Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İri atpıtrağı (lat. Arctium lappa) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin atpıtrağı cinsinə aid bitki növü.
| İri atpıtrağı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: İri atpıtrağı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Hündürlüyü 100-180 sm, gövdəsi düz, möhkəm,şırımlı olub, çox vaxt bənövşəyi rəngli və budaqlanan, hündür ikiillik ot bitkisidir. İri atpıtrağı ikiillik iri ot bitkisi olub, yoğun, lətli əsas kökümsovlu və düzqalxan, qırmızımtıl qabırğalı gövdəyə malik hündürlüyü 60-180 sm-dir. Yarpaqları saplaqlı, gövdənin zirvəsinə doğru tədricən azalan, ürəkvari-yumurtaşəkilli, dişcikli, yuxarıya doğru arabir qısa tükcüklü və ya çılpaq, yaşıl, aşağı tərəfdən sarımtıl-keçəvari olmaqla, uzunluğu 50 sm-ə bərabərdir. Çiçək səbətləri şarşəkilli olub, 3-3,5 sm diametrində, qalxanvari və ya süpürgəvaridir. Yarpaqcıqları çılpaq və ya hörümçək toruna bənzəyən naxışlı, kirəmitvari düzülmüş, xətti, sərt, qarmaqşəkilli və əyilmiş olur. Çiçək qrupunun yatağı sıx, qalın, sərt yerləşdirilmiş xətti və bizəoxşar çiçək altlığından ibarətdir. Bütün çiçəkləri boruşəkilli, ikicinsli, göyümtül-purpurşəkilli çiçək tacından ibarət olmaqla, kasacığı kəkillidir. Meyvəsi iri, sarımtıl-qonur toxumları 5-7 mm uzunluğunda, uzunsov və ya uzunsov-qabırğalı, çılpaq olmaqla, toxumları qısa kəkillidir. İyun-avqust aylarında çiçəkləyir, iyul-sentyabr aylarında isə meyvələri yetişir. Keçəvari pıtraq hörümçək toruna bənzəyən tükcüklü və gövdəli, kiçik pıtraq xırda səbətcikli (1,5-2,5 sm diametrli), hörümçək torundan məhrum edilmiş fırçaya bənzəyir.
Zibilli yerlərdə, boş məndəcərlərdə, yaşayış yerlərinə yaxın ərazilərində, bostan və bağlarda yayılmışdır.
Bitkinin yaşayışının birinci ilində payızda kökləri toplanılır. Kökləri qazılaraq çıxarılır təmizlənir və soyuq suda yuyulur. Sonra yoğun köklər hissələrə kəsilir, qurutmaq üçün 3-5 sm qatlara sərilir, çardax və yaxşı ventiliyasiyalı naveslərə qurudulur. Peçlərdə qurudulma 50-60ºС-də aparılmalıdır.
Xammal quru saxlama məntəqələrində stelaj və yeşiklərdə, perqament döşəmələrdə, apteklərdə isə şüşə bankalarda quru yerlərdə saxlanılmalıdır. Saxlama müddəti 4 ildir.
Özünəməxsus zəif iylidir. Unlu, nişastalı dada malikdir.
Tərkibi və təsiri
Kökün tərkibində inulin (45%), selik, piyli turşular, fitosterin, polin (arktinal), seskviterpenoidlər, liqnan, efirli yağlar (0,06-0,18%), fenol turşuları (1,9-3,65%) və kalium, kalsium və maqnezium duzları vardır.
Famakoterapevtik qrup – Diuretik, ödqovucu və iltihabsorucu dərmandır.
Pıtrağın kökü diuretik, ödqovucu, tərlədici, zəif iltihabsorucu və yarasağaldıcı dərmandır. Bu bitki proteolitik fermentlərin sekresiyasını artırır, mədəaltı vəzi fermentini stimullaşdırır. Qaraciyərin qlikogen ehtiyatını artırır, maddələr mübadiləsini, qanın və sidiyin tərkibini normallaşdırır.
Pıtrağın kökü. Diuretik və ödqovucu dərmandır.
Kökünün dəmləmə və bişirməsi revmatizmdə sidikqovucu, ödqovucu, tərlədici, revmatizm, podaqra, xolesistit, xolangit və digər durğunluq xəstəliklərində əvəzsiz vasitədir. Bundan başqa frunkulyoz, ekzema, dəri səpkiləri, trofik yara və yanıqlarda işlədilir. Xaricə yuma, islatma, frunkulyozda ekzema, səpkilərdə, trofik yaralarda və yanıqlarda sulu islatma şəklində işlədilir. Kökünün dəmləməsi zeytun və ya şaftalı yağı ilə birlikdə tüklərin bərkidilməsində tətbiq edilir. Yarpaqları oynaq ağrılarında kompres kimi işlədilir. Yarpaqları iri və saplaqlıdır, ürəkşəkilliyumurtavaridir,seyrək dişli və ya tamkənarlıdır,üst tərəfdən yaşılldır, qısa, seyrək tüklüdür, alt tərəfdən nazik boz keçə tüklüdür, aşağı yarpaqların uzunluğu 50 sm-ə qədərdir, uzun saplaq üzərindədir, yuxarıya doğru getdikcə tez azalandır. Səbəti şarşəkillidir, eni 2,5-4 (5) sm-dir,qismən qalxanşəkilli çiçək qrupunda toplanmışdır. Qını demək olar ki, çılpaqdır;yarpaqcıqları ensiz-xətvari, yuxarı hissədə qarmaqşəkilli ucu vardır. Toxumları 6–7 mm uzunluqdadır, əksinəyumurtaşəkilli-uzunsovdur, tünd qara rəngli çilləri vardır, yuxarı hissədə biraz qırışlıdır; kəkil qısa cod tüklərdən ibarətdir. İyul-avqust aylarında çiçəkləyir, avqust-sentyabr aylarında meyvə verir.
Azərbaycanda yayılması
Meşədə, kolluqların arasında, dağ çəmənlərində bitir. BQ şərq, BQ qərb, KQ mərkəzi, Lənk. dağ. Orta dağ qurşağında və subalp qurşağında, nadir halda yuxarı dağ qurşağında.
Yaşayış mühiti
Meşələrdə, kolluqlarda və dağ çəmənlərində rast gəlinir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Cavan zoğları və yarpaqları qidada istifadə olunur. Bütün növləri yaxşı balverən bitkilərə aiddir.
Sinonimləri
- Arcion majus Bubani
- Arcion tomentosum Bubani
- Arctium adhaerens Gilib. [Invalid]
- Arctium bardana Willd.
- Arctium chaorum Klokov
- Arctium grandiflorum Desf.
- Arctium lappa Willd. [Illegitimate]
- Arctium lappa var. lappa lappa
- Arctium lappa subsp. lappa lappa
- Arctium lappa subsp. majus (Gaertn.) Arènes
- Arctium leiospermum Juz. & Ye.V.Serg.
- Arctium majus (Gaertn.) Bernh.
- Arctium minus subsp. nemorosum (Lej.) Syme
- Arctium ruderale Salisb.
- Arctium vulgare (Hill) Evans
- Arctium vulgare (Hill) Druce
- Bardana arctium Hill
- Bardana lappa Hill
- Lappa glabra Lam.
- Lappa major Gaertn.
- Lappa nemorosa (Lej.) Körn. ex Griewank
- Lappa officinalis All.
- Lappa vulgaris Hill
- Lappa vulgaris var. vulgaris vulgaris
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 816.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Iri atpitragi lat Arctium lappa bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesinin atpitragi cinsine aid bitki novu Iri atpitragiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerYarimfesile SeytanqanqalikimilerTriba Yarimtriba Cins AtpitragiNov Iri atpitragiBeynelxalq elmi adiArctium lappa L 1753Sekil axtarisiITIS 36545NCBI 4217EOL 468152Botaniki xarakteristikasiHundurluyu 100 180 sm govdesi duz mohkem sirimli olub cox vaxt benovseyi rengli ve budaqlanan hundur ikiillik ot bitkisidir Iri atpitragi ikiillik iri ot bitkisi olub yogun letli esas kokumsovlu ve duzqalxan qirmizimtil qabirgali govdeye malik hundurluyu 60 180 sm dir Yarpaqlari saplaqli govdenin zirvesine dogru tedricen azalan urekvari yumurtasekilli discikli yuxariya dogru arabir qisa tukcuklu ve ya cilpaq yasil asagi terefden sarimtil kecevari olmaqla uzunlugu 50 sm e beraberdir Cicek sebetleri sarsekilli olub 3 3 5 sm diametrinde qalxanvari ve ya supurgevaridir Yarpaqciqlari cilpaq ve ya horumcek toruna benzeyen naxisli kiremitvari duzulmus xetti sert qarmaqsekilli ve eyilmis olur Cicek qrupunun yatagi six qalin sert yerlesdirilmis xetti ve bizeoxsar cicek altligindan ibaretdir Butun cicekleri borusekilli ikicinsli goyumtul purpursekilli cicek tacindan ibaret olmaqla kasacigi kekillidir Meyvesi iri sarimtil qonur toxumlari 5 7 mm uzunlugunda uzunsov ve ya uzunsov qabirgali cilpaq olmaqla toxumlari qisa kekillidir Iyun avqust aylarinda cicekleyir iyul sentyabr aylarinda ise meyveleri yetisir Kecevari pitraq horumcek toruna benzeyen tukcuklu ve govdeli kicik pitraq xirda sebetcikli 1 5 2 5 sm diametrli horumcek torundan mehrum edilmis fircaya benzeyir Zibilli yerlerde bos mendecerlerde yasayis yerlerine yaxin erazilerinde bostan ve baglarda yayilmisdir Bitkinin yasayisinin birinci ilinde payizda kokleri toplanilir Kokleri qazilaraq cixarilir temizlenir ve soyuq suda yuyulur Sonra yogun kokler hisselere kesilir qurutmaq ucun 3 5 sm qatlara serilir cardax ve yaxsi ventiliyasiyali naveslere qurudulur Peclerde qurudulma 50 60ºS de aparilmalidir Xammal quru saxlama menteqelerinde stelaj ve yesiklerde perqament dosemelerde apteklerde ise suse bankalarda quru yerlerde saxlanilmalidir Saxlama muddeti 4 ildir Ozunemexsus zeif iylidir Unlu nisastali dada malikdir Terkibi ve tesiriKokun terkibinde inulin 45 selik piyli tursular fitosterin polin arktinal seskviterpenoidler liqnan efirli yaglar 0 06 0 18 fenol tursulari 1 9 3 65 ve kalium kalsium ve maqnezium duzlari vardir Famakoterapevtik qrup Diuretik odqovucu ve iltihabsorucu dermandir Pitragin koku diuretik odqovucu terledici zeif iltihabsorucu ve yarasagaldici dermandir Bu bitki proteolitik fermentlerin sekresiyasini artirir medealti vezi fermentini stimullasdirir Qaraciyerin qlikogen ehtiyatini artirir maddeler mubadilesini qanin ve sidiyin terkibini normallasdirir Pitragin koku Diuretik ve odqovucu dermandir Kokunun demleme ve bisirmesi revmatizmde sidikqovucu odqovucu terledici revmatizm podaqra xolesistit xolangit ve diger durgunluq xesteliklerinde evezsiz vasitedir Bundan basqa frunkulyoz ekzema deri sepkileri trofik yara ve yaniqlarda isledilir Xarice yuma islatma frunkulyozda ekzema sepkilerde trofik yaralarda ve yaniqlarda sulu islatma seklinde isledilir Kokunun demlemesi zeytun ve ya saftali yagi ile birlikde tuklerin berkidilmesinde tetbiq edilir Yarpaqlari oynaq agrilarinda kompres kimi isledilir Yarpaqlari iri ve saplaqlidir ureksekilliyumurtavaridir seyrek disli ve ya tamkenarlidir ust terefden yasilldir qisa seyrek tukludur alt terefden nazik boz kece tukludur asagi yarpaqlarin uzunlugu 50 sm e qederdir uzun saplaq uzerindedir yuxariya dogru getdikce tez azalandir Sebeti sarsekillidir eni 2 5 4 5 sm dir qismen qalxansekilli cicek qrupunda toplanmisdir Qini demek olar ki cilpaqdir yarpaqciqlari ensiz xetvari yuxari hissede qarmaqsekilli ucu vardir Toxumlari 6 7 mm uzunluqdadir eksineyumurtasekilli uzunsovdur tund qara rengli cilleri vardir yuxari hissede biraz qirislidir kekil qisa cod tuklerden ibaretdir Iyul avqust aylarinda cicekleyir avqust sentyabr aylarinda meyve verir Azerbaycanda yayilmasiMesede kolluqlarin arasinda dag cemenlerinde bitir BQ serq BQ qerb KQ merkezi Lenk dag Orta dag qursaginda ve subalp qursaginda nadir halda yuxari dag qursaginda Yasayis muhitiMeselerde kolluqlarda ve dag cemenlerinde rast gelinir Teserrufat ehemiyyetiCavan zoglari ve yarpaqlari qidada istifade olunur Butun novleri yaxsi balveren bitkilere aiddir SinonimleriArcion majus Bubani Arcion tomentosum Bubani Arctium adhaerens Gilib Invalid Arctium bardana Willd Arctium chaorum Klokov Arctium grandiflorum Desf Arctium lappa Willd Illegitimate Arctium lappa var lappa lappa Arctium lappa subsp lappa lappa Arctium lappa subsp majus Gaertn Arenes Arctium leiospermum Juz amp Ye V Serg Arctium majus Gaertn Bernh Arctium minus subsp nemorosum Lej Syme Arctium ruderale Salisb Arctium vulgare Hill Evans Arctium vulgare Hill Druce Bardana arctium Hill Bardana lappa Hill Lappa glabra Lam Lappa major Gaertn Lappa nemorosa Lej Korn ex Griewank Lappa officinalis All Lappa vulgaris Hill Lappa vulgaris var vulgaris vulgarisIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 816 Hemcinin bax