Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbdülqəni Nuxəvi (1817-1879) — Nuxa qəzasının baş qazısı, dövrünün görkəmli ədəbiyyatşünası, pedaqoqu, xəttatı, əlyazma kitabı tərtibatçısı, Azərbaycanlı alim.
| ƏBDÜLQƏNİ NUXƏVİ | |
|---|---|
| Əbdülqəni Məhəmməd əfəndi oğlu Xəlisəqərizadə | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şəki şəhəri |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şəki şəhəri |
| Fəaliyyəti | pedaqoq |
Həyatı
Əbdülqəni Məhəmməd əfəndi oğlu 1817-ci ildə Şəkidə anadan olmuşdur.
XIX əsrin görkəmli ədəbiyyatşünası, pedaqoqu və kitabşünası idi. O. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin, peqaqoji fikrin və əlyazma kitab mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsində məhsuldar rol oynamışdır. Onun yaradıcılığı çoxtərəfli və rəngarənc idi. O, türkdilli, ərəbdilli və farsdilli Şərq ədəbiyyatının tədqiqatçısı, tanmınmış dilçi, xalq kütlələrinin maariflənməsində böyük əmək sərf etmiş, fədakar pedaqoq olmuşdur. Əlyazma kitab mədəniyyətinin qorunmasında, inkişafında və təbliğində rol oynamışdı. Uzun illər boyu ümumi kitabxana kimi fəaliyyət göstərmiş minlərlə əlyazma və qədim çap kitablarını əhatə edən zəngin katabxanası olmuşdur.
Yaradıcılığı
Ensiklopedik biliyə malik olan Əbdülqəni Nuxəvinin yaradıcılığı olduqca rəngarəng və çoxcəhətli idi. O, türkdilli, ərəbdilli və farsdilli Şərq ədəbiyyatının tədqiqatçılarından biri olmuşdur. Əlyazma kitab mədəniyyətinin qorunub saxlanması, inkişafı və təbliğındə əvəzsiz xidmətləri olan Əbdülqəni Nuxəvinin hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda iki mindən çox əlyazması saxlanılır.
"Müxtəsər əl-Qüduri"nin AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda mühafizə olunan 28 əlyazma nüsxəsini nəzərdən keçirərkən onların 3-nün məhz azərbaycanlı katiblər tərəfindən köçürülmüşdüyü müəyyən edilmişdir. Sözü gedən əlyazmaların katibləri Məhəmməd ıbn Kərbəlayi Qasım Təbrizi, Seyid Hacı Məhəmməd Əsəd bin Məhəmməd Pir Ğafur Bakuyirlizadə və Əbdülğəni Nuxəvidir. Ərəb dilini mükəmməl bilməsi Ə.Nuxəviyə bu dildə Yazılmış məntiq, fəlsəfə, dil, ədəbiyyat nəzəriyyəsi və başqa elm sahələrinə aid əsərlərdən səmərəli surətdə istifadə edib Azərbaycanda yaymaq imkanı vermişdir. 5 Ə.Nuxəvinin hazırladığı "Müxtəsər əl-Qüduri"nin B-6691/8316 şifrəli nüsxəsi poleoqrafik xüsusiyyətlərinə və keyfiyyətinə görə o biri nüsxələrdən fərqlənir. Bu dəyərli əlyazmaya əsasən Ə.Nuxəvini cəsarətlə "ustad xəttat" adlandırmaq olar.Bütün xətt nümunələrinə yaxından bələd olan katib bu abidəni çox dəqiq və nəfis şəkildə hazırlamışdır ki, bu da XIX əsr əlyazma kitab nümunəsi kimi qiymətlidir.Əlyazmanın poleoqrafik xüsusiyyətlərini, üzərindəki müxtəlif qeydləri öyrənmək, tədqiq etmək maraqlı və əhəmiyyətlidir. Abidə tam oxunaqlı və keyfiyyətli vəziyyətdə dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır.Əsər nəstəliq elementli nəsx xətti ilə köçürülmüşdür.Mətn bütövlükdə qara mürəkkəblə, başlıqlar, yarımbaşlıqlar və mövzu ilə əlaqədar verilmiş bəzi qeydlər nisbətən iri şriftlə qırmızı mürəkkəblə yazılmışdır.