Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Şah Abbas- Elçin Hüseynbəylinin romanıdır.
| Şah Abbas | |
|---|---|
| Müəllif | Elçin Hüseynbəyli |
| Janr | Tarixi romanı |
| Orijinalın dili | Azərbaycan dili |
| Orijinalın nəşr ili | 2013 |
Əsər haqqında
Bədii ədəbiyyatımızın zəngin tarixi əsərlər ənənəsi var. Bu ənənənin şah təməlini öz "İsgəndərnamə" epopeyası ilə Nizami qoydu. Bu ənənəni M.F.Axundzadə "Aldanmış kəvakib" povesti ilə ana dili məhvərinə gətirdi. Mirzə Fətəli bu əsəri ilə çar idarə üsulunu ifşa etmək məqsədini izlədiyindən ciddi tarixi əsər əvəzinə komediyalarının bədii ifadə üslubu üstündə komik-məzhəki yolla getdi – özü demişdi ki, mətləbini pərdələmək istəyirsənsə, hadisələri at, məsələn, Şah Abbas dövrünə. Hər halda böyük yenilikçi Mirzə Fətəli ədəbiyyatımızın diqqətini dövlətçilik mövzusuna yönəltdi. N.Nərimanovun "Nadir şah", Ə.Haqverdiyevin "Ağa Məhəmməd şah Qaçar" tarixi dramları yarandı. Sovet dövründə Y.V.Çəmənzəminlinin, M.S. Ordubadinin, İsa Muğannanın, Əzizə xanım Cəfərzadənin, Əlisa Nicatın tarixi povest və romanları müxtəlif dövrlərdən bəhs edən bədii lövhələrlə Azərbaycan oxucusunu öz tarixi ilə yaxından tanış etdi.
Elçin Hüseynbəylinin "Şah Abbas" romanının bu silsilədə xüsusi yeri var. Bu, yeni roman tipidir. Roman tarixin bədii ifadəsində xatırlatdığım müəlliflərin əsərlərindən fərqli olaraq Orxon-Yenisey dastanlarının yaradıcılıq tipologiyası ilə yazılmışdır. Yazıçı əsərinin janrını özü olduğu kimi bildirir: roman-xronika. Burada tarix bədiiliyə xidmət etmir, tarix bədiiliyin içində itmir, bədiilik tarixə xidmət edir, tarix əvvəlli-axırlı bir bütövdür, bədiilik onun içindədir, onun tərkib hissəsidir. Bu, tarixin özüdür. Bu, tarixi roman yox, əsl tarix romanıdır. Roman tədqiqatçı işidir, sənədli romandır. Orxon dastanları kimi bədii-obrazlı salnamədir; məhz türkün ibadət kitabı olan (M.Ərgin) Orxon dastanları kimi bədiiləşmiş tarixdir və tarixləşmiş bədiilikdir. Arxiv sənədləri əsasında yazılmış bu roman Azərbaycan dövlətçilik tarixində sovet baxış bucağından yazılmış Azərbaycan tarixinin ilk elmi, ədalətli təftişidir.
Qısa məzmunu
Tarixin hər hansı dövrü və ya hər hansı bir şəxsiyyəti haqda fikir yürüdərkən ilk növbədə həmin dövrün ictimai siyasi mühitinə nəzər salmaq lazımdır. Şah Abbasın hakimiyyətə gəldiyi dövr Ərdəbil, Qaracadağ, Xalxal və Talışdan başqa bütün Azərbaycan torpaqları Osmanlı işğalı altında idi. Qızılbaş əyanları silah gəzdirir, fitnə-fəsad törədir, hətta dövlət işlərinə belə müdaxilə edirdilər. Ölkə Osmanlılardan başqa Özbəklər və Portegezlər tərəfindən də təhdid olunurdu. Şah İsmayılın ölümündən I Təhmasibin həddi-buluğa çatdığı dövrədək harınlaşan mərkəzi hakimiyyətə tabe olmayan qızılbaş əyanları, I Təhmasibin ölümündən sonrakı I Şah Abbasın hakimiyyətə gəldiyi 1587-ci ilə qədər onlar yenə də istədiklərini edir, nizam-intizama cəlb olunduqda isə ya qiyam qaldırır, ya da Osmanlılar tərəfə keçirdilər. Şah Abbasın hətta doğma anasını belə qətlə yetirən bu azğınları qətl etməkdə haqlı deyildimi? Bir yandan da bunu beynəlxalq vəziyyət tələb edirdi. İstanbul müqaviləsi bağlanandan sonra belə osmanlılar səfəvilərin daxili işlərinə qarışmaqda davam edirdilər. Ümumiyyətlə müqavilədən əvvəl və sonrakı dövrlərdə osmanlılar Şah Abbası heç müstəqil padşah kimi tanımırdılar. "Onu Şərq vilayətlərinin valisi adlandırırdılar". Müqavilədən sonrakı ilk illərdə şah özü də osmanlıları qıcıqlandırmamaq üçün hətta ölkə daxilində gördüyü işlərin hesabatını verirdi. Əsərdə oxuyuruq: "Şah Abbas osmanlıları sakitləşdirmək üçün özünün Herat səfərinə haqq qazandırır "aldığımız 24 qalanın açarını bir qızıl və gümüş sandıqda sultan həzrətlərinə göndəririk. Çünki, qalalarımız və özümüz padşahi-cahan həzrətlərinik. Görünür ki, şah 1590-cı il müqaviləsinin pozulmasından çəkinirdi". O ki, qaldı Şahın öz atasını zindanda saxlamasına kor şah həqiqətən də Vəramin qalasında saxlanırdı, amma işgəncə altında yox. Bunu isə şərait tələb edirdi. Çünki Səfəvi dövlətinin başı üzərini almış ölüm təhlükəsi birbaşa Məhəmməd Xudabəndənin "xidməti"idi.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sah Abbas Elcin Huseynbeylinin romanidir Sah AbbasMuellif Elcin HuseynbeyliJanr Tarixi romaniOrijinalin dili Azerbaycan diliOrijinalin nesr ili 2013Eser haqqindaBedii edebiyyatimizin zengin tarixi eserler enenesi var Bu enenenin sah temelini oz Isgendername epopeyasi ile Nizami qoydu Bu eneneni M F Axundzade Aldanmis kevakib povesti ile ana dili mehverine getirdi Mirze Feteli bu eseri ile car idare usulunu ifsa etmek meqsedini izlediyinden ciddi tarixi eser evezine komediyalarinin bedii ifade uslubu ustunde komik mezheki yolla getdi ozu demisdi ki metlebini perdelemek isteyirsense hadiseleri at meselen Sah Abbas dovrune Her halda boyuk yenilikci Mirze Feteli edebiyyatimizin diqqetini dovletcilik movzusuna yoneltdi N Nerimanovun Nadir sah E Haqverdiyevin Aga Mehemmed sah Qacar tarixi dramlari yarandi Sovet dovrunde Y V Cemenzeminlinin M S Ordubadinin Isa Mugannanin Ezize xanim Ceferzadenin Elisa Nicatin tarixi povest ve romanlari muxtelif dovrlerden behs eden bedii lovhelerle Azerbaycan oxucusunu oz tarixi ile yaxindan tanis etdi Elcin Huseynbeylinin Sah Abbas romaninin bu silsilede xususi yeri var Bu yeni roman tipidir Roman tarixin bedii ifadesinde xatirlatdigim muelliflerin eserlerinden ferqli olaraq Orxon Yenisey dastanlarinin yaradiciliq tipologiyasi ile yazilmisdir Yazici eserinin janrini ozu oldugu kimi bildirir roman xronika Burada tarix bediiliye xidmet etmir tarix bediiliyin icinde itmir bediilik tarixe xidmet edir tarix evvelli axirli bir butovdur bediilik onun icindedir onun terkib hissesidir Bu tarixin ozudur Bu tarixi roman yox esl tarix romanidir Roman tedqiqatci isidir senedli romandir Orxon dastanlari kimi bedii obrazli salnamedir mehz turkun ibadet kitabi olan M Ergin Orxon dastanlari kimi bediilesmis tarixdir ve tarixlesmis bediilikdir Arxiv senedleri esasinda yazilmis bu roman Azerbaycan dovletcilik tarixinde sovet baxis bucagindan yazilmis Azerbaycan tarixinin ilk elmi edaletli teftisidir Qisa mezmunuTarixin her hansi dovru ve ya her hansi bir sexsiyyeti haqda fikir yuruderken ilk novbede hemin dovrun ictimai siyasi muhitine nezer salmaq lazimdir Sah Abbasin hakimiyyete geldiyi dovr Erdebil Qaracadag Xalxal ve Talisdan basqa butun Azerbaycan torpaqlari Osmanli isgali altinda idi Qizilbas eyanlari silah gezdirir fitne fesad toredir hetta dovlet islerine bele mudaxile edirdiler Olke Osmanlilardan basqa Ozbekler ve Portegezler terefinden de tehdid olunurdu Sah Ismayilin olumunden I Tehmasibin heddi buluga catdigi dovredek harinlasan merkezi hakimiyyete tabe olmayan qizilbas eyanlari I Tehmasibin olumunden sonraki I Sah Abbasin hakimiyyete geldiyi 1587 ci ile qeder onlar yene de istediklerini edir nizam intizama celb olunduqda ise ya qiyam qaldirir ya da Osmanlilar terefe kecirdiler Sah Abbasin hetta dogma anasini bele qetle yetiren bu azginlari qetl etmekde haqli deyildimi Bir yandan da bunu beynelxalq veziyyet teleb edirdi Istanbul muqavilesi baglanandan sonra bele osmanlilar sefevilerin daxili islerine qarismaqda davam edirdiler Umumiyyetle muqavileden evvel ve sonraki dovrlerde osmanlilar Sah Abbasi hec musteqil padsah kimi tanimirdilar Onu Serq vilayetlerinin valisi adlandirirdilar Muqavileden sonraki ilk illerde sah ozu de osmanlilari qiciqlandirmamaq ucun hetta olke daxilinde gorduyu islerin hesabatini verirdi Eserde oxuyuruq Sah Abbas osmanlilari sakitlesdirmek ucun ozunun Herat seferine haqq qazandirir aldigimiz 24 qalanin acarini bir qizil ve gumus sandiqda sultan hezretlerine gonderirik Cunki qalalarimiz ve ozumuz padsahi cahan hezretlerinik Gorunur ki sah 1590 ci il muqavilesinin pozulmasindan cekinirdi O ki qaldi Sahin oz atasini zindanda saxlamasina kor sah heqiqeten de Veramin qalasinda saxlanirdi amma isgence altinda yox Bunu ise serait teleb edirdi Cunki Sefevi dovletinin basi uzerini almis olum tehlukesi birbasa Mehemmed Xudabendenin xidmeti idi IstinadlarHemcinin baxElcin Huseynbeyli