Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad — XII əsr Azərbaycan yazıçısı, şair, alim və pedaqoq
| Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad | |
|---|---|
| Fəaliyyəti | yazıçı |
Həyatı
Əbubəkr ibn Xosrov XII əsrin birinci yarısında anadan olmuşdur. Parlaq istedadlı, mükəmməl təhsili, ensiklopedik bilikləri sayəsində hələ gənc ikən bir ədib və müəllim kimi şöhrət tapmışdır. Məhz bu keyfiyyətlərinə görə o, hələ Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin banisi Şəmsəddin Eldənizin dövründə (1136–1175) saraya dəvət olunmuş, gənc şahzadələrin müəllimi təyin edilmiş və otuz ildən artıq bir müddətdə bu sahədə fəaliyyət göstərmişdir. Yazıçının "əl-Ustad" təxəllüsü də, şübhəsiz, onun pedaqoji fəaliyyəti ilə əlaqədar olmuşdur. Lakin Əbubəkr ibn Xosrov sarayda yalnız müəllimlik etməklə kifayətlənməmiş, geniş bədii yaradıcılıqla məşğul olmuş, nəzm və nəsrlə bir sıra iri həcmli əsərlər yazmışdır.
Əbubəkr ibn Xosrovun həyatı Atabəylər dövlətinin mərkəzi şəhərlərində, ilk növbədə, Naxçıvanda, Həmədanda, Gəncədə, Təbrizdə keçmişdir. Yazıçı bu baxımdan dövrümüzə qədər gəlib çatmış yeganə əsəri olan "Munisnamə"də yalnız bir faktı xatırlayır: 1181-ci ildə Zəncanda olduğunu və şeyx Cəmaləddin Əbül-Məhasin Zəncani ilə görüşdüyünü qeyd edir.
Əl-Ustad istər əvvəlki əsrlərdə, istərsə də öz dövründə yaradılmış ədəbi, fəlsəfi, dini, elmi irsə dərindən bələd olmuşdur. "Munisnamə"nin təkcə giriş hissəsində o, Əscədi, Firdovsi, Sənai, Rəşidəddin Vətvat kimi görkəmli klassiklərin şeirlərindən misallar vermişdir.
Əsərləri
"Munisnamə"nin giriş hissəsində Əbubəkr ibn Xosrov özünün aşağıdakı əsərlərini qeyd etmişdir:
1. "Mənsur və Mərcan" poeması – görünür, müəllifin ilk iri həcmli poetik əsəri olmuş, atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvana (1175–1186) ithaf edilmişdir.
2. "Sənəm və Əcəm" poeması – atabəy Qızıl Arslana (1186–1191) həsr olunmuşdur.
3. "Mehr və Müştəri" poeması — "Munisnamə"ni yazmağa başlarkən (yəni, XII əsrin sonlarında) bu əsər bitmiş, lakin hələ heç kəsə ithaf olunmamışdı. Bu ad altında XIV əsr Azərbaycan şairi Əssar Təbrizi də poema yazmışdır.
4. "Nəqizeyi-kitabi-Əlfiyə və Şəlfiyə" ("Əlfiyə və Şəlfiyə" kitabına tənqid") – XI əsrin tanınmış fars şairi Əzrəqi Herəvinin pornoqrafik məzmunlu əsərinə tənqid kimi yazılmış, Qızıl Arslana ithaf edilmişdir.
5. "Rahət ər-Ruh" ("Ruhun rahatlığı") – müxtəlif hekayə və novellalardan ibarət mənzum əsərdir. Atabəy Nüsrətəddin Əbubəkrə (1191–1210) ithaf olunmuşdur.
6. "Nüzhət əl-Məcalis" ("Məclislərin ləzzəti") – Şərqdə geniş yayılmış münazirə formasında (gənc oğlan və qız arasında dialoq şəklində) nəsrlə yazılmış və Nüsrətəddin Əbubəkrə ithaf olunmuşdur.
Beləliklə, yenə Atabəy Nüsrətəddin Əbubəkrə ithaf etdiyi "Munisnamə" də daxil olmaqla, əl-Ustadın qələmindən ən azı yeddi əsər (beş mənzum və iki mənsur) çıxmışdır. Təəssüf ki, "Munisnamə" istisna edilməklə, sənətkarın qalan əsərlərinin taleyi haqqında hələlik bir şey məlum deyil.
"Munisnamə"
"Munisnamə" əsərinin əlyazma nüsxəsinin üzərindəki qeyddən aydın olur ki, o, 1920-ci ilin aprelində Ter-Avetisyan familiyalı bir nəfərdən "Min bir gecə kitabı" adı ilə satın alınmışdır. Düz yarım əsr "Munisnamə" bu ad altında Britaniya muzeyində saxlanmışdır.
Nəhayət, əlyazma ingilis şərqşünası Q. M. Meredit-Ouensin diqqətini cəlb etmiş və o, müəyyənləşdirilmişdir ki, həmin əlyazma "Min bir gecə" deyil, Azərbaycan Atabəyləri dövründə yaşamış Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustad adlı müəllifin qələminə mənsub "Munisnamə"nin unikal nüsxəsidir. Tədqiqatçı əlyazmanın qısa təsvirini hazırlamış və əsərin müəllifi haqqında onun giriş hissəsindən əldə etdiyi məlumatlarla birgə 1971-ci ildə Edinburqda "İran və islam" məcmuəsində çap etdirmişdir.
Q. M. Meredit-Ouensin bu məlumatı həmin dövrdə Atabəylər dövlətinin tarixini tədqiq etməklə məşğul olan akademik Ziya Bünyadovun diqqətindən yayınmamış və o, özünün "Azərbaycan Atabəyləri dövləti" adlı monoqrafiyasında Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustaddan bəhs etmişdir.
"Munisnamə"nin öyrənilməsi və geniş istifadə dairəsinə çıxarılması sahəsində ən mühüm xidmət professor Rüstəm Əliyevə məxsusdur. O, akademik Ziya Bünyadovun səyləri nəticəsində "Munisnamə"nin Bakıya gətirilmiş əlyazmasının mətnini rus dilinə tərcümə etməyə başlamış və 1991-ci ildə "Yazıçı" nəşriyyatında çap etdirmişdir. Həmin tərcümədə "Munisnamə"nin bəzi fəsilləri ixtisar olunmuşdur.
İstinadlar
Mənbələr
- Мунис-наме. Перевод с фарси, предисловие и комментарии Рустама Алиева. Баку, "Язычы", 1991.
- Əbu Bəkr ibn Xosrov əl-Ustad, Munisnamə. Tərcümə və ön söz: Hacı . Naxçıvan. 2008
- Rəna Rzayeva. Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın "Munisnamə" əsəri: mənbələr və paralellər. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2015
Xarici keçidlər
- "Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın "Munisnamə" əsəri" kitabı çapdan çıxıb
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Ebubekr ibn Xosrov el Ustad XII esr Azerbaycan yazicisi sair alim ve pedaqoqEbubekr ibn Xosrov el UstadFealiyyeti yaziciHeyatiEbubekr ibn Xosrov XII esrin birinci yarisinda anadan olmusdur Parlaq istedadli mukemmel tehsili ensiklopedik bilikleri sayesinde hele genc iken bir edib ve muellim kimi sohret tapmisdir Mehz bu keyfiyyetlerine gore o hele Azerbaycan Atabeyleri dovletinin banisi Semseddin Eldenizin dovrunde 1136 1175 saraya devet olunmus genc sahzadelerin muellimi teyin edilmis ve otuz ilden artiq bir muddetde bu sahede fealiyyet gostermisdir Yazicinin el Ustad texellusu de subhesiz onun pedaqoji fealiyyeti ile elaqedar olmusdur Lakin Ebubekr ibn Xosrov sarayda yalniz muellimlik etmekle kifayetlenmemis genis bedii yaradiciliqla mesgul olmus nezm ve nesrle bir sira iri hecmli eserler yazmisdir Ebubekr ibn Xosrovun heyati Atabeyler dovletinin merkezi seherlerinde ilk novbede Naxcivanda Hemedanda Gencede Tebrizde kecmisdir Yazici bu baximdan dovrumuze qeder gelib catmis yegane eseri olan Munisname de yalniz bir fakti xatirlayir 1181 ci ilde Zencanda oldugunu ve seyx Cemaleddin Ebul Mehasin Zencani ile gorusduyunu qeyd edir El Ustad ister evvelki esrlerde isterse de oz dovrunde yaradilmis edebi felsefi dini elmi irse derinden beled olmusdur Munisname nin tekce giris hissesinde o Escedi Firdovsi Senai Resideddin Vetvat kimi gorkemli klassiklerin seirlerinden misallar vermisdir Eserleri Munisname nin giris hissesinde Ebubekr ibn Xosrov ozunun asagidaki eserlerini qeyd etmisdir 1 Mensur ve Mercan poemasi gorunur muellifin ilk iri hecmli poetik eseri olmus atabey Mehemmed Cahan Pehlevana 1175 1186 ithaf edilmisdir 2 Senem ve Ecem poemasi atabey Qizil Arslana 1186 1191 hesr olunmusdur 3 Mehr ve Musteri poemasi Munisname ni yazmaga baslarken yeni XII esrin sonlarinda bu eser bitmis lakin hele hec kese ithaf olunmamisdi Bu ad altinda XIV esr Azerbaycan sairi Essar Tebrizi de poema yazmisdir 4 Neqizeyi kitabi Elfiye ve Selfiye Elfiye ve Selfiye kitabina tenqid XI esrin taninmis fars sairi Ezreqi Herevinin pornoqrafik mezmunlu eserine tenqid kimi yazilmis Qizil Arslana ithaf edilmisdir 5 Rahet er Ruh Ruhun rahatligi muxtelif hekaye ve novellalardan ibaret menzum eserdir Atabey Nusreteddin Ebubekre 1191 1210 ithaf olunmusdur 6 Nuzhet el Mecalis Meclislerin lezzeti Serqde genis yayilmis munazire formasinda genc oglan ve qiz arasinda dialoq seklinde nesrle yazilmis ve Nusreteddin Ebubekre ithaf olunmusdur Belelikle yene Atabey Nusreteddin Ebubekre ithaf etdiyi Munisname de daxil olmaqla el Ustadin qeleminden en azi yeddi eser bes menzum ve iki mensur cixmisdir Teessuf ki Munisname istisna edilmekle senetkarin qalan eserlerinin taleyi haqqinda helelik bir sey melum deyil Munisname Esas meqale Munisname eserinin elyazma nusxesinin uzerindeki qeydden aydin olur ki o 1920 ci ilin aprelinde Ter Avetisyan familiyali bir neferden Min bir gece kitabi adi ile satin alinmisdir Duz yarim esr Munisname bu ad altinda Britaniya muzeyinde saxlanmisdir Nehayet elyazma ingilis serqsunasi Q M Meredit Ouensin diqqetini celb etmis ve o mueyyenlesdirilmisdir ki hemin elyazma Min bir gece deyil Azerbaycan Atabeyleri dovrunde yasamis Ebubekr ibn Xosrov el Ustad adli muellifin qelemine mensub Munisname nin unikal nusxesidir Tedqiqatci elyazmanin qisa tesvirini hazirlamis ve eserin muellifi haqqinda onun giris hissesinden elde etdiyi melumatlarla birge 1971 ci ilde Edinburqda Iran ve islam mecmuesinde cap etdirmisdir Q M Meredit Ouensin bu melumati hemin dovrde Atabeyler dovletinin tarixini tedqiq etmekle mesgul olan akademik Ziya Bunyadovun diqqetinden yayinmamis ve o ozunun Azerbaycan Atabeyleri dovleti adli monoqrafiyasinda Ebubekr ibn Xosrov el Ustaddan behs etmisdir Munisname nin oyrenilmesi ve genis istifade dairesine cixarilmasi sahesinde en muhum xidmet professor Rustem Eliyeve mexsusdur O akademik Ziya Bunyadovun seyleri neticesinde Munisname nin Bakiya getirilmis elyazmasinin metnini rus diline tercume etmeye baslamis ve 1991 ci ilde Yazici nesriyyatinda cap etdirmisdir Hemin tercumede Munisname nin bezi fesilleri ixtisar olunmusdur IstinadlarMenbelerMunis name Perevod s farsi predislovie i kommentarii Rustama Alieva Baku Yazychy 1991 Ebu Bekr ibn Xosrov el Ustad Munisname Tercume ve on soz Haci Naxcivan 2008 Rena Rzayeva Ebubekr ibn Xosrov el Ustadin Munisname eseri menbeler ve paraleller Filologiya uzre felsefe doktoru elmi derecesi almaq ucun teqdim edilmis dissertasiyanin avtoreferati Baki 2015Xarici kecidler Ebubekr ibn Xosrov el Ustadin Munisname eseri kitabi capdan cixib