Əlyazmanın kağızı təbii rəngli, cilalanmış şərq istehsalıdır. Bəzi sətirlərin altından qırmızı mürəkkəblə xətt çəkilib.Şərti işarələrin yazılışında qara və qırmızı rəngli mürəkkəbdən istifadə olunmuşdur. Əlyazmanın dəyəri yalnız bədii tərtibatında deyil, eyni zamanda mətnşünaslıq baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Katib əlyazmanın haşiyələrində əsərdə olan bəzi sözlərin şərhini vermişdir.Mətnin haşiyələrində müxtəlif istiqamətlə yazılmış xeyli əlavələr mövcuddur.Bütün bunlar əsərin iki və daha artıq nüsxədən müqayisə edilərək köçürüldüyü qənaətinə gəlməyə səbəb olur.Əlyazma həm şərq, həm də qırmızı rəngli mürəkkəblə müasir rəqəmlərlə səhifələnib.Abidənin qiymətini artıran cəhətlərdən biri də əlyazmanın müxtəlif səhifələrində Nuxəvinin şəxsi qeydlərinin olmasıdır .Əlyazmanın ölçüsü 17,8x22 sm-dir. Sətirlərin sayı15-16,həcmi vərəqdir.Köçürülmə tarixi h.1294 (m.1877)-cü il olan abidəni Əbdülğəni əfəndi özü cildə tutulmuşdur.Əlyazmanın orijinal cildi, tünd-qəhvəyi rəngli dəridir.Onun hər iki üzü bütün ölçü boyu basma qoşa xətlərlə haşiyəyə alınmışdır.Düzbucaqlının içərisində çarpaz basma xəttlər vardır. Abidənin hər küncündə bir ədəd kiçik basmanaxış,mərkəzində isəbir qədər böyük medalyon basılmışdır. Ə.Nuxəvinin əlyazma kolleksiyasında istər tarixinin qədimliyi baxımından, istər bədii tərtibatı ilə fərqlənən,istərsə də elmi cəhətdən çox qiymətli əlyazma kitablarının olması təsadüfi olmamışdır.Bu əlyazma abidələri orta yüzilliklər Şərq xalqlarının ictimai,iqtisadi və əbədi fikir tarixini öyrənmək baxımından mötəbər mənbələrdir.
Əsərləri
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu alim, pedoqoq, kitabşünas, mətnşünas Əbdülqəni Əfəndi Nuxəvinin "Qazıxana dəftəri" kitabını nəşr etdirib. Əbdülqəni Əfəndi bu kitabı 1866-1879-cu illərdə Şəkinin baş qazısı olarkən tərtib edib.
"Nurlan" nəşriyyatında işıq üzü görən bu kitabda əsasən, həmin dövrdə nikah müqaviləsi bağlayanlar və vəfat edənlər qeydə alınıb. Şəkinin bu qazıxana dəftəri respublikanın şimal-qərb bölgəsinin, o cümlədən Azərbaycanın keçmiş tarixinin, əhalisinin, ailə hüququnun, insanların mədəni səviyyəsinin, dünyagörüşünün öyrənilməsi baxımından çox dəyərli qaynaqlardandır. Ə.Nuxəvi eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyati tarixində kamil bir şərqşünas, kitabşünas alim kimi də ciddi fəaliyyət göstərib, 40 illik gərgin elmi axtarışlar nəticəsində Şərqin məşhur elm və mədəniyyət xadimlərinin əlyazmalarını, əsərlərini toplayaraq üzünü köçürüb, bəzilərini müxtəlif mətnlər əsasında şərh edib. Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycan kitab mədəniyyətinin əlyazma şəklində inkişaf etməsində Ə.Nuxəvinin böyük rolu olub.
Ə.Nuxəvinin əsərlərinin böyük əksəriyyəti repressiya dövründə məhv edilsə də, bir hissəsi Əlyazmalar İnstitutunda qorunub saxlanılır. Görkəmli alimin yaradıcılığının tədqiqi Azərbaycanda kitabşünaslıq və pedaqogika tarixinin öyrənilməsi baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Əsəri nəşrə hazırlayan və ön sözün müəllifi filologiya elmləri doktoru Kamandar Şərifli, kitabın redaktoru isə Azadə Musayevadır.
