Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Üzümdil mahalı — Qaradağ xanlığının 18 mahalından biri.
Tarixi
1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının işğal etdiyi Təbriz əyalətinin Dizmar sancağının nahiyəsi idi.
Qaradağ xanlığının inzibati-ərazilərindən biri də Üzümdil mahalıdır. Mahalın inzibati mərkəzi Toxumdil kəndidir. 25 kəndi vardı. Üzümdil mahalının tarixi qədimdir. Burdan, Vərziqan qəsəbəsinin 5 km şərqində, Səkindil kəndinin yaxınlığında, Zaği dağının yamacında tapılmış daş kitabə Urartu hökmdarı II Sardurinin (b.e.ə.780–730) Manna dövlətinə yürüşündən bəhs edir. Kitabə mixi xətti ilə yazılıb. Mətndə deyilir: "Xalidi Allah öz silahı ilə (?) yürüşə çıxdı6 , dağlıq Puluadi ölkəsinin1 hökmdarı Kadiauya (?) qalib gəldi…
Argiştinin oğlu Sarduri yürüşə çıxdı. Saduri deyir: Mən 21 qala fəth etdim. 45 və yaxud 44 şəhəri mən bir gün ərzində fəth etdim. Möhkəmləndirilmiş hökmdar şəhəri Libliu [ni] şəhərini döyüşlə aldım". Üzümdil mahalı Səfəvi-Osmanlı savaşları dövründə Təbriz əhalisinə ev sahibliyi etmiş, mehmannəvazlıq borcunu yerinə yetirmişdi. I Şah Təhmasib (1524–1576) ordugahını mahalın Eşkənbər dağı deyilən ərazisində qurmuşdu. Osmanlı sultanı II Süleyman (1520–1566) 1548-ci ildə Qızılbaş məmləkətinə üçüncü yürüş etmişdi. Qızılbaşlar osmanlıların üstün təzyiqi nəticəsində şahın qərargahına, Eşkənbərə çəkilmişdilər. I Şah Təhmasib öz ünlü təzkirəsində yazır ki, əmirlər, camaat və qoşun əhli qərarlaşıb Eşkənbərdən Əhərə getmək istədik. Mahalın böyük kəndlərindən olan Vərziqan əhalisi əsasən bağçılıqla, bostançılıqla məşğuldur. Kənd əhalisi bağ-bostandan yığdıqları meyvələri, qovun-qarpızları Əhərə, Təbrizə daşıyıb satır, güzəran keçirirdi. Ünlü Azərbaycan şairi Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyar sonralar yazırdı:
Vərziqandan armud satan gələndə,
Uşaqların səsi düşərdi kəndə,
Biz də bu yandan eşidib biləndə,
Şıllaq atıb bir qışqırıq salardıq,
Buğda verib, armudlardan alardıq…
Üzümdil mahalının əhalisi köçəri və oturaq əhalidən ibarət idi. Köçəri əhali yaylaq-qışlaq güzəranı keçirən Hacıəlili eli idi. Hacıəlili eli XVIII yüzilin önlərində oymaq kimi Şahsevən elinə bağlı idi. Qarabağın Arazbar qəzasında qışlayırdı. Arazbar qəzası Araz çayının hər iki yaxasında qərar tuturdu. Oymaq Amadili, Aslandüz, Aşağı Bala Nürkü, Əbülfətan, Məhəmmədcəlil adlı kəndlərdə məskunlaşmışdı. [Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri. "Şuşa" nəşriyyatı. Bakı. 2000] 1722-ci ildə başlayan Osmanlı yürüşü nədəniylə oymaq əhalisi Arazbardan qaçıb, Qaradağda, Üzimdil mahalının ərazisində məskunlaşdı. Şahsevən elinin tərkibindən çıxıb müstəqil elə çevrildi. Köçərkən Arazbar qəzasındakı Qaraxanlı və Mədətli kəndinin camaatı da ona qoşuldu.
Hacəlili oymağını Qaradağa hakim Əbdürrəzzaq xan dəvət etmişdi.
Hacıəlili eli Qaraxanlı, Yağbəstili, Mədətli, İnallı, Müqəddəm-Qara, Çaxırlı, Kəngərli, Qarabağlı, Gəncəli, Qacarlı, Zeynallı, Təmirli, Pirəlili oymaqlarından ibarət idi.
Hacıəlili elinin başçılarından Alı bəy, oğlanları Balı bəy və Zalı bəy xanlığın ictimai-siyasi həyatında mühüm rol oynamışdılar. Mirzə bəy Qurban bəy oğlu əvvəlcə Əbdürrəzzaq xana, onun ölümündən sonra Məhəmmədkazım xana xidmət etmişdi. Hacıəlili elinin başçılarından Əsədulla sultan Qaradağ xanlığının adlı-sanlı sərkərdələrindən idi.
İstinadlar
- Меликишивли Г. А. Урартскии клинообразные надписи. ВДИ.1960 № 3,ст.5
- Oqtay Əfəndiyev, Azərbaycan Səfəvilər dövləti, Bakı, 1993, səh. 75.
- Şah Təhmasibin təzkirəsi, Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1996, səh. 57.
