Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhmədiyyə və ya Qadiyanilik (ərəb. أحمدية, urdu احمدِیہ) — XIX əsrin sonlarında Hindistanda yaranmış İslami təriqət. Bəzi müəlliflərə görə müstəqil dindir.
Təriqətin əsası 23 mart 1889-cu ildə Mirzə Qulam Əhməd Qadiyani tərəfindən qoyulmuşdur. Təriqətin əsas vəzifəsi kimi o, İslamın ilkin formasının təbliğini qarşıya qoysa da, hazırda İslam alimləri bu hərəkatı İslamdan kənar dini cərəyan hesab edirlər. Bu təriqət Pakistanda rəsmən qadağan edilsə də, əsas ardıcılları, təxminən 2 milyon nəfər məhz bu ölkədə cəmləşmişdir. Təriqət üzvləri son illərdə digər ölkələrdə də aktiv missionerlik fəaliyyəti həyata keçirirlər.
İslam, Hindistan dinləri, mistika və xristian qnostisizminin dini təlimlərini özündə birləşdirən bu təriqət mənsublarını "Əhmədilər" də adlandırırlar. Lakin, İslam alimləri bu adlandırmanın əleyhinə çıxaraq onların Qadiyanilər adlandırılmasını daha düzgün hesab edirlər. Belə ki, Əhməd Məhəmməd peyğəmbərin adlarından biridir və hərəkatın nümayəndələri özlərini Əhmədi adlandırmaqla öz təriqətlərinin İslamla birbaşa əlaqəsini göstərməyə çalışırlar.
Yaranma səbəbləri
Müxtəlif dövrlərdə hindlilərin dini təsəvvürlərinin İslamla qarışdırılması ideyası irəli sürülmüşdü. İmperialist ingilislər Hindistanı öz müstəmləkələrinə çevirəndən sonra bu cür ideyalardan siyasi maraqları üçün istifadə etməyə çalışmışlar. Onlar Hindistanın müsəlman əhalisindən çəkinir, öz işğalçı hakimiyyətləri üçün təhlükə mənbəyi hesab edirdilər. Hindlilərin inanclarında isə mübarizə ruhlu məqamlara əhəmiyyət verilmirdi.[] Buna görə də ingilislər İslam təlimini öz hakimiyyətləri üçün təhlükəsiz olan hind inancları ilə "qarışdırmaqda" maraqlı idilər.
Yaranması
Bu təriqət 1889-cu ildə Mirzə Qulam Əhməd Qadiyani (1835–1908) tərəfindən təsis edilmişdir. O, kiçik pəncab kəndi olan Qadiyanda (Hindistan) anadan olmuşdur. Ailəsi ingilis hakimiyyətinə xidmət etmiş, özü isə həyatının sonunadək onlara sadiqlik nümayiş etdirmiş, müsəlmanların müqavimət hərəkatını mənasız saymışdır.
Mirzə Qulam ilk mərhələdə ənənəvi İslamın müddəalarına qarşı çıxış etmirdi. Lakin sonralar, Kəşmirdə İsa peyğəmbərin məzarını tapdığını iddia etmişdir. Onun sözlərinə görə, İsa Fələstində edam edilməmiş, Kəşmirə gəlib, burada ölmüş və dəfn edilmişdir. Lakin onun bu iddialarına dair faktiki dəlilləri olmamışdır. Bundan başqa, onun söylədikləri Quran ayələri ilə də ziddiyyət təşkil edirdi. Çünki orada deyilir ki, İsa peyğəmbər ölməmişdən əvvəl Allahın dərgahına qaldırılmışdır. Hədislərə görə isə, İsa gələcəkdə, qiyamətə yaxın vaxtda Allahın dərgahından yerə enəcəkdir. Onun dedikləri bu məqamlarla üst-üstə düşmürdü.
Mirzə Qulam, hətta İsanın ruhunun və qüvvəsinin ona keçdiyini də iddia etmişdir. Daha sonra isə özünü "imanı yeniləşdirən adam" (mucəddid) və Yeni Məsih elan etmiş və bunu sübuta yetirmək üçün hədislərdən dəlillər axtarmağa başlamışdır. Bir müddət sonra Tanrıdan vəhy aldığını da iddia edən Mirzə Qulam bununla kifayətlənməyib, özünü Allahın yer üzündəki təcəssümü də adlandırmışdır. İlahi təcəssüm və İsanın qüvvəsinin daşıyıcı olması ideyalarını o, xristianlıqdan və hind inanclarından almışdır. Özünü, hətta Krişnanın təcəssümü belə adlandırmaqdan çəkinməmişdir. İsanın sözlərini özünəməxsus şəkildə yozan Mirzə Qulam İslamda cihadın mənasız və lazımsız bir şey olduğunu elan etmişdir.
Etiqadı
Nəhayət, Mirzə Qulam özünü həm Məhəmməd peyğəmbərin təcəssümü, həm də dünyanın yeni peyğəmbəri elan etmişdir. Amma İslam təliminə görə, Məhəmməd peyğəmbərdən sonra yeni bir peyğəmbər gəlməyəcəkdi. Çünki Quranda Həzrət Məhəmməd peyğəmbərlərin sonuncusu, "peyğəmbərliyin möhürü" adlandırılmışdır. Belə məqamları özünə uyğun izah etməyə çalışan Mirzə Qulam deyirdi ki, bu cür ayələrin mənası ondan ibarətdir ki, dünyaya gələn hər yeni peyğəmbər Məhəmməd peyğəmbəri tanıyıb onun şəriətini canlandırmalı, ona yeni nəfəs verməlidir. Mirzə Qulama görə, Quranda Həzrət Məhəmmədin "peyğəmbərliyin möhürü" adlandırılması o demək deyil ki, Allah başqa insanlarla əlaqə yarada, onlarla ünsiyyət bağlaya, onlarda təcəssüm edə və onlara vəhy göndərə bilməz. Qadiyanilər Mirzə Qulamın peyğəmbərliyini qəbul edərək, onu bütün peyğəmbərlərdən üstün sayır, möcüzələr törətdiyinə inanırlar. Məsələn, 1894-cü ildə ildə baş vermiş Günəş və Ayın tutulmasını Mirzə Qulamın peyğəmbərliyinin təsdiqi kimi yozurlar.
Mirzə Qulam bütün insanları üç kateqoriyaya bölmüşdür: Onun gəlişinə inanıb, ona tabe olanlar; onun "peyğəmbərliyini" qəbul edib-etmədiyi bilinməyənlər; onun "peyğəmbərliyini" rədd edənlər və ona qarşı çıxanlar.
Qadiyanilər Mirzə Qulamın "peyğəmbərliyini" rədd edən müsəlmanları xristian və yəhudilər kimi "kitab əhli" hesab edirlər. Onların qadınları müsəlman kişilərə ərə gedə bilməzlər, lakin kişiləri müsəlman qadınlarla evlənə bilərlər. Onlar Məkkəni ziyarət etmək əvəzinə, Mirzə Qulamın yurdu olan Qadiyan kəndində yığışıb toplantı və ayinlər icra etməyi "Həcc mərasimi" sayırlar.
Bütün bu məqamlar ənənəvi İslam dini ilə ziddiyət təşkil edir. Buna görə də müsəlman alimləri bu təlimə qarşı çıxaraq, onun tərəfdarlarını İslamdan dönmüş elan etmişlər. Mirzə Qulam və onun ardıcılları da cavab olaraq, bunu iddia edənləri "kafir" adlandırmışlar.
Mirzə Qulam 1908-ci ildə vərəmdən ölmüşdür. Ölümündən öncə o, ardıcıllarına aralarından "xəlifənin" seçilməsini vəsiyyət etmişdir. Qadiyanilərin ilk "xəlifəsi" Mövla Nürəd-Din olmuşdur. Hazırda bu qeyri-ənəvi təriqət Hindistandan başqa digər ölkələrdə də fəaliyyətdədir. Onlar aktiv missionerlik həyata keçirirlər. Özlərinəməxsus dini ədəbiyyətları və Quran təfsirləri mövcuddur.
Ədəbiyyat
- Yohanan Friedmann, Prophecy Continuous: Aspects of Ahmadi Religious Thought and Its Medieval Background; Oxford University Press (2003). ISBN 965–264-014-X.
- Simon Ross Valentine. Islam and the Ahmadiyya jamaʻat: history, belief, practice. Columbia University Press. 2008. ISBN .
- Antonio Gualtieri. The Ahmadis: community, gender, and politics in a Muslim society. Canada: McGill-Queen's University Press. 2004. ISBN .
- Mirza Basheer-ud-Din Mahmood Ahmad. Invitation to Ahmadiyyat. Routledge & Kegan Ltd. 1980. ISBN .
- Muhammad Zafarullah Khan. Ahmadiyyat: the renaissance of Islam. Tabshir Publications. 1978. ISBN .
- Antonio R. Gualtieri. Conscience And Coercion. Canada: Guernica Editions. 1989. ISBN .
Mənbə
- "Cəmiyyət və din" qəzeti, Aydın Əlizadə.
İstinadlar
- "Pakistan: The situation of Ahmadis". Immigration and Refugee Board of Canada.[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- (az.). islam.az. 2016-07-26. 2016-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-02.
- (az.). islam.az. 2016-08-06. 2016-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehmediyye ve ya Qadiyanilik ereb أحمدية urdu احمد یہ XIX esrin sonlarinda Hindistanda yaranmis Islami teriqet Bezi muelliflere gore musteqil dindir Ehmediyye teriqetinin bayragiBu adin diger istifade formalari ucun bax Ehmediyye deqiqlesdirme Teriqetin esasi 23 mart 1889 cu ilde Mirze Qulam Ehmed Qadiyani terefinden qoyulmusdur Teriqetin esas vezifesi kimi o Islamin ilkin formasinin tebligini qarsiya qoysa da hazirda Islam alimleri bu herekati Islamdan kenar dini cereyan hesab edirler Bu teriqet Pakistanda resmen qadagan edilse de esas ardicillari texminen 2 milyon nefer mehz bu olkede cemlesmisdir Teriqet uzvleri son illerde diger olkelerde de aktiv missionerlik fealiyyeti heyata kecirirler Islam Hindistan dinleri mistika ve xristian qnostisizminin dini telimlerini ozunde birlesdiren bu teriqet mensublarini Ehmediler de adlandirirlar Lakin Islam alimleri bu adlandirmanin eleyhine cixaraq onlarin Qadiyaniler adlandirilmasini daha duzgun hesab edirler Bele ki Ehmed Mehemmed peygemberin adlarindan biridir ve herekatin numayendeleri ozlerini Ehmedi adlandirmaqla oz teriqetlerinin Islamla birbasa elaqesini gostermeye calisirlar Yaranma sebebleriQerbi Avropada en boyuk Ehmediyye mescidi olan Beytul Futuh Mescidi London Muxtelif dovrlerde hindlilerin dini tesevvurlerinin Islamla qarisdirilmasi ideyasi ireli surulmusdu Imperialist ingilisler Hindistani oz mustemlekelerine cevirenden sonra bu cur ideyalardan siyasi maraqlari ucun istifade etmeye calismislar Onlar Hindistanin muselman ehalisinden cekinir oz isgalci hakimiyyetleri ucun tehluke menbeyi hesab edirdiler Hindlilerin inanclarinda ise mubarize ruhlu meqamlara ehemiyyet verilmirdi menbe gosterin Buna gore de ingilisler Islam telimini oz hakimiyyetleri ucun tehlukesiz olan hind inanclari ile qarisdirmaqda maraqli idiler YaranmasiSurixde ehmediyye teriqetine aid Mahmud Mescidi Bu teriqet 1889 cu ilde Mirze Qulam Ehmed Qadiyani 1835 1908 terefinden tesis edilmisdir O kicik pencab kendi olan Qadiyanda Hindistan anadan olmusdur Ailesi ingilis hakimiyyetine xidmet etmis ozu ise heyatinin sonunadek onlara sadiqlik numayis etdirmis muselmanlarin muqavimet herekatini menasiz saymisdir Mirze Qulam ilk merhelede enenevi Islamin muddealarina qarsi cixis etmirdi Lakin sonralar Kesmirde Isa peygemberin mezarini tapdigini iddia etmisdir Onun sozlerine gore Isa Felestinde edam edilmemis Kesmire gelib burada olmus ve defn edilmisdir Lakin onun bu iddialarina dair faktiki delilleri olmamisdir Bundan basqa onun soyledikleri Quran ayeleri ile de ziddiyyet teskil edirdi Cunki orada deyilir ki Isa peygember olmemisden evvel Allahin dergahina qaldirilmisdir Hedislere gore ise Isa gelecekde qiyamete yaxin vaxtda Allahin dergahindan yere enecekdir Onun dedikleri bu meqamlarla ust uste dusmurdu Mirze Qulam hetta Isanin ruhunun ve quvvesinin ona kecdiyini de iddia etmisdir Daha sonra ise ozunu imani yenilesdiren adam muceddid ve Yeni Mesih elan etmis ve bunu subuta yetirmek ucun hedislerden deliller axtarmaga baslamisdir Bir muddet sonra Tanridan vehy aldigini da iddia eden Mirze Qulam bununla kifayetlenmeyib ozunu Allahin yer uzundeki tecessumu de adlandirmisdir Ilahi tecessum ve Isanin quvvesinin dasiyici olmasi ideyalarini o xristianliqdan ve hind inanclarindan almisdir Ozunu hetta Krisnanin tecessumu bele adlandirmaqdan cekinmemisdir Isanin sozlerini ozunemexsus sekilde yozan Mirze Qulam Islamda cihadin menasiz ve lazimsiz bir sey oldugunu elan etmisdir EtiqadiBerlinde Ehmediyye Mescidi Nehayet Mirze Qulam ozunu hem Mehemmed peygemberin tecessumu hem de dunyanin yeni peygemberi elan etmisdir Amma Islam telimine gore Mehemmed peygemberden sonra yeni bir peygember gelmeyecekdi Cunki Quranda Hezret Mehemmed peygemberlerin sonuncusu peygemberliyin mohuru adlandirilmisdir Bele meqamlari ozune uygun izah etmeye calisan Mirze Qulam deyirdi ki bu cur ayelerin menasi ondan ibaretdir ki dunyaya gelen her yeni peygember Mehemmed peygemberi taniyib onun serietini canlandirmali ona yeni nefes vermelidir Mirze Qulama gore Quranda Hezret Mehemmedin peygemberliyin mohuru adlandirilmasi o demek deyil ki Allah basqa insanlarla elaqe yarada onlarla unsiyyet baglaya onlarda tecessum ede ve onlara vehy gondere bilmez Qadiyaniler Mirze Qulamin peygemberliyini qebul ederek onu butun peygemberlerden ustun sayir mocuzeler toretdiyine inanirlar Meselen 1894 cu ilde ilde bas vermis Gunes ve Ayin tutulmasini Mirze Qulamin peygemberliyinin tesdiqi kimi yozurlar Mirze Qulam butun insanlari uc kateqoriyaya bolmusdur Onun gelisine inanib ona tabe olanlar onun peygemberliyini qebul edib etmediyi bilinmeyenler onun peygemberliyini redd edenler ve ona qarsi cixanlar Qadiyaniler Mirze Qulamin peygemberliyini redd eden muselmanlari xristian ve yehudiler kimi kitab ehli hesab edirler Onlarin qadinlari muselman kisilere ere gede bilmezler lakin kisileri muselman qadinlarla evlene bilerler Onlar Mekkeni ziyaret etmek evezine Mirze Qulamin yurdu olan Qadiyan kendinde yigisib toplanti ve ayinler icra etmeyi Hecc merasimi sayirlar Butun bu meqamlar enenevi Islam dini ile ziddiyet teskil edir Buna gore de muselman alimleri bu telime qarsi cixaraq onun terefdarlarini Islamdan donmus elan etmisler Mirze Qulam ve onun ardicillari da cavab olaraq bunu iddia edenleri kafir adlandirmislar Mirze Qulam 1908 ci ilde veremden olmusdur Olumunden once o ardicillarina aralarindan xelifenin secilmesini vesiyyet etmisdir Qadiyanilerin ilk xelifesi Movla Nured Din olmusdur Hazirda bu qeyri enevi teriqet Hindistandan basqa diger olkelerde de fealiyyetdedir Onlar aktiv missionerlik heyata kecirirler Ozlerinemexsus dini edebiyyetlari ve Quran tefsirleri movcuddur EdebiyyatYohanan Friedmann Prophecy Continuous Aspects of Ahmadi Religious Thought and Its Medieval Background Oxford University Press 2003 ISBN 965 264 014 X Simon Ross Valentine Islam and the Ahmadiyya jamaʻat history belief practice Columbia University Press 2008 ISBN 978 0 231 70094 8 Antonio Gualtieri The Ahmadis community gender and politics in a Muslim society Canada McGill Queen s University Press 2004 ISBN 0 7735 2738 9 Mirza Basheer ud Din Mahmood Ahmad Invitation to Ahmadiyyat Routledge amp Kegan Ltd 1980 ISBN 0 7100 0119 3 Muhammad Zafarullah Khan Ahmadiyyat the renaissance of Islam Tabshir Publications 1978 ISBN 0 85525 015 1 Antonio R Gualtieri Conscience And Coercion Canada Guernica Editions 1989 ISBN 0 920717 41 1 Menbe Cemiyyet ve din qezeti Aydin Elizade Istinadlar Pakistan The situation of Ahmadis Immigration and Refugee Board of Canada olu kecid Xarici kecidler az islam az 2016 07 26 2016 08 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 02 az islam az 2016 08 06 2016 08 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 02