Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Əhər mahalı — Qaradağ xanlığının 18 mahalından birincisi.
Tarixi
Qaradağ xanlığının 18 mahalından birincisi olan Əhər mahalının inzibati mərkəzi Əhər şəhəri idi. Şəhər Əhər çayının sol yaxasında yerləşirdi. Uca dağlarla çevrələnən bu şəhər geniş bir düzənlik boyunca yayılır və dəniz səthindən təxminən 1546 metr hündürlükdədir. Bir çox tədqiqatçılar Əhər şəhərinin adını "hər" və "xur" köklü xurşid-yəni günəş sözündən törəndiyini yazırlar.
Şəhərin salınma tarixi çox qədimdir. Yaqut əı-Həməvi (1179–1229) yazır: "Əhər-kiçik olmasına baxmayaraq gözəl qurulub. Ərdəbil və Təbriz arasında yerləşir. Oranın əmiri İbn Bişkin adlanır. Əhərlə Vəravi arası iki günlük yoldur". Tarixçi Həmdulla Mustovfi Qəzvini (1281–1346) öz ünlü "Nüzhət əl-Qülub" adlı əsərində yazır: "Əhər soyuq iqlimli çox da böyük olmayan şəhərdir. Burda suyu Əşkənbər dağından başlayan çaylardan götürürlər. Onların şəhərdə yaxşı quyuları və kəhrizləri var. Əsasən taxıl əkirlər, bir az da meyvə becərirlər. Əhali şafii məzhəblidir. Onlardan yığılan vergi xəzinəyə gedir. Məhsuldan toplanan gəlir 10 min dinara yaxındır. Mahalın 5 min dinar ödəyən 20 kəndi var".
Əhər şəhəri XVIII və XIX yüzillərdə Bağbanlı, Sadatlı və Naxçıvanlı məhəllərinə ayrılırdı. Şəhərin qədim, cənub hissəsi isə "Ozanlar" adlanırdı. XVIII yüzilin ikinci yarısından etibarən şəhərin şimal hissəsi abadlaşmağa, Ozanlar seyrəkləşməyə başladı. Qaradağ xanlığının ticarətindən bəhs olunarkən qeyd etmək lazımdır ki, tədqiq olunan dövrdə buranın ərazisində tez-tez feodal ara müharibələri getdiyindən dəfələrlə Qaradağ xanlığı müharibə meydanına çevrildiyindən və daha çox dağlıq hissə olduğuna görə rahat yollar olmadığından xanlığın ərazisində ticarət zəif inkişaf etmişdi. Beləliklə, ticarətin aparılması üçün lazımi imkan olmadığından, təsərrüfatın genişlənməsinə, sənətkarlıq məhsullarının artmasına, bu sahədə əməyin intensivləşməsinə imkan olmadığına görə daxili ticarət də zəifləmişdi.
Əhər mahalının köklü sakinləri Qaradağlı tayfasındır. Sonra bu mahalda sakin olub. Bayburdlu eli ünlü Qızılbaş tayfa birliyinin bir qoludur. Tarixçi Oruc bəy Bayat Bayburdlu elini Qızılbaş məmləkətinin əsas dayağı olan 32 tayfadan biri hasab edir.
"Qızılbaşlar" tarixinin anonim müəllifi yazır ki, Bayburdlu tayfası Ərzincan yaxınlığında yerləşən Bayburddandır və I Şah İsmayıl (1501–1524) taxta çıxmamışdan öncə gəlib ona qoşulmuşdular.
Bəs necə olub ki, Bayburdlu eli Əhər mahalında yerləşib? Bu suala cavab tapmaq üçün polkovnik Hüseyn Bayburdinin "Tarix və coğrafiyayi Ərəsbaran" kitabına müraciət etdik. Müəllif qeyd edir ki, Qaraca İlyas bəy Bayburdlu vəfat edəndən sonra oğlu Qaraxan bəy elə başçılıq etdi. I Şah İsmayıl və oğlu I Şah Təhmasib (1524–1576) hakimiyyət illərində Bayburdlu eli Osmanlı sınır-sərhədlərində uc gözətçisi idi. Çuxursəd əyalətinin Şuragil mahalı bu el başçısının tiyul mülkü idi.
1578-ci ildə Osmanlı Sultanı III Murad (1574–1585) Qızılbaşlar məmləkətinə çoxlu sayda qoşun yollandı. Qoşunun başında Mustafa paşa dururdu. Mustafa paşanın öncül dəstələri yenildi. Məğlubiyyətdən xəbər tutan Mustafa paşa qızılbaşları qarşı təcili olaraq 20–30 min nəfərlik əlavə qoşun göndərdi. Bu dəfə Qızılbaş qoşunu yenilib geri çəkildi.
Bayburdlu elinin Qorçulu, Kiçikli, Süleymanlı adlı oymaqları vardı.
Qaraxan bəyin başçılığı ilə bayburdlular Çuxursəddən köçüb Azərbaycana – Qaradağ vilayətinə gəldilər. Onlar Qaradağ və Savalan arasında yerləşən kəndlərdə sakin oldular. Qaraxan bəy və başqa böyüklər Əhər şəhərində əyləşdilər. Bayburdluların Əhər mahalında öz kəndləri bunlardır: Təzəkəndi Təhmasib, Şəmsabad, Yüzbaşılı, Qalabaşı Şahverdi qışlağı, Alpavut, Qorçu kəndi, Səfixanlı, Nəcəfxanlı, Xızır kəndi, Uluxanlı və qeyrilər…
Sadaladığımız kəndləri bayburdlular özləri saldılar. Onlardan başqa binəli kəndlərdə də yerləşdilər, həmin kəndlər – Əfil, Bəhli, Novduz, Əndab, Alu, Əbriq, Rəzin, Zərgər, Alman, Əliabad, Zəylik, Vənəabad, Qızılgəcli, Xəvəniq, Mərdəkətan, Goravan, Kosalar, Ənbərli, Əyuci və başqa məntəqələrdir.
Qaraxan bəydən sonra Bayburdlu soyunun sayılıb-seçilən əyanı Şahverdi bəy Şah Məhəmməd Xudabəndənin (1578–1587) və I Şah Abbasın söhbət yasavulu olmuşdu. I Şah Abbasın hakimiyyət illərində Muradxan sultan Bayburdlu Qaradağa hakimlik etmişdi. Ondan sonra növbə ilə bayburdlu tayfasına başçılıq edənlər bunlardır: Allahverdi sultan, İlyas sultan, Nəzərxan sultan, II Qaraxan sultan…
II Qaraxan sultan Nadir şah Qırxlı-Avşarın sərkərdələrindən idi. Şahla bərabər Hindistan yürüşündə iştirak etmişdi. Osmanlı dövlətinə qarşı bir çox savaşlarda Qaradağ qoşununun önündə dayanmışdı. Döyüşdə həlak oldu. Qəbri Şəhabəddin Şeyx Mahmud Əhərinin məqbərəsinin yanındadır.
II Qaraxan sultanın Abbasəli bəy, Fəramərz bəy, Məhəmməd bəy adlı oğlanları vardı.
Abbasəli bəy atasından sonra Bayburdlu elinin başçısı oldu. Nadir şahdan sultan ünvanı aldı. Şahın vəfatından sonra Məhəmmədkazım xan Qaradağlının qoşununda sərkərdə kimi xanlığın düşmənlərinə qarşı vuruşmuşdu. Müqəddəs Məkkəyi-müəzzəmi ziyarət edəndən sonra xan onu Əhər mahalının hakimi təyin etmişdi.
Hacı Abbasəli sultanın Hüseyn bəy adlı oğlu vardı.
Hüseyn bəy Qaradağ xanı Mustafaqulu xanın yaxınları cərgəsində idi. Xandan sultan ünvanı almışdı. O, həm Bayburdlu elinə, həm də Əhər mahalına başçılıq edirdi. Qaradağ xanlığının ictimai-siyasi yaşamında mühüm rol oynamışdı. Sərkərdə kimi bir çox döyüşlərdə iştirak etmişdi.
Hüseyn sultanın Camı bəy, Zaman bəy, Həsən bəy, Məhəmmədbağır bəy, Həmzə bəy, Təhməz bəy, Fətulla bəy adlı oğlanları vardı.
İstinadlar
- Hüseyn Dusti, Tarix və coğrafiyayi Ərəsbaran, Təbriz, 1373, səh.61.
- Йакут ал-Хамави. Му’джам ал-булдан. Хамдаллах Казвини. Нузхат ал-кулуб. – Баку: Элм, 1983, ст.13.
- Йакут ал-Хамави. Му’джам ал-булдан. Хамдаллах Казвини. Нузхат ал-кулуб. – Баку: Элм, 1983, ст.46.
- Hüseyn Bayburdi, Tarix və coğrafiyayi Ərəsbaran, Tehran, səh. 59.
- H. Ə. Dəlili, Azərbaycanın cənub xanlıqları XVIII əsrin ikinci yarısında, Bakı, Elm, 1979. səh. 45.
- H. Ə. Dəlili, Azərbaycanın cənub xanlıqları XVIII əsrin ikinci yarısında, Bakı, Elm, 1979. səh. 44.
- Книга Орудж-бека Баяата Дон Жуана Персидского, Баку, "Язычы", 1988, ст.31.
- Qızılbaşlar tarixi, Bakı, "Azərnaycan" nəşriyyatı, 1993. səh. 25.
- Hüseyn Bayburdi, Tarix və coğrafiyayi Ərəsbaran, Tehran, səh. 169.
- İskəndər bəy Türkman. Tarixi aləm arayi Abbasi. Tehran, 1334, səh. 234.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Qarşı yatan Qaradağ. Bakı, "Ozan", 1998, 192 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağlılar, Bakı, "Şuşa", 2008, 160 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağ xanlığı, Bakı, "Mütərcim", 2011. – 212 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eher mahali Qaradag xanliginin 18 mahalindan birincisi TarixiQaradag xanliginin 18 mahalindan birincisi olan Eher mahalinin inzibati merkezi Eher seheri idi Seher Eher cayinin sol yaxasinda yerlesirdi Uca daglarla cevrelenen bu seher genis bir duzenlik boyunca yayilir ve deniz sethinden texminen 1546 metr hundurlukdedir Bir cox tedqiqatcilar Eher seherinin adini her ve xur koklu xursid yeni gunes sozunden torendiyini yazirlar Seherin salinma tarixi cox qedimdir Yaqut ei Hemevi 1179 1229 yazir Eher kicik olmasina baxmayaraq gozel qurulub Erdebil ve Tebriz arasinda yerlesir Oranin emiri Ibn Biskin adlanir Eherle Veravi arasi iki gunluk yoldur Tarixci Hemdulla Mustovfi Qezvini 1281 1346 oz unlu Nuzhet el Qulub adli eserinde yazir Eher soyuq iqlimli cox da boyuk olmayan seherdir Burda suyu Eskenber dagindan baslayan caylardan gotururler Onlarin seherde yaxsi quyulari ve kehrizleri var Esasen taxil ekirler bir az da meyve becerirler Ehali safii mezheblidir Onlardan yigilan vergi xezineye gedir Mehsuldan toplanan gelir 10 min dinara yaxindir Mahalin 5 min dinar odeyen 20 kendi var Eher seheri XVIII ve XIX yuzillerde Bagbanli Sadatli ve Naxcivanli mehellerine ayrilirdi Seherin qedim cenub hissesi ise Ozanlar adlanirdi XVIII yuzilin ikinci yarisindan etibaren seherin simal hissesi abadlasmaga Ozanlar seyreklesmeye basladi Qaradag xanliginin ticaretinden behs olunarken qeyd etmek lazimdir ki tedqiq olunan dovrde buranin erazisinde tez tez feodal ara muharibeleri getdiyinden defelerle Qaradag xanligi muharibe meydanina cevrildiyinden ve daha cox dagliq hisse olduguna gore rahat yollar olmadigindan xanligin erazisinde ticaret zeif inkisaf etmisdi Belelikle ticaretin aparilmasi ucun lazimi imkan olmadigindan teserrufatin genislenmesine senetkarliq mehsullarinin artmasina bu sahede emeyin intensivlesmesine imkan olmadigina gore daxili ticaret de zeiflemisdi Eher mahalinin koklu sakinleri Qaradagli tayfasindir Sonra bu mahalda sakin olub Bayburdlu eli unlu Qizilbas tayfa birliyinin bir qoludur Tarixci Oruc bey Bayat Bayburdlu elini Qizilbas memleketinin esas dayagi olan 32 tayfadan biri hasab edir Qizilbaslar tarixinin anonim muellifi yazir ki Bayburdlu tayfasi Erzincan yaxinliginda yerlesen Bayburddandir ve I Sah Ismayil 1501 1524 taxta cixmamisdan once gelib ona qosulmusdular Bes nece olub ki Bayburdlu eli Eher mahalinda yerlesib Bu suala cavab tapmaq ucun polkovnik Huseyn Bayburdinin Tarix ve cografiyayi Eresbaran kitabina muraciet etdik Muellif qeyd edir ki Qaraca Ilyas bey Bayburdlu vefat edenden sonra oglu Qaraxan bey ele basciliq etdi I Sah Ismayil ve oglu I Sah Tehmasib 1524 1576 hakimiyyet illerinde Bayburdlu eli Osmanli sinir serhedlerinde uc gozetcisi idi Cuxursed eyaletinin Suragil mahali bu el bascisinin tiyul mulku idi 1578 ci ilde Osmanli Sultani III Murad 1574 1585 Qizilbaslar memleketine coxlu sayda qosun yollandi Qosunun basinda Mustafa pasa dururdu Mustafa pasanin oncul desteleri yenildi Meglubiyyetden xeber tutan Mustafa pasa qizilbaslari qarsi tecili olaraq 20 30 min neferlik elave qosun gonderdi Bu defe Qizilbas qosunu yenilib geri cekildi Bayburdlu elinin Qorculu Kicikli Suleymanli adli oymaqlari vardi Qaraxan beyin basciligi ile bayburdlular Cuxursedden kocub Azerbaycana Qaradag vilayetine geldiler Onlar Qaradag ve Savalan arasinda yerlesen kendlerde sakin oldular Qaraxan bey ve basqa boyukler Eher seherinde eylesdiler Bayburdlularin Eher mahalinda oz kendleri bunlardir Tezekendi Tehmasib Semsabad Yuzbasili Qalabasi Sahverdi qislagi Alpavut Qorcu kendi Sefixanli Necefxanli Xizir kendi Uluxanli ve qeyriler Sadaladigimiz kendleri bayburdlular ozleri saldilar Onlardan basqa bineli kendlerde de yerlesdiler hemin kendler Efil Behli Novduz Endab Alu Ebriq Rezin Zerger Alman Eliabad Zeylik Veneabad Qizilgecli Xeveniq Merdeketan Goravan Kosalar Enberli Eyuci ve basqa menteqelerdir Qaraxan beyden sonra Bayburdlu soyunun sayilib secilen eyani Sahverdi bey Sah Mehemmed Xudabendenin 1578 1587 ve I Sah Abbasin sohbet yasavulu olmusdu I Sah Abbasin hakimiyyet illerinde Muradxan sultan Bayburdlu Qaradaga hakimlik etmisdi Ondan sonra novbe ile bayburdlu tayfasina basciliq edenler bunlardir Allahverdi sultan Ilyas sultan Nezerxan sultan II Qaraxan sultan II Qaraxan sultan Nadir sah Qirxli Avsarin serkerdelerinden idi Sahla beraber Hindistan yurusunde istirak etmisdi Osmanli dovletine qarsi bir cox savaslarda Qaradag qosununun onunde dayanmisdi Doyusde helak oldu Qebri Sehabeddin Seyx Mahmud Eherinin meqberesinin yanindadir II Qaraxan sultanin Abbaseli bey Feramerz bey Mehemmed bey adli oglanlari vardi Abbaseli bey atasindan sonra Bayburdlu elinin bascisi oldu Nadir sahdan sultan unvani aldi Sahin vefatindan sonra Mehemmedkazim xan Qaradaglinin qosununda serkerde kimi xanligin dusmenlerine qarsi vurusmusdu Muqeddes Mekkeyi muezzemi ziyaret edenden sonra xan onu Eher mahalinin hakimi teyin etmisdi Haci Abbaseli sultanin Huseyn bey adli oglu vardi Huseyn bey Qaradag xani Mustafaqulu xanin yaxinlari cergesinde idi Xandan sultan unvani almisdi O hem Bayburdlu eline hem de Eher mahalina basciliq edirdi Qaradag xanliginin ictimai siyasi yasaminda muhum rol oynamisdi Serkerde kimi bir cox doyuslerde istirak etmisdi Huseyn sultanin Cami bey Zaman bey Hesen bey Mehemmedbagir bey Hemze bey Tehmez bey Fetulla bey adli oglanlari vardi IstinadlarHuseyn Dusti Tarix ve cografiyayi Eresbaran Tebriz 1373 seh 61 Jakut al Hamavi Mu dzham al buldan Hamdallah Kazvini Nuzhat al kulub Baku Elm 1983 st 13 Jakut al Hamavi Mu dzham al buldan Hamdallah Kazvini Nuzhat al kulub Baku Elm 1983 st 46 Huseyn Bayburdi Tarix ve cografiyayi Eresbaran Tehran seh 59 H E Delili Azerbaycanin cenub xanliqlari XVIII esrin ikinci yarisinda Baki Elm 1979 seh 45 H E Delili Azerbaycanin cenub xanliqlari XVIII esrin ikinci yarisinda Baki Elm 1979 seh 44 Kniga Orudzh beka Bayaata Don Zhuana Persidskogo Baku Yazychy 1988 st 31 Qizilbaslar tarixi Baki Azernaycan nesriyyati 1993 seh 25 Huseyn Bayburdi Tarix ve cografiyayi Eresbaran Tehran seh 169 Iskender bey Turkman Tarixi alem arayi Abbasi Tehran 1334 seh 234 MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 seh Enver Cingizoglu Qaradaglilar Baki Susa 2008 160 seh Enver Cingizoglu Qaradag xanligi Baki Mutercim 2011 212 seh Hemcinin baxQaradag vilayeti Qaradag xanligi