Qırxbuğum lat Polygonum bitkilər aləminin qərənfilçiçəklilər dəstəsinin qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi Qırx

Hündürlüyü 15–40 sm olan birillik ot bitkisidir. Gövdələri düz və ya açılmışdır. Yarpaqları enli lansetvari, gövdədən bitənlər daha iridir. Çiçəklərinin rəngi yaşıl, qıraqları isə ağ, çəhrayı və ya al qırmızıdır, meyvəsi üç tərəfli ovalvaridir. May-oktyabr (dekabr) aylarında çiçəkləyir və meyvə verir.

Mənşəyi və yayılması

Qırxbuğum boreal coğrafi tipinin qolarktik sinfinə aiddir. Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda qırxbuğum Abşeron, Qobustan, Diabar, Lənkəran Muğanı, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqları, Kür düzənliyi, Böyük Qafqazın Quba massivi, Kiçik Qafqazın mərkəzi rayonları, Lənkəran və Naxçıvanın dağlıq hissəsində yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər

Kserofitdir, dağ-kserofit və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən daşlı yamaclarda, yol kənarlarında və baxımsız olan yerlərdə sərilmiş kiçik ləkələr əmələ gətirir.

Kimyəvi tərkibi

Kumarin, flavonoid, efir yağları, C vitamini və antosianlarla zəngindir.

Təsiri və tətbiqi

Qırxbuğum farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Tibet, Çin və xalq təbabətində, eləcə də homeopatiyada və farmakologiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə və onikibarmaq bağırsaq xoraları, dizenteriya, öd kisəsi, böyrək, sidik kisəsi, qaraciyər, ağciyər vərəmi, dəri, malyariya xəstəlikləri, şişlər, podaqra, babasil, qanaxmalar zamanı istifadə olunur. Antioksidant, antihelmint, fitonsid, sidikqovucu, hərarəti salan, hipotenziv, qansaxlayıcı, büzücü, damargenişləndirici, şualanmadan qoruyucu, iltihab proseslərinə qarşı və s. təsirə malikdir.

Əks təsirləri

Hamiləlik dövründə istifadəsi ziyandır.

İstifadə olunan hissələri

Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları və toxumları istifadə edilir.

İstifadə formaları

Cövhərlər.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi

Yol otunun yerüstü hissəsi çiçəkləmədən əvvəl bişmiş halda qida kimi istifadə olunur. Çox vaxt qurudulur və qışda dovğaya əlavə olunur. Bundan başqa qırxbuğumlu plovun hazırlanmasında da istifadə olunur. Ev quşları üçün yem, eləcə də boyaq bitkisidir.

Yayılması

BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsinin rayonlarında yuxarı dağ qurşağından alp qurşağına kimi yayılmışdır. Subalp və alp çəmənlərində bitir.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

Ampelygonum Lindl.
Asicaria Neck.
Avicularia (Meisn.) Börner
Centinodia Rchb.
Centinodium (Rchb.) Drejer
Chulusium Raf.
Cnopos Raf.
Delopyrum Small
Dentoceras Small
Dioctis Raf.
Discolenta Raf.
Duravia (S.Watson) Greene
Gononcus Raf.
Gonopyrum Fisch. & C.A.Mey.
Lyonella Raf.
Lyonia Raf.
Phyllepidum Raf.
Pleurostena Raf.
Polygonella Michx.
Polygonon St.-Lag.
Psammogonum Nieuwl.
Spermaulaxen Raf.
Stopinaca Raf.
Tephis Adans.
Thysanella A.Gray

Növləri

Ledeb. ex Meisn.
M.Bieb.
S.F.Blake
Meisn.
Greenway
Leblebici & Gemici
Sumnev.
(Regel & Tiling) Grig.
Polygonum albanicum Jáv.
Boiss. & Hausskn.
(Fisch. & C.A.Mey.) T.M.Schust. & Reveal
Michaleva & Perfiljeva
Waldst. & Kit.
Polygonum arenastrum Boreau
Steud. ex Kunze
L.
Chiov.
H.Gross
Greene
Polygonum aviculare L.
Boiss.
(Small) T.M.Schust. & Reveal
All.
Aitch. & Hemsl.
Polygonum bidwelliae S.Watson
Polygonum bolanderi W.H.Brewer ex A.Gray
(Lange) Small
Litv.
Phil.
K.Koch
Rech.f.
Polygonum californicum Meisn.
Boiss. & Balansa
W.H.Baker
H.Gross
Kom.
Boiss. & Kotschy
Michx.
Polygonum cognatum Meisn.
Jaub. & Spach
Soják
T.M.Schust. & Reveal
T.M.Schust. & Reveal
Polygonum douglasii Greene
Meisn.
Leblebici, H.Duman & Aytaç
Greene
Sm.
Polygonum erectum L.
Chrtek
Tupitz. & Juzeph.
(Karlsson) Uotila
Kom.
Elliott
Schltdl. ex Spreng.
B.L.Rob.
Sumnev.
Kom.
Costea & Tardif
Nutt.
Wierzb. ex Heuff.
Tod.
M.Peck & Ownbey
Polygonum hickmanii H.R.Hinds & Rand.Morgan
S.S.Ying
F.Z.Li, Y.T.Hou & C.Y.Qu
C.Merck ex K.Koch
Rech.f.
Rech.f.
Hayek
Y.C.Liu & C.H.Ou
Kom.
A.J.Li ex Borodina
Mozaff.
M.Keskin
Sumnev.
Ziel. & Borat.
Kunth
Boiss.
Bartlett
Halácsy & Charrel
Jaub. & Spach
(Meisn.) Piper
Polygonum marinense T.R.Mert. & P.H.Raven
L.
Gemici & Kit Tan
M.Keskin
Chrtek
H.Gross
Polygonum minimum S.Watson
Chaudhri
Boiss.
T.M.Schust. & Reveal
(Sam.) Lid
Klokov
Small
Rech.f. & Schiman-Czeika
C.A.Mey. & Bunge ex Ledeb.
Zohary
Hartvig
(Cory) T.M.Schust. & Reveal
Polygonum paronychia Cham. & Schltdl.
C.A.Mey.
Polygonum parryi Greene
Vorosch.
Polygonum patulum M.Bieb.
R.Br.
Rech.f. & Schiman-Czeika
Jaub. & Spach
Polygonum polygaloides Meisn.
Vent.
Franch. & Sav.
Small
(Bordz. ex Tzvelev) Tzvelev
Hausskn.
Hausskn.
Bab.
Polygonum ramosissimum Michx.
Kitag.
Royle ex Bab.
Skvortsov
Loisel.
Jacq.
Jaub. & Spach
Kar. & Kir.
Jord. ex Boreau
Vorosch.
Coode & Cullen
M.Bieb.
Yıld. & Leblebici
Rech.f.
Small
Czukav.
Req. ex Loisel.
Pall.
Jacq.
Polygonum shastense W.H.Brewer ex A.Gray
F.Z.Li, Y.T.Hou & F.J.Lu
Z.Z.Zhou
A.J.Li & B.J.Bao
Kit Tan & Yıldız
T.M.Schust. & Reveal
S.Ortiz
Meisn. ex Small
B.L.Rob.
Cham. & Schltdl.
Sumnev.
Bruijn
Skvortsov
F.Z.Li, Y.T.Hou & F.J.Lu
Spreng.
C.Presl
Michx.
A.I.Baranov & Skvortsov ex Vorosch.
Jaub. & Spach
Sumnev.
(L.) P.J.Bergius
Y.X.Ma & Y.T.Zhao
M.Keskin
F.Z.Li, Y.T.Hou & F.J.Lu
Brenckle & Cottam
A.K.Skvortsov
Tzvelev
Sumnev.
Czevr.
Zakirov

İstinadlar

Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 170. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 359.

Həmçinin bax

[_87ddab9799b4214b-1] Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 170. doi:10.5962/BHL.TITLE.746

[_70e245a09ddcb465-2] Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 359.