Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Ayaks əməliyyatı — 1953-cü ildə Amerika və Böyük Britaniya tərəfindən hazırlanan C. İ. A tərəfindən həyata keçirilən bir əməliyyatdır. Əməliyyatın həyata keçirilməsində səbəb İranda Məhəmməd Mussadıqı devirib hakimiyyətə yenidən sonuncu İran şahı Məhəmməd Rza şah Pəhləvini gətirmək idi.
İranda Tənbəki üsyanı olan zaman Mussadıq 8 yaşındaydı. Atası dövlət məmuru idi, digər qohumları da İranda yüksək vəzifələrdə çalışırdılar. 1906-cı ildə İranda ilk dəfə məclis üçün keçirilən seçkilərdə İsfahandan namizədliyini irəli sürdü, lakin seçilməsinə baxmayaraq yaşının düşmədiyi üçün məclis üzvü ola bilmədi. Təhsili üçün Parisə getdi . Burada Siyasi Elmlər Fakültəsində təhsil alırdı, lakin təhsilini ömrünün sonuna kimi sağalmaz xəstəliyə düçar olduğu üçün buraxdı və ölkəsinə geri döndü. Sonra ailəsi ilə birlikdə İsveçrənin Neuchatel qəsəbəsinə gəldi. İsveçrədə hüquq elmi üzrə doktorluq dərəcəsinə kimi elmi müdafiə etdi. 1921-ci ildə Rza xanın Qacarları devirərək hakimiyyətə gəlməsindən sonra yaxın qohumu olan Fərman Fərmanın dəstəyi ilə hakimiyyətdəki yüksək insanlardan biri oldu. İlk olaraq maliyyə, daha sonra qısa müddət xarici işlər naziri kimi işlədi. Rza xanın 1925-ci ildə özünü şah elan etməsinə qarşı çıxması ilə vəzifəsindən azad olundu və yenidən Neuchatel-ə döndü. Rza xanın oğlunun xeyrinə 1941-ci ildə taxtdan getməsindən sonra Mussadıq yenidən siyasətə gəldi. 1951-ci ildə Mussadıq İranda məclis vasitəsilə milliləşdirmə siyasətini həyata keçirdi. Bundan çox narahat olan Böyük Britaniya dərhal rəsmi və qeyri-rəsmi diplomatik əlaqələr qurmağa çalışdı.
Britaniya ilk olaraq İrana ağır zərbə vura biləcək iqtisadi addımlar atdı. Britaniya İranda olan iş adamlarını geri çağırdı, eyni zamanda Kiprə qoşunlarını göndərdi. Britaniyanın bu hərəkətinə SSR də cavab olaraq İranın sərhəddinə qoşunlarını gətirdi. O zamankı Amerika prezidenti Truman müharibə olmasını və İranı itirməyini istəmədiyi üçün Britaniyanın tələblərinə qarşılıq vermədi . Britaniyanın İrandan iş adamlarının çıxartması İranı xeyli pis vəziyyətə saldı. Bu sırada Britaniya beynəlxalq aləmdəki söz sahibliyindən istifadə edərək İrana qarşı neft embarqosu qoyulmasına nail oldu. İran iqtisadi böhranla üz üzə qalmışdı. Bu arada İranda xalqın reaksiyası da yaxşı deyildi. Anglo-İran Neft Şirkətinin müdirünün evini yandırdılar. Mussadıq da geri çəkilməyərək ölkədəki bütün ingilisləri ölkədən uzaqlaşdırdı.
1952-ci ildə Amerikada keçirilən prezident seçkilərində Eisenhower qalib gəldi. O zamankı Britaniyanın Baş Naziri Churchill yeni seçilmiş ABŞ prezidenti Eisenhower anlaşdılar və Ayaks Əməliyyatını hazırlamağa başladılar. Əməliyyatın başına keçmiş Amerika prezidenti olmuş Theodore Roosveletin nəvəsi, C. İ. A-ın Yaxın Şərq və Asiya üzrə sədri olan Kermit Roosvelt gətirildi.
Əməliyyatın ilk addımında Baş Nazir Mussadıqa qarşı pul ilə alınmış yerli cinayətkar şəbəkələr, jurnalistlər, və din adamlarından istifadə olunmalı idi. İkinci addımda isə Kermit şahı razı salmalı idi, lakin Məhəmməd Rza şah Pəhləvi uşaqlıqdan qorxaq və qərarsız biri idi. Sonda şah razı salındı. Şahın işi çox asand idi. Qarşısına çıxan Mussadıqı vəzifəsindən azad olunması barədə fərman imzalamalı idi. Şaha fərmanı imzalatmaq və Baş Nazir Mussadıq və General Riyahini həbs etmək üçün bir nəfər lazım idi. Sonda həmin adam tapıldı bu Polkovnik Nasiri idi. 15 Avqust Nasiri fərmanı imzalatdırdıqdan sonra General Riyahini həbs etdirmək üçün generalın evinə getdi, lakin general evində yox idi. Kermit televizorda Mussadıqın və General Riyahinin həbs xəbərini eşitmək üçün xəbərləri izləyirdi, lakin aparıcının canlı yayın zamanı Mussadıqa söz verməsi Kermit həyəcanlandırdı. Mussadıq canlı yayım zamanı çıxış edərək Şah və onun xarici ortaqlarının Mussadıqa qarşı hazırladıqları planın üstünü açdı.
Kermit şok olmuşdu, lakin bu işdən imtina edilməyəcəkdi. Şahın ölkədən qaçmağına baxmayaraq o ölkədə qalmışdı. Mussadıqın yerinə gətiriləcəyi planlanan General Zahidi ilə görüşərək yeni planlar qurmağı düşünürdü. Əllərində Mussadıqın vəzifəsindən azad olunması barədə 2 fərman var idi. Həmin fərmanlar tezliklə yayılmağa başladıldı. Kermitin nəzarətində olan qəzet və jurnallardan istifadə edərək həmin fərmanı daha da geniş səviyyədə yaymağa başladıldı.
Artıq Mussadıqın sonu yaxınlaşmışdı. Küçələrə çıxan xalq, pul ilə alınan cinayətkar qruplar və bir qrup şah tərəfdarı olan generallar. Artıq hər şey hazır idi. Ölkədə xaos yaranmışdı, hadisələr getdikcə daha da böyüdü və heç bir müdaxilə etməyərək geri çəkilən Mussadıq 19 avqust 1952-ci ildə Baş Nazirlik vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı.
Mussadıq vətənə xəyanətdə ittiham olunaraq həbs edildi. 3 il həbsdə yatdı sonra ev dustağı oldu, 1967-ci ildə isə vəfat etdi.
 | İran ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Ayaks emeliyyati 1953 cu ilde Amerika ve Boyuk Britaniya terefinden hazirlanan C I A terefinden heyata kecirilen bir emeliyyatdir Emeliyyatin heyata kecirilmesinde sebeb Iranda Mehemmed Mussadiqi devirib hakimiyyete yeniden sonuncu Iran sahi Mehemmed Rza sah Pehlevini getirmek idi Iranda Tenbeki usyani olan zaman Mussadiq 8 yasindaydi Atasi dovlet memuru idi diger qohumlari da Iranda yuksek vezifelerde calisirdilar 1906 ci ilde Iranda ilk defe meclis ucun kecirilen seckilerde Isfahandan namizedliyini ireli surdu lakin secilmesine baxmayaraq yasinin dusmediyi ucun meclis uzvu ola bilmedi Tehsili ucun Parise getdi Burada Siyasi Elmler Fakultesinde tehsil alirdi lakin tehsilini omrunun sonuna kimi sagalmaz xesteliye ducar oldugu ucun buraxdi ve olkesine geri dondu Sonra ailesi ile birlikde Isvecrenin Neuchatel qesebesine geldi Isvecrede huquq elmi uzre doktorluq derecesine kimi elmi mudafie etdi 1921 ci ilde Rza xanin Qacarlari devirerek hakimiyyete gelmesinden sonra yaxin qohumu olan Ferman Fermanin desteyi ile hakimiyyetdeki yuksek insanlardan biri oldu Ilk olaraq maliyye daha sonra qisa muddet xarici isler naziri kimi isledi Rza xanin 1925 ci ilde ozunu sah elan etmesine qarsi cixmasi ile vezifesinden azad olundu ve yeniden Neuchatel e dondu Rza xanin oglunun xeyrine 1941 ci ilde taxtdan getmesinden sonra Mussadiq yeniden siyasete geldi 1951 ci ilde Mussadiq Iranda meclis vasitesile millilesdirme siyasetini heyata kecirdi Bundan cox narahat olan Boyuk Britaniya derhal resmi ve qeyri resmi diplomatik elaqeler qurmaga calisdi Britaniya ilk olaraq Irana agir zerbe vura bilecek iqtisadi addimlar atdi Britaniya Iranda olan is adamlarini geri cagirdi eyni zamanda Kipre qosunlarini gonderdi Britaniyanin bu hereketine SSR de cavab olaraq Iranin serheddine qosunlarini getirdi O zamanki Amerika prezidenti Truman muharibe olmasini ve Irani itirmeyini istemediyi ucun Britaniyanin teleblerine qarsiliq vermedi Britaniyanin Irandan is adamlarinin cixartmasi Irani xeyli pis veziyyete saldi Bu sirada Britaniya beynelxalq alemdeki soz sahibliyinden istifade ederek Irana qarsi neft embarqosu qoyulmasina nail oldu Iran iqtisadi bohranla uz uze qalmisdi Bu arada Iranda xalqin reaksiyasi da yaxsi deyildi Anglo Iran Neft Sirketinin mudirunun evini yandirdilar Mussadiq da geri cekilmeyerek olkedeki butun ingilisleri olkeden uzaqlasdirdi 1952 ci ilde Amerikada kecirilen prezident seckilerinde Eisenhower qalib geldi O zamanki Britaniyanin Bas Naziri Churchill yeni secilmis ABS prezidenti Eisenhower anlasdilar ve Ayaks Emeliyyatini hazirlamaga basladilar Emeliyyatin basina kecmis Amerika prezidenti olmus Theodore Roosveletin nevesi C I A in Yaxin Serq ve Asiya uzre sedri olan Kermit Roosvelt getirildi Emeliyyatin ilk addiminda Bas Nazir Mussadiqa qarsi pul ile alinmis yerli cinayetkar sebekeler jurnalistler ve din adamlarindan istifade olunmali idi Ikinci addimda ise Kermit sahi razi salmali idi lakin Mehemmed Rza sah Pehlevi usaqliqdan qorxaq ve qerarsiz biri idi Sonda sah razi salindi Sahin isi cox asand idi Qarsisina cixan Mussadiqi vezifesinden azad olunmasi barede ferman imzalamali idi Saha fermani imzalatmaq ve Bas Nazir Mussadiq ve General Riyahini hebs etmek ucun bir nefer lazim idi Sonda hemin adam tapildi bu Polkovnik Nasiri idi 15 Avqust Nasiri fermani imzalatdirdiqdan sonra General Riyahini hebs etdirmek ucun generalin evine getdi lakin general evinde yox idi Kermit televizorda Mussadiqin ve General Riyahinin hebs xeberini esitmek ucun xeberleri izleyirdi lakin aparicinin canli yayin zamani Mussadiqa soz vermesi Kermit heyecanlandirdi Mussadiq canli yayim zamani cixis ederek Sah ve onun xarici ortaqlarinin Mussadiqa qarsi hazirladiqlari planin ustunu acdi Kermit sok olmusdu lakin bu isden imtina edilmeyecekdi Sahin olkeden qacmagina baxmayaraq o olkede qalmisdi Mussadiqin yerine getirileceyi planlanan General Zahidi ile goruserek yeni planlar qurmagi dusunurdu Ellerinde Mussadiqin vezifesinden azad olunmasi barede 2 ferman var idi Hemin fermanlar tezlikle yayilmaga basladildi Kermitin nezaretinde olan qezet ve jurnallardan istifade ederek hemin fermani daha da genis seviyyede yaymaga basladildi Artiq Mussadiqin sonu yaxinlasmisdi Kucelere cixan xalq pul ile alinan cinayetkar qruplar ve bir qrup sah terefdari olan generallar Artiq her sey hazir idi Olkede xaos yaranmisdi hadiseler getdikce daha da boyudu ve hec bir mudaxile etmeyerek geri cekilen Mussadiq 19 avqust 1952 ci ilde Bas Nazirlik vezifesinden uzaqlasdirildi Mussadiq vetene xeyanetde ittiham olunaraq hebs edildi 3 il hebsde yatdi sonra ev dustagi oldu 1967 ci ilde ise vefat etdi Iran ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin