfindən yazılmış Kitabi-Diyarbəkriyyə əsəridir. Kitabi-Diyarbəkriyyəyə görə Pəhləvan bəy Bayandurdan sonra hakimiyyəti ələ alan Turəli bəy, fərmanı altındakı 30 min ailə ilə Rum sərhəddindən Şam, Misir, Cəzayir və İraqa qədər ərazilərdə illərlə sərdarlıq etmişdir. Bundan əlavə, o, Elxani hökmdarı Qazan xanın Suriyaya təşkil etdiyi səfərdə iştirak etmiş və bu səfərdəki uğurlarına görə yüksək rütbələrə layiq görülmüş, nüfuzu qazanmışdır. Hətta Turəli bəyin bu səfərlərdəki uğurları nəticəsində onun hakimiyyəti altında olan Ağqoyunlular bir çox yerlərdə, xüsusilə Misir və Şamda “Tur Əlilər” adı ilə tanınmağa başladılar. Kitabi-Diyarbəkriyyədə Turəli bəyin tabeliyində olan ağqoyunluların “Tur Əlilər” kimi qeyd edilməsi ilə bağlı məlumatın doğruluğu anlaşılsa da, digər məlumatların dəqiqliyi öz təsdiqinin tapmayıb. Bayandurların Məmlük mənbələrində “Tur Əlilər” kimi qeyd olunması da bilinən faktlardandır.
Turəli bəyin Ağqoyunlu rəhbərliyindəki bilinən ilk hərbi səfəri 1340-cı ildə Trabzon-Rum imperatorluğuna qarşı etdiyi səfərdir. Ağqoyunluları "Amid türkləri" mənasını verən "Amitiotai" adlandıran Panaretosda bu səfərdən bəhs olunur. Bu səfərin Trabzon-Rum imperatorluğunun hücumlarına cavab məqsədilə təşkil olunduğu da bildirilir. Turəli bəy rəhbərliyindəki türkmənlər 1341-ci ilin iyul ayının 4-də yenidən Trabzona hücum edirlər. Onun 3-cü səfəri isə 1343-cü ildə baş tutmuşdur. 1348-ci ildə iyun ayının 29-da o, Ərzincan hakimi Əxi Ayna bəy, Bayburt hakimi Məhəmməd Rikabdar ilə birlik qurub Trabzon üzərinə bir daha yürüş etmişdi. Bu səfər barədə Rum qaynaqlarında məlumatlar öz əksini tapmışdır. Yenidən 1348-ci ildə Duharlu oymağından Yusif bəyin Trabzonlular ilə etdiyi döyüşdə şəhid olması Turəli bəylə oğlu Qutlu bəyin Trabzona hücumu ilə nəticələndi.
Türk axınları ilə mübarizə apara bilmədiyini anlayan imperator III Aleksey onun dostluğunu qazanmaq üçün 1352-ci ildə bacısı Marianı Turəli bəyin oğlu Fəxrəddin Qutlu bəy ilə evləndirir. Lakin Kitabi-Diyarbəkriyyəyə görə Yusif bəyin intiqamını almaq üçün edilən səfərdə şahzadə Maria qənimət kimi ələ keçirilmişdi. Bu hadisə ilə Ağqoyunlu-Trabzon münasibətlərində yeni bir mərhələ başladı. Bozdoğan bəylə Turəli bəyin isti münasibətləri vardı.
Turəli bəyin vəfat tarixi ilə bağlı mənbələrdə məlumata rast gəlinmir. Lakin III Alekseylə qohumluq münasibətlərinin həyata keçdiri 1352-ci il ilə Fəxrəddin Qutlu bəyin Trabzona etməyi planlaşdırdığı 1363-cü il səfəri arasında vəfat etdiyi güman edilir. Turəli bəyin hakimiyyətinin şərtləri və torpaqlarının nə qədər uzandığı barədə çox şey məlum olmasa da, onun Ağqoyunlu sülaləsinin tarixindəki rolu kifayət qədər aydındır.
İstinadlar
- Abdurrahim Şerif Beygu - Erzurum, Tarihi, Anıtları, Kitabeleri, İstanbul, səh 249.
- Öztürk, 2014. səh. 22
- Öztürk, 2014. səh. 23
- Woods, 1978. səh. 73
- Woods, 1978. səh. 74
- "Ağqoyunlu - Encyclopedia Iranica". 2019-07-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-06.
Mənbə
- Woods, John E. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press. 1999.
- ADNAN SADIK ERZI. AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARAŞTIRMALAR. 18. Türk Tarih Kurumu. 1954. 251–270.
- Mükrimin Halil Yinanç. Akkoyunlular. İslam Ansiklopedisi. 251–270.
- Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. III cild (XIII-XVIII əsrlər)). Bakı: Elm nəşriyyat. Nailə Vəlixanlı. 2007. səh. 592.
- Əbubəkr Tehrani (Rahilə Şükürova). Kitabi-Diyarbəkriyyə. İstanbul: Bayrak nəşriyyatı. 2006.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elaeddin Tureli bey Bayandur Agqoyunlu tayfa ittifaqi bascisi Agqoyunlu dovletinin yaranmasinda boyuk pay sahibi olan Bayandurlarin bascisi Elaeddin Tureli beyطور علی پہلوانAgqoyunlularin II tayfa bascisi1340 1362EvvelkiPehlevan bey BayandurSonrakiFexreddin Qutlu beySexsi melumatlarDogum yeri BayburtVefat tarixi 1362Vefat yeri ErzincanAtasi Pehlevan bey BayandurUsagi Fexreddin Qutlu beyHeyatiTureli bey Bayandur haqqinda menbelerde melumat olduqca azdir Onun ve oglu Fexreddin Qutlu beyin haqqinda ilk melumata Trabzon Rum tarixcilerinden Panaretosda rast gelinir Elaeddin Tureli bey Pehlevan bey Bayandurun ogludur Bayburtda dogulmusdur Agqoyunlu ulusundan ilk sikke zerb etdiren bascidir Tureli bey rehberliyindeki agqoyunlular zamanla simala dogru hereket etmis Bayburt ve Erzincan etrafina yerlesmisdiler Bayburt yaxinlarindake Sinur kendinde insa edilen Agqoyunlu memarliq abideleri o cumleden Tureli bey ve Fexreddin Qutlu beyin mezarlarinin burada olmasi bu kocun subutudur Tureli bey haqqinda melumat veren bir diger menbe Ebubekr Tehrani terefinden yazilmis Kitabi Diyarbekriyye eseridir Kitabi Diyarbekriyyeye gore Pehlevan bey Bayandurdan sonra hakimiyyeti ele alan Tureli bey fermani altindaki 30 min aile ile Rum serheddinden Sam Misir Cezayir ve Iraqa qeder erazilerde illerle serdarliq etmisdir Bundan elave o Elxani hokmdari Qazan xanin Suriyaya teskil etdiyi seferde istirak etmis ve bu seferdeki ugurlarina gore yuksek rutbelere layiq gorulmus nufuzu qazanmisdir Hetta Tureli beyin bu seferlerdeki ugurlari neticesinde onun hakimiyyeti altinda olan Agqoyunlular bir cox yerlerde xususile Misir ve Samda Tur Eliler adi ile taninmaga basladilar Kitabi Diyarbekriyyede Tureli beyin tabeliyinde olan agqoyunlularin Tur Eliler kimi qeyd edilmesi ile bagli melumatin dogrulugu anlasilsa da diger melumatlarin deqiqliyi oz tesdiqinin tapmayib Bayandurlarin Memluk menbelerinde Tur Eliler kimi qeyd olunmasi da bilinen faktlardandir Tureli beyin Agqoyunlu rehberliyindeki bilinen ilk herbi seferi 1340 ci ilde Trabzon Rum imperatorluguna qarsi etdiyi seferdir Agqoyunlulari Amid turkleri menasini veren Amitiotai adlandiran Panaretosda bu seferden behs olunur Bu seferin Trabzon Rum imperatorlugunun hucumlarina cavab meqsedile teskil olundugu da bildirilir Tureli bey rehberliyindeki turkmenler 1341 ci ilin iyul ayinin 4 de yeniden Trabzona hucum edirler Onun 3 cu seferi ise 1343 cu ilde bas tutmusdur 1348 ci ilde iyun ayinin 29 da o Erzincan hakimi Exi Ayna bey Bayburt hakimi Mehemmed Rikabdar ile birlik qurub Trabzon uzerine bir daha yurus etmisdi Bu sefer barede Rum qaynaqlarinda melumatlar oz eksini tapmisdir Yeniden 1348 ci ilde Duharlu oymagindan Yusif beyin Trabzonlular ile etdiyi doyusde sehid olmasi Tureli beyle oglu Qutlu beyin Trabzona hucumu ile neticelendi Turk axinlari ile mubarize apara bilmediyini anlayan imperator III Aleksey onun dostlugunu qazanmaq ucun 1352 ci ilde bacisi Mariani Tureli beyin oglu Fexreddin Qutlu bey ile evlendirir Lakin Kitabi Diyarbekriyyeye gore Yusif beyin intiqamini almaq ucun edilen seferde sahzade Maria qenimet kimi ele kecirilmisdi Bu hadise ile Agqoyunlu Trabzon munasibetlerinde yeni bir merhele basladi Bozdogan beyle Tureli beyin isti munasibetleri vardi Tureli beyin vefat tarixi ile bagli menbelerde melumata rast gelinmir Lakin III Alekseyle qohumluq munasibetlerinin heyata kecdiri 1352 ci il ile Fexreddin Qutlu beyin Trabzona etmeyi planlasdirdigi 1363 cu il seferi arasinda vefat etdiyi guman edilir Tureli beyin hakimiyyetinin sertleri ve torpaqlarinin ne qeder uzandigi barede cox sey melum olmasa da onun Agqoyunlu sulalesinin tarixindeki rolu kifayet qeder aydindir IstinadlarAbdurrahim Serif Beygu Erzurum Tarihi Anitlari Kitabeleri Istanbul seh 249 Ozturk 2014 seh 22 Ozturk 2014 seh 23 Woods 1978 seh 73 Woods 1978 seh 74 Agqoyunlu Encyclopedia Iranica 2019 07 16 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 06 MenbeWoods John E The Aqquyunlu Clan Confederation Empire The University of Utah Press 1999 ADNAN SADIK ERZI AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARASTIRMALAR 18 Turk Tarih Kurumu 1954 251 270 Mukrimin Halil Yinanc Akkoyunlular Islam Ansiklopedisi 251 270 Azerbaycan tarixi Yeddi cildde III cild XIII XVIII esrler Baki Elm nesriyyat Naile Velixanli 2007 seh 592 Ebubekr Tehrani Rahile Sukurova Kitabi Diyarbekriyye Istanbul Bayrak nesriyyati 2006