- Ənvər Çingizoğlu, Qarşı yatan Qaradağ, Bakı, "Ozan", 1998, səh. 25.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Qarşı yatan Qaradağ. Bakı, "Ozan", 1998, 192 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağlılar, Bakı, "Şuşa", 2008, 160 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağ xanlığı, Bakı, "Mütərcim", 2011. – 212 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uzumdil mahali Qaradag xanliginin 18 mahalindan biri Tarixi1593 cu ilde Osmanli Imperiyasinin isgal etdiyi Tebriz eyaletinin Dizmar sancaginin nahiyesi idi Qaradag xanliginin inzibati erazilerinden biri de Uzumdil mahalidir Mahalin inzibati merkezi Toxumdil kendidir 25 kendi vardi Uzumdil mahalinin tarixi qedimdir Burdan Verziqan qesebesinin 5 km serqinde Sekindil kendinin yaxinliginda Zagi daginin yamacinda tapilmis das kitabe Urartu hokmdari II Sardurinin b e e 780 730 Manna dovletine yurusunden behs edir Kitabe mixi xetti ile yazilib Metnde deyilir Xalidi Allah oz silahi ile yuruse cixdi6 dagliq Puluadi olkesinin1 hokmdari Kadiauya qalib geldi Argistinin oglu Sarduri yuruse cixdi Saduri deyir Men 21 qala feth etdim 45 ve yaxud 44 seheri men bir gun erzinde feth etdim Mohkemlendirilmis hokmdar seheri Libliu ni seherini doyusle aldim Uzumdil mahali Sefevi Osmanli savaslari dovrunde Tebriz ehalisine ev sahibliyi etmis mehmannevazliq borcunu yerine yetirmisdi I Sah Tehmasib 1524 1576 ordugahini mahalin Eskenber dagi deyilen erazisinde qurmusdu Osmanli sultani II Suleyman 1520 1566 1548 ci ilde Qizilbas memleketine ucuncu yurus etmisdi Qizilbaslar osmanlilarin ustun tezyiqi neticesinde sahin qerargahina Eskenbere cekilmisdiler I Sah Tehmasib oz unlu tezkiresinde yazir ki emirler camaat ve qosun ehli qerarlasib Eskenberden Ehere getmek istedik Mahalin boyuk kendlerinden olan Verziqan ehalisi esasen bagciliqla bostanciliqla mesguldur Kend ehalisi bag bostandan yigdiqlari meyveleri qovun qarpizlari Ehere Tebrize dasiyib satir guzeran kecirirdi Unlu Azerbaycan sairi Seyid Mehemmedhuseyn Sehriyar sonralar yazirdi Verziqandan armud satan gelende Usaqlarin sesi duserdi kende Biz de bu yandan esidib bilende Sillaq atib bir qisqiriq salardiq Bugda verib armudlardan alardiq Uzumdil mahalinin ehalisi koceri ve oturaq ehaliden ibaret idi Koceri ehali yaylaq qislaq guzerani keciren Hacielili eli idi Hacielili eli XVIII yuzilin onlerinde oymaq kimi Sahseven eline bagli idi Qarabagin Arazbar qezasinda qislayirdi Arazbar qezasi Araz cayinin her iki yaxasinda qerar tuturdu Oymaq Amadili Aslanduz Asagi Bala Nurku Ebulfetan Mehemmedcelil adli kendlerde meskunlasmisdi Gence Qarabag eyaletinin mufessel defteri Susa nesriyyati Baki 2000 1722 ci ilde baslayan Osmanli yurusu nedeniyle oymaq ehalisi Arazbardan qacib Qaradagda Uzimdil mahalinin erazisinde meskunlasdi Sahseven elinin terkibinden cixib musteqil ele cevrildi Kocerken Arazbar qezasindaki Qaraxanli ve Medetli kendinin camaati da ona qosuldu Hacelili oymagini Qaradaga hakim Ebdurrezzaq xan devet etmisdi Hacielili eli Qaraxanli Yagbestili Medetli Inalli Muqeddem Qara Caxirli Kengerli Qarabagli Genceli Qacarli Zeynalli Temirli Pirelili oymaqlarindan ibaret idi Hacielili elinin bascilarindan Ali bey oglanlari Bali bey ve Zali bey xanligin ictimai siyasi heyatinda muhum rol oynamisdilar Mirze bey Qurban bey oglu evvelce Ebdurrezzaq xana onun olumunden sonra Mehemmedkazim xana xidmet etmisdi Hacielili elinin bascilarindan Esedulla sultan Qaradag xanliginin adli sanli serkerdelerinden idi IstinadlarMelikishivli G A Urartskii klinoobraznye nadpisi VDI 1960 3 st 5 Oqtay Efendiyev Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki 1993 seh 75 Sah Tehmasibin tezkiresi Baki Azerbaycan Dovlet Nesriyyati 1996 seh 57 Enver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 seh 25 MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 seh Enver Cingizoglu Qaradaglilar Baki Susa 2008 160 seh Enver Cingizoglu Qaradag xanligi Baki Mutercim 2011 212 seh Hemcinin bax