Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ön Asiya mabuyası (lat. Trachylepis septemtaeniatus) — Afrika mabuyaları cinsinə aid növ.
| Ön Asiya mabuyası | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Ön Asiya mabuyası | ||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| ||||
| ||||
Təsviri
Qulaq dəliyi burun dəliyindən iridir. Qulaq dəliyinin ön kənarında hər birində 2–3 ədəd pulcuq yerləşir. Belin və boyunun ön tərəfindəki pulcuqlarda zəif inkişaf etmiş qabırğacıqlar olur. Belin və boyunun ön hissəsindən başlayaraq alt tərəfin köndələn pulcuqlar sırası ilə örtülmüşdür. Arxa ətrafın dördüncü barmağının alt hissəsində 16–22 barmaqaltı lövhəcik yerləşir. Bədənin üstü boz, qonur-boz, qonur və ya tutqun-qonur rəngdə olub, qızılı çalara malikdir. Boyundan başlayaraq bel tərəf boyunca 4, qonur və yaxud qara-qonur zolaq keçir, bəzən isə bədənin ikinci yarısında bu zolaqlar olmur. Bədənin alt tərəfi bozumtul və ya sarımtıl rəngdə olub, xalsızdır. Cavan fərdlərdə quyruğun üst tərəfi mavi rəngdə olur. Arxa ətrafın pəncəsinin dördüncü barmağının alt hissəsində 16–22 barmaq altı lövhəciklər yerləşir. Bədənin uzunluğu 105 mm, quyruğun uzunluğu 55.8 – 94.5 mm. L/L. Cd= 0.53–0.90. Bədəni orta hissədən əhatə edən bir cərgədəki pulcuqların miqdarı Sq=34–38, kütləsi 22 q-dır.
Yayılması
Ön Asiya mabuyası Efiopiyada, Şərqi Sudanda, Aralıq dənizinin şimali-şərq hissəsindəki bir sıra adalarda, Kiçik Asiyada, Ön Asiyada, Pakistanda və onun şərq hissəsində, Zaqafqaziyada, Naxçıvan MR-da, Ermənistanın cənub rayonlarında, Türkmənisanın cənubunda, Şərqi Özbəkistanda Səmərqənd, Cizak və Cinaz ətrafında yayılmışdır. Azərbaycanda Cəbrayıl, Zəngilan və Qubadlı rayonlarında, Naxçıvan MR-nın Ordubad, Culfa, Babək və digər rayonlarının ərazisində yayılmışdır. Ön Asiya mabuyası növünün Azərbaycanda Cənubi Qafqaz mabuyası yarımnövü olan Trachylepis septemtaeniatus transcaucasica Chernov, 1926 yayılmışdır.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Ön Asiya mabuyası dağlıq və düzənlik yerdə yaşayır. Bu növ dəniz səviyyəsindən 1200 m-ə qədər hündürlüyə qədər yayılır. Ön Asiya mabuyasının əsas sığınacaq yerləri daş hasarların və xarabalıqların daş hörgüləri arasındakı boşluqlardır. Daşlı yamaclardakı daşların və daş topalarının arasındakı boşluqlarda yaşayırlar. Ayrı cinsli olub, erkək və dişi fərdlərindən ibarətdir. Yumurta ilə diri bala doğur. Azərbaycanda iyunun sonu və iyulun əvvəllərində dişi fərdlər 3–8 yumurtada bala doğur. Bu balaların ilk vaxtda uzunluğu 30 – 32 mm olur. Ön Asiya mabuyası yaz fəslinin mart ayının üçüncü on günlüyündə qış yuxusundan oyanır. Oktyabr ayının sonuna qədər fəallığa davam edir. Yay fəsli çox isti keçdikdə (40 – 45 0C) onlar yay yuxusuna gedirlər. İI ərzində 3–4 dəfə qabıq dəyişir. Qabığını yenicə dəyişmiş fərdlər daha parlaq görünürlər. Bala və cavan fərdlər yaşlı fərdlərə nisbətən gec qış yuxusuna gedirlər. Ön Asiya mabuyası cinsi yetkinliyə inkişafının ikinci ilinin sonunda çatır.
Sayı
Arealın daxilində ümumi sayı məlum deyil. Mədəni landşaftlarda yayıldığı sahədə hər 100 m²-ə orta hesabla 4–6, təbii landşaftlarda isə 4–5 fərd düşdüyü müəyyən etmişik. Qışın sərt və müddətinin uzanması onların əlverişli sığınacaq seçə bilməyən fərdlərinin ölümünə səbəb olur. Mülayim keçən qış şəraitindən sonra onlara daha çox rast gəlinir.
Sayına təsir edən əsas amillər
Ön Asiya mabuyasının sayına təsir edən əsas amillərdən biri qışın sərt keçməsi və bir qədər müddətinin uzanmasıdır. Bu növün yayılmış olduğu sahələrdə gündüz yırtıcı quşlar, zeytuni təlxə, rəngbərəng təlxə, kirpi və digər heyvanların onlarla qidalanmasıdır.
Antropogen faktorlar kimi bu növün əlverişli sığınacaq kimi istifadə etdiyi daş hasarların uçurulması, xarabalıqların daş hörgülərinin dağıdılması, bir sözlə bunların məskunlaşdığı ərazidə insanın təsərrüfat fəaliyyətidir.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Bu növün Naxçıvan MR-nın Ordubad rayonu ərazisində qorunmasını təklif etmişik. Ordubad rayon ərazisindəki Milli parkda Ön Asiya mabuyası da digər nadir sürünən növləri kimi qorunur. Ön Asiya mabuyasının adı Qırmızı kitabının I ci nəşrinə (1989) daxil edilmişdir.
Qorunması üçün məsləhət görünən tədbirlər
Ön Asiya mabuyası üçün əlverişli sığınacaq olan daş hasarların, xarabalıqların saxlanılması lazımdır. Bu növün yayılmış olduğu sahələrdə insanın modifikasiyalaşdırıcı və transformasiyaedici təsirinin qarşısını almaq, onları daha əlverişli biotoplar olan sahəyə köçürmək lazımdır.
Mənbə
- 1.Алекперов А.М Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Изд., Элм, Б., 1978, стр. 77–78;
- 2. Ахмедов С.Б. Распространение и экология золотой мабуи (Mabuya aurata L. 1758, Reptilia, Sauria, Scincidae) в Закавказья. Изв. АН Азерб. ССР. сер. биол. Наук, № 5, 1981, Изд. Элм, cтр. 78–81;
- 3. Ахмедов С.Б. Сцинковые ящерицы Закавказья, автореферат канд. биол. наук. Ашхабад, 1992, стр. 25;
- 4. Ахмедов С.Б., Щербак Н.Н. Географическая изменчивость и внутривидовая систематика золотистой мабуй (Sauria, Scincidae). Вестник зоологии, № 5, 1987, стр. 20–24.
İstinadlar
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
On Asiya mabuyasi lat Trachylepis septemtaeniatus Afrika mabuyalari cinsine aid nov On Asiya mabuyasiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir On Asiya mabuyasiBeynelxalq elmi adiTrachylepis septemtaeniataSekil axtarisiTesviriQulaq deliyi burun deliyinden iridir Qulaq deliyinin on kenarinda her birinde 2 3 eded pulcuq yerlesir Belin ve boyunun on terefindeki pulcuqlarda zeif inkisaf etmis qabirgaciqlar olur Belin ve boyunun on hissesinden baslayaraq alt terefin kondelen pulcuqlar sirasi ile ortulmusdur Arxa etrafin dorduncu barmaginin alt hissesinde 16 22 barmaqalti lovhecik yerlesir Bedenin ustu boz qonur boz qonur ve ya tutqun qonur rengde olub qizili calara malikdir Boyundan baslayaraq bel teref boyunca 4 qonur ve yaxud qara qonur zolaq kecir bezen ise bedenin ikinci yarisinda bu zolaqlar olmur Bedenin alt terefi bozumtul ve ya sarimtil rengde olub xalsizdir Cavan ferdlerde quyrugun ust terefi mavi rengde olur Arxa etrafin pencesinin dorduncu barmaginin alt hissesinde 16 22 barmaq alti lovhecikler yerlesir Bedenin uzunlugu 105 mm quyrugun uzunlugu 55 8 94 5 mm L L Cd 0 53 0 90 Bedeni orta hisseden ehate eden bir cergedeki pulcuqlarin miqdari Sq 34 38 kutlesi 22 q dir YayilmasiOn Asiya mabuyasi Efiopiyada Serqi Sudanda Araliq denizinin simali serq hissesindeki bir sira adalarda Kicik Asiyada On Asiyada Pakistanda ve onun serq hissesinde Zaqafqaziyada Naxcivan MR da Ermenistanin cenub rayonlarinda Turkmenisanin cenubunda Serqi Ozbekistanda Semerqend Cizak ve Cinaz etrafinda yayilmisdir Azerbaycanda Cebrayil Zengilan ve Qubadli rayonlarinda Naxcivan MR nin Ordubad Culfa Babek ve diger rayonlarinin erazisinde yayilmisdir On Asiya mabuyasi novunun Azerbaycanda Cenubi Qafqaz mabuyasi yarimnovu olan Trachylepis septemtaeniatus transcaucasica Chernov 1926 yayilmisdir Yasayis yeri ve heyat terziOn Asiya mabuyasi dagliq ve duzenlik yerde yasayir Bu nov deniz seviyyesinden 1200 m e qeder hundurluye qeder yayilir On Asiya mabuyasinin esas siginacaq yerleri das hasarlarin ve xarabaliqlarin das horguleri arasindaki bosluqlardir Dasli yamaclardaki daslarin ve das topalarinin arasindaki bosluqlarda yasayirlar Ayri cinsli olub erkek ve disi ferdlerinden ibaretdir Yumurta ile diri bala dogur Azerbaycanda iyunun sonu ve iyulun evvellerinde disi ferdler 3 8 yumurtada bala dogur Bu balalarin ilk vaxtda uzunlugu 30 32 mm olur On Asiya mabuyasi yaz feslinin mart ayinin ucuncu on gunluyunde qis yuxusundan oyanir Oktyabr ayinin sonuna qeder fealliga davam edir Yay fesli cox isti kecdikde 40 45 0C onlar yay yuxusuna gedirler II erzinde 3 4 defe qabiq deyisir Qabigini yenice deyismis ferdler daha parlaq gorunurler Bala ve cavan ferdler yasli ferdlere nisbeten gec qis yuxusuna gedirler On Asiya mabuyasi cinsi yetkinliye inkisafinin ikinci ilinin sonunda catir SayiArealin daxilinde umumi sayi melum deyil Medeni landsaftlarda yayildigi sahede her 100 m e orta hesabla 4 6 tebii landsaftlarda ise 4 5 ferd dusduyu mueyyen etmisik Qisin sert ve muddetinin uzanmasi onlarin elverisli siginacaq sece bilmeyen ferdlerinin olumune sebeb olur Mulayim kecen qis seraitinden sonra onlara daha cox rast gelinir Sayina tesir eden esas amillerOn Asiya mabuyasinin sayina tesir eden esas amillerden biri qisin sert kecmesi ve bir qeder muddetinin uzanmasidir Bu novun yayilmis oldugu sahelerde gunduz yirtici quslar zeytuni telxe rengbereng telxe kirpi ve diger heyvanlarin onlarla qidalanmasidir Antropogen faktorlar kimi bu novun elverisli siginacaq kimi istifade etdiyi das hasarlarin ucurulmasi xarabaliqlarin das horgulerinin dagidilmasi bir sozle bunlarin meskunlasdigi erazide insanin teserrufat fealiyyetidir Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerBu novun Naxcivan MR nin Ordubad rayonu erazisinde qorunmasini teklif etmisik Ordubad rayon erazisindeki Milli parkda On Asiya mabuyasi da diger nadir surunen novleri kimi qorunur On Asiya mabuyasinin adi Qirmizi kitabinin I ci nesrine 1989 daxil edilmisdir Qorunmasi ucun meslehet gorunen tedbirlerOn Asiya mabuyasi ucun elverisli siginacaq olan das hasarlarin xarabaliqlarin saxlanilmasi lazimdir Bu novun yayilmis oldugu sahelerde insanin modifikasiyalasdirici ve transformasiyaedici tesirinin qarsisini almaq onlari daha elverisli biotoplar olan saheye kocurmek lazimdir Menbe1 Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Izd Elm B 1978 str 77 78 2 Ahmedov S B Rasprostranenie i ekologiya zolotoj mabui Mabuya aurata L 1758 Reptilia Sauria Scincidae v Zakavkazya Izv AN Azerb SSR ser biol Nauk 5 1981 Izd Elm ctr 78 81 3 Ahmedov S B Scinkovye yashericy Zakavkazya avtoreferat kand biol nauk Ashhabad 1992 str 25 4 Ahmedov S B Sherbak N N Geograficheskaya izmenchivost i vnutrividovaya sistematika zolotistoj mabuj Sauria Scincidae Vestnik zoologii 5 1987 str 20 24 IstinadlarThe Reptile Database ing P Uetz 2015 Xarici kecidler