Xarici keçidlər
- Sevda İsmayıllı. Qadın soyadlı əsl kişi. 08.02.2010, azadliq.org (az.)
İstinadlar
- Şərifli K. Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə / elmi redaktor: M.Adilov. — Azərbaycan MEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu. — Bakı: Nurlan, 2002. — 500 nüsx. Arxivləşdirilib; arxivləşdirmə tarixi: 8 mart 2021.
- Şərifli K. Əbdülqəni əfəndi Nuxəvi Xalisəqarızadə kitabxanasının kataloqu / elmi redaktor: Azədə Musayeva. — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu. — Bakı: Nurlan, 2009. — I cild. — Səhifələrin sayı: 425. Arxivləşdirilib; arxivləşdirmə tarixi: 8 mart 2021.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebdulqeni Nuxevi 1817 1879 Nuxa qezasinin bas qazisi dovrunun gorkemli edebiyyatsunasi pedaqoqu xettati elyazma kitabi tertibatcisi Azerbaycanli alim EBDULQENI NUXEVIEbdulqeni Mehemmed efendi oglu XeliseqerizadeDogum tarixi 1817Dogum yeri Seki seheriVefat tarixi 1879Vefat yeri Seki seheriFealiyyeti pedaqoqHeyatiEbdulqeni Mehemmed efendi oglu 1817 ci ilde Sekide anadan olmusdur XIX esrin gorkemli edebiyyatsunasi pedaqoqu ve kitabsunasi idi O Azerbaycan edebiyyatsunasliq elminin peqaqoji fikrin ve elyazma kitab medeniyyetinin inkisaf etdirilmesinde mehsuldar rol oynamisdir Onun yaradiciligi coxterefli ve rengarenc idi O turkdilli erebdilli ve farsdilli Serq edebiyyatinin tedqiqatcisi tanminmis dilci xalq kutlelerinin maariflenmesinde boyuk emek serf etmis fedakar pedaqoq olmusdur Elyazma kitab medeniyyetinin qorunmasinda inkisafinda ve tebliginde rol oynamisdi Uzun iller boyu umumi kitabxana kimi fealiyyet gostermis minlerle elyazma ve qedim cap kitablarini ehate eden zengin katabxanasi olmusdur YaradiciligiEnsiklopedik biliye malik olan Ebdulqeni Nuxevinin yaradiciligi olduqca rengareng ve coxcehetli idi O turkdilli erebdilli ve farsdilli Serq edebiyyatinin tedqiqatcilarindan biri olmusdur Elyazma kitab medeniyyetinin qorunub saxlanmasi inkisafi ve tebliginde evezsiz xidmetleri olan Ebdulqeni Nuxevinin hazirda Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Fuzuli adina Elyazmalar Institutunda iki minden cox elyazmasi saxlanilir Muxteser el Quduri nin AMEA nin Mehemmed Fuzuli adina Elyazmalar Institutunda muhafize olunan 28 elyazma nusxesini nezerden kecirerken onlarin 3 nun mehz azerbaycanli katibler terefinden kocurulmusduyu mueyyen edilmisdir Sozu geden elyazmalarin katibleri Mehemmed ibn Kerbelayi Qasim Tebrizi Seyid Haci Mehemmed Esed bin Mehemmed Pir Gafur Bakuyirlizade ve Ebdulgeni Nuxevidir Ereb dilini mukemmel bilmesi E Nuxeviye bu dilde Yazilmis mentiq felsefe dil edebiyyat nezeriyyesi ve basqa elm sahelerine aid eserlerden semereli suretde istifade edib Azerbaycanda yaymaq imkani vermisdir 5 E Nuxevinin hazirladigi Muxteser el Quduri nin B 6691 8316 sifreli nusxesi poleoqrafik xususiyyetlerine ve keyfiyyetine gore o biri nusxelerden ferqlenir Bu deyerli elyazmaya esasen E Nuxevini cesaretle ustad xettat adlandirