Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Obadiyah xaqan (Yəhudi dilində עבדיה)(786-809) — Xəzər xaqanlığının xaqanı, Bulanın nəvəsi.
| Obadiyah xaqan | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | VIII əsr |
Həyatı
Xaqanlığın əyanlarının hamısı islamı qəbul etmədi, onların bir hissəsi yəhudi (iudaizm) dinini yaymağa başladılar. Xəzər xaqanı Obadiyah 790-cı ildə iudaizmi xaqanlığın rəsmi dini elan etdi,
VIII əsrin sonlarında yəhudiliyi dövlət dini elan edən Xəzər xaqanı Obadiyah bununla da dövlətini Bizans imperiyasına və Ərəb xilafətinə qarşı qoymaqla yanaşı, özünün imperatorla, xəlifə ilə eyni səviyyədə olan hökmdar olduğunu nəzərə çarpdırmaq istəyirdi. Digər tərəfdən yəhudiliyi qəbul etməkdə Obadinin məqsədi Xəzər xaqanını dünyəvi hakimiyyətdən məhrum edən qədim türk ənənəsini aradan qaldırmaq idi. Obadinin yəhudiliyi qəbul etməsindən dərhal sonra Xəzər xaqanlığının iri şəhərlərinə, şimal-şərqi Qafqaza İrandan və Bizansdan minlərlə yəhudi ailəsi köçüb gəldi.
Obadiyah xaqan və oğlanlarını öldürdülər. Hakimiyyətə Obadinin qardaşı keçdi.
Obadiyah xaqan və yəhudilik
Siciliyada yaşamış coğrafiyaşünas İdrisi (XII əsr) xaqanlıqda bütün dinlərin fəaliyyət göstərdiyini, dini azadlığın qorunduğunu qeyd edir. Bizans imperatoru I Roman Lekapenin (919-944) yəhudilərə etdiyi zülmdən sonra onlar demokratik ənənələrin qorunduğu Xəzər xaqanlığına köç edirlər və bu köç ərazidəki musəvilərin nüfuzunun artmasına səbəb olur. İbn Rüşdə görə, xəzər xaqanı musəvi olsa da, xalq əski inancını qoruyub saxlayırdı. Xəzər türklərinin musəviliyi qəbul etmələri tarixdə "Xəzər polemikası" adı altında xatırlanır. Bu polemikada Xəzər xaqanının dəvəti ilə ibrahimi dinlərin nümayəndələri iştirak edərək, hansı dinin daha məqsədəuyğun və doğru olduğu müzakirə edilir. Beləliklə, xaqan müzakirədə iştirak etmək üçün xristian dininin dayağı olan Bizansa nüfuzlu bir din xadimini göndərmək üçün müraciət edir. İmperator III Mixail müşaviri Fotinin məsləhəti ilə Kirill (Konstantin Solunski) və Mefodini xaqanlığa göndərir. Apostol Kirill 861-862-ci illərdə İtilə gəlir. Məşhur "Xəzər sözlüyü"ndə ("Lexicon Cospi", ilk müəllifi polyak İones Daubmanus olub. Xəzərlər haqqında olan dağınıq məlumatlar XVII əsrdə toplanılmağa başlanılıb.) musəviliyin xaqanlığın rəsmi dini olması barədə bir sıra rəvayətlər mövcuddur. İslami qaynaqlardan verilən rəvayətə görə, bir gün xaqan yuxu görür və bu yuxunun yozumu üçün müxtəlif din xadimlərinə müraciət olunur. Yuxunu daha düzgün şəkildə yozan müsəlman Fərabi ibn Qorun izahından sonra xaqan İslamı qəbul edir. Lakin mənbələrdə bu polemikada xaqanın yəhudiliyi qəbul etməsi daha çox qeyd edilir. Çünki yəhudi ravvinin də dediyi kimi, yəhudi dininin arxasında nə yaşıl yelkənli gəmiləri olan ərəb xəlifəsi, nə də əlində qızılı xaç tutub ordularının başında dayanan Bizans imperatoru dayanır. Lakin ravvinin bu məntiqli cavabına Kirill daha tutarlı sual verərək xaqanı fikrindən döndərir. Belə ki, Kirill bildirir ki, yəhudilərin Allah tərəfindən cəzalandırılması və sürgün edilmələrini onların özləri də ilahi cəza hesab edirlər. Və deməli, yəhudilər xəzərləri öz tərəflərinə çəkməklə onları da bu cazaya məhkum olunmalarına və ərazilərindən didərgin düşmələrinə şərait yaradırlar. Ona görə də, xaqan Xristianlığı qəbul edir və xəzərlər xaç suyuna çəkilirlər.
Doğrudur, rəvayətlərdən anlaşıldığı kimi, xaqan Xristianlığa və İslama daha çox meyl etsə də, sonucda Yəhudiliyi qəbul edir. Ravvinin sözündən də göründüyü kimi, əgər Xristianlıq qəbul edilsə, Bizansın, İslam qəbul edilsə, Ərəb imperiyasından asılı vəziyyətə düşüləcəkdi. Bu məqsədlə ən optimal variant kimi musəvilik qəbul edilir.
Ədəbiyyat
- Артамонов М. И. История хазар. — Л.,1962.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Цукерман К. Про дату навернення хозар до іудаїзму й хронологію князювання Олега та Ігоря // Ruthenica. – Т. ІІ. – К., 2003. – № 2.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Obadiyah xaqan Yehudi dilinde עבדיה 786 809 Xezer xaqanliginin xaqani Bulanin nevesi Obadiyah xaqanSexsi melumatlarDogum tarixi VIII esrHeyatiXaqanligin eyanlarinin hamisi islami qebul etmedi onlarin bir hissesi yehudi iudaizm dinini yaymaga basladilar Xezer xaqani Obadiyah 790 ci ilde iudaizmi xaqanligin resmi dini elan etdi VIII esrin sonlarinda yehudiliyi dovlet dini elan eden Xezer xaqani Obadiyah bununla da dovletini Bizans imperiyasina ve Ereb xilafetine qarsi qoymaqla yanasi ozunun imperatorla xelife ile eyni seviyyede olan hokmdar oldugunu nezere carpdirmaq isteyirdi Diger terefden yehudiliyi qebul etmekde Obadinin meqsedi Xezer xaqanini dunyevi hakimiyyetden mehrum eden qedim turk enenesini aradan qaldirmaq idi Obadinin yehudiliyi qebul etmesinden derhal sonra Xezer xaqanliginin iri seherlerine simal serqi Qafqaza Irandan ve Bizansdan minlerle yehudi ailesi kocub geldi Obadiyah xaqan ve oglanlarini oldurduler Hakimiyyete Obadinin qardasi kecdi Obadiyah xaqan ve yehudilikSiciliyada yasamis cografiyasunas Idrisi XII esr xaqanliqda butun dinlerin fealiyyet gosterdiyini dini azadligin qorundugunu qeyd edir Bizans imperatoru I Roman Lekapenin 919 944 yehudilere etdiyi zulmden sonra onlar demokratik enenelerin qorundugu Xezer xaqanligina koc edirler ve bu koc erazideki musevilerin nufuzunun artmasina sebeb olur Ibn Rusde gore xezer xaqani musevi olsa da xalq eski inancini qoruyub saxlayirdi Xezer turklerinin museviliyi qebul etmeleri tarixde Xezer polemikasi adi altinda xatirlanir Bu polemikada Xezer xaqaninin deveti ile ibrahimi dinlerin numayendeleri istirak ederek hansi dinin daha meqsedeuygun ve dogru oldugu muzakire edilir Belelikle xaqan muzakirede istirak etmek ucun xristian dininin dayagi olan Bizansa nufuzlu bir din xadimini gondermek ucun muraciet edir Imperator III Mixail musaviri Fotinin mesleheti ile Kirill Konstantin Solunski ve Mefodini xaqanliga gonderir Apostol Kirill 861 862 ci illerde Itile gelir Meshur Xezer sozluyu nde Lexicon Cospi ilk muellifi polyak Iones Daubmanus olub Xezerler haqqinda olan daginiq melumatlar XVII esrde toplanilmaga baslanilib museviliyin xaqanligin resmi dini olmasi barede bir sira revayetler movcuddur Islami qaynaqlardan verilen revayete gore bir gun xaqan yuxu gorur ve bu yuxunun yozumu ucun muxtelif din xadimlerine muraciet olunur Yuxunu daha duzgun sekilde yozan muselman Ferabi ibn Qorun izahindan sonra xaqan Islami qebul edir Lakin menbelerde bu polemikada xaqanin yehudiliyi qebul etmesi daha cox qeyd edilir Cunki yehudi ravvinin de dediyi kimi yehudi dininin arxasinda ne yasil yelkenli gemileri olan ereb xelifesi ne de elinde qizili xac tutub ordularinin basinda dayanan Bizans imperatoru dayanir Lakin ravvinin bu mentiqli cavabina Kirill daha tutarli sual vererek xaqani fikrinden donderir Bele ki Kirill bildirir ki yehudilerin Allah terefinden cezalandirilmasi ve surgun edilmelerini onlarin ozleri de ilahi ceza hesab edirler Ve demeli yehudiler xezerleri oz tereflerine cekmekle onlari da bu cazaya mehkum olunmalarina ve erazilerinden didergin dusmelerine serait yaradirlar Ona gore de xaqan Xristianligi qebul edir ve xezerler xac suyuna cekilirler Dogrudur revayetlerden anlasildigi kimi xaqan Xristianliga ve Islama daha cox meyl etse de sonucda Yehudiliyi qebul edir Ravvinin sozunden de gorunduyu kimi eger Xristianliq qebul edilse Bizansin Islam qebul edilse Ereb imperiyasindan asili veziyyete dusulecekdi Bu meqsedle en optimal variant kimi musevilik qebul edilir EdebiyyatArtamonov M I Istoriya hazar L 1962 IstinadlarHemcinin baxXezer xaqanligiXarici kecidlerCukerman K Pro datu navernennya hozar do iudayizmu j hronologiyu knyazyuvannya Olega ta Igorya Ruthenica T II K 2003 2