Özüt

Özüt - türk və altay xalq inancında can. Üzüt və ya Öz (Ös) də deyilir. Məşhur olaraq istifadə edilən və bir-biriylə əlaqəli iki mənası var:

1. Həyat gücü. Adamın həyatda olmasının göstəricisi. Ən çox quş, ilan və balıq olaraq təmsil edilər. Ruh anlayışıyla yaxından əlaqəlidir. Dörd qanadlı Bürküt quşu ordular döyüşərkən üzərlərində gəzər, çünki bu quş bütün bir ordunun ruhudur. "Öz Yerinə Öz" (Aylanu) anlayışı isə bir adamın başqasının yerinə ölməyi qəbul etməsidir və ən gözəl və ən mükəmməl nümunəsi Dəli Dumrul əfvalatında iştirak edər. Özütlerin öldükdən sonra toplandığı yerə gedən iki çaydan bəhs edilir. Bu çay yeni ölənlərin ruhlarını ora aparar. Ölüm sonrası ildırıma dönərək daha əvvəl yaşadıqları yerləri ziyarət edirlər. Pis olanlar xanın xidmətinə girərlər. Üzüt yeməyi sözcüyü də ölünün arxasından verilən yemək olan Ölü yeməyi mənasında istifadə edilər.
2. Bir şeyin əsas məzmunu, əsası. Mərkəzində iştirak edən ünsürü.

Özüt, bədənləri ölmüş insan ruhlarına verilən ad olub, sarayında yaşamağa davam etdiklərinə inanılmaqdadır. Üzütler torpağı isə ölülər diyarına verilən adlardan biridir. Üzütler yer üzündən ayrılmayıb yaşayan insanlara müsəllət olduqlarında şamanlar tərəfindən yeraltına indiriler.

Özen Xan

Özen Xan - türk mifologiyasında ruh tanrısıdır. Ösen Xan da deyilir. Aldaçının əmrindəki bir ruhdur. İnsanların ruhlarını alar. Öz, Ös sözləri ruh, can mənasını verər. Ös monqolcada isə intiqam deməkdir (Türkcə: Öç). Bu vəziyyət ölümün həyatdan intiqam alması kimi bir semantik əlaqəni xatırladır.

Etimologiya

(Ös/Öz) kökündən törəmişdir. Öz deməkdir. "Ösmek" feli, yüksəlmək, yuxarı çıxmaq mənasını verər. Gerçəklik mənası da mövcuddur.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)
• Türk mitolojisi - Ansiklopedik sözlük. Celal Beydili  (türk.)
• Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Özhan Öztürk 2010-01-02 at the Wayback Machine  (türk.)