Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şaş vilayəti — Orta Asiyada tarixi bölgə.
Adı haqqında
"Çaç müasir Daşkəndin ən qədim adıdır. Dillərində "ç" çəsi olmadığına görə ərəblər onu "Şaş" şəklində yazmışlar. "Şaşkənd" sonralar "Daşkənd"ə çevrilmişdir. Şəhərin adını çin qaynaqları "Çö-Çi", "Çö-Şi", yaxud sadəcə "Şi" şəklində transkripsiya etmişlər ki, bu da çincə "daş" deməkdir".
Tarxi
Göytürklər VI əsrin ikinci yarısında qərbdə ilk olaraq Şaş (Daşkənd) bölgəsini ələ keçirmişdir. Xaqanlığa tabe olaraq bu əsrin sonlarına qədər varlığını sürdürə bilən “Tchao-wu” xanzadələri, Çin salnamələrinə görə, 605-ci ildə İstəmi xaqanın soyundan gələn Shəgui xan tərəfindən yox edilərək, idarəyə Tə-lə Tiən-tchə (Tiən-tchə Təgin) keçirilmişdir. Bu dönəmə aid Sogdca yazılı Şaş pullarında Türk əsilli İl-təgin adlı yönətici keçməkdədirll ki, o 605-ci ildə idarəyə keçən Tə-lə Tiən-tchə (Tiən-tchə Təgin)lə eyni şəhs ola bilir. Bizcə, bu Təgin Göktürk xaqanları soyundan olmalıdır. Böyük ehtimallə, VIII əsrin ortalarına qədər hökm sürən Şaş xanzadələrinin soyu ona dayanmaqdadır. Çin qaynaqlarından onların ünvanının “tou-toən” (Tudun) olduğu anlaşılır. Sogd bəlgələrində Şaş xanzadəsi “tdwn” (Tudun) dan bəhs edilir. Ərəb qaynaqlarından da buranın hökmdarlarının “Tudun” ünvanına sahib olduqlarına toxunulur. Məsələn, Təbəridə "tudun məlik əş-Şaş” təbiri keçməktədir. Daşkənddə olan VII əsrə aid Şaş pullarında Sogd yazısında "tdwn” (Tudun) və "Çaç” kəlimələri yazılmış olub, üzərindəki hökmdar təsviri Türk tipindədir. S. Tolstova görə, Tudun, xaqan soyundan olan və ölkədəki nəzarəti və oradaki vergi toplama işini təşkil edən valilərin ünvanıdır. Bununla birlikdə, Şaş bölgəsinin bəzi şəhərlərində Tarxan ünvanının da işləndiyi görünür. Tang Shu salnaməsində bu bölgədəki Sudu şəhərinin hökmdarının İnyə ta-kan (Tarxan) olduğu qeyd olunub. Təbəri, 739-cu ildəki y olaylardan söz edərkən, Bədər Tarxan adlı bir Şaş hökmdarından bəhs edir. Yenə, qaynaqlardan bəlli olur ki, Şaşda taxt varislərinə Təkin deyilmişdir. Çin xronikalarına görə, Şaşı Tə-lə Tiən-tchə (Təgin Tiən-tchə; 605-620), Kan tou-toən chə-cho-ti yu-kiu-tchao-mou tou-tou (Ton Tudun Ögə Köl Tutuk; 640-660), Mo-ho-tou tou-toən (Bagatur Tudun; 713-740), İ-nai tou-toən kiu- lə (İnay Tudun Köl; 741), Tə-lə (Təgin; 743) idarə etmişlər.
Şaş tudunlarının Göktürk xaqanlığı siyasətinə fəal bir biçimdə qatıldığı anlaşılır. Məsələn, 640-cı ildə İbi Tu-lu xaqan Şaş tudunu Cha-po-lo Chəhuyu (İşbara yabqu) xaqana qarşı göndərir. Tudun da onu məğlyb edərək idarəni ələ keçirir. 738-ci ildə isə Mo-ho-tou (Bagatur) Tudun Türgəş lidərlərindən Bağa Tarxanla birliktə Türgəş xaqanı Tou-ho-siən Kü Çoru məğlyb etmişdi. Eyni Tudun, 739-cu ildə On Oxlar və Türgişlərin xaqanı Aşina Hini öldürərək özünü xaqan elan etmişdi. Şaş tudunlarının xaqanların işlərinə müdaxilə etməsini, bəlkə də, onların Göktürk xaqanları soyundan gəlmiş olmasıyla açıqlamak mümkün.
Ədəbiyyat
- «Древний Ташкент», Ташкент 1973
- Бартольд В. В. «Ташкент», Сочинения, т.3, Москва 1965.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sas vilayeti Orta Asiyada tarixi bolge Adi haqqinda Cac muasir Daskendin en qedim adidir Dillerinde c cesi olmadigina gore erebler onu Sas seklinde yazmislar Saskend sonralar Daskend e cevrilmisdir Seherin adini cin qaynaqlari Co Ci Co Si yaxud sadece Si seklinde transkripsiya etmisler ki bu da cince das demekdir TarxiGoyturkler VI esrin ikinci yarisinda qerbde ilk olaraq Sas Daskend bolgesini ele kecirmisdir Xaqanliga tabe olaraq bu esrin sonlarina qeder varligini surdure bilen Tchao wu xanzadeleri Cin salnamelerine gore 605 ci ilde Istemi xaqanin soyundan gelen Shegui xan terefinden yox edilerek idareye Te le Tien tche Tien tche Tegin kecirilmisdir Bu doneme aid Sogdca yazili Sas pullarinda Turk esilli Il tegin adli yonetici kecmekdedirll ki o 605 ci ilde idareye kecen Te le Tien tche Tien tche Tegin le eyni sehs ola bilir Bizce bu Tegin Gokturk xaqanlari soyundan olmalidir Boyuk ehtimalle VIII esrin ortalarina qeder hokm suren Sas xanzadelerinin soyu ona dayanmaqdadir Cin qaynaqlarindan onlarin unvaninin tou toen Tudun oldugu anlasilir Sogd belgelerinde Sas xanzadesi tdwn Tudun dan behs edilir Ereb qaynaqlarindan da buranin hokmdarlarinin Tudun unvanina sahib olduqlarina toxunulur Meselen Teberide tudun melik es Sas tebiri kecmektedir Daskendde olan VII esre aid Sas pullarinda Sogd yazisinda tdwn Tudun ve Cac kelimeleri yazilmis olub uzerindeki hokmdar tesviri Turk tipindedir S Tolstova gore Tudun xaqan soyundan olan ve olkedeki nezareti ve oradaki vergi toplama isini teskil eden valilerin unvanidir Bununla birlikde Sas bolgesinin bezi seherlerinde Tarxan unvaninin da islendiyi gorunur Tang Shu salnamesinde bu bolgedeki Sudu seherinin hokmdarinin Inye ta kan Tarxan oldugu qeyd olunub Teberi 739 cu ildeki y olaylardan soz ederken Beder Tarxan adli bir Sas hokmdarindan behs edir Yene qaynaqlardan belli olur ki Sasda taxt varislerine Tekin deyilmisdir Cin xronikalarina gore Sasi Te le Tien tche Tegin Tien tche 605 620 Kan tou toen che cho ti yu kiu tchao mou tou tou Ton Tudun Oge Kol Tutuk 640 660 Mo ho tou tou toen Bagatur Tudun 713 740 I nai tou toen kiu le Inay Tudun Kol 741 Te le Tegin 743 idare etmisler Sas tudunlarinin Gokturk xaqanligi siyasetine feal bir bicimde qatildigi anlasilir Meselen 640 ci ilde Ibi Tu lu xaqan Sas tudunu Cha po lo Chehuyu Isbara yabqu xaqana qarsi gonderir Tudun da onu meglyb ederek idareni ele kecirir 738 ci ilde ise Mo ho tou Bagatur Tudun Turges liderlerinden Baga Tarxanla birlikte Turges xaqani Tou ho sien Ku Coru meglyb etmisdi Eyni Tudun 739 cu ilde On Oxlar ve Turgislerin xaqani Asina Hini oldurerek ozunu xaqan elan etmisdi Sas tudunlarinin xaqanlarin islerine mudaxile etmesini belke de onlarin Gokturk xaqanlari soyundan gelmis olmasiyla aciqlamak mumkun Edebiyyat Drevnij Tashkent Tashkent 1973 Bartold V V Tashkent Sochineniya t 3 Moskva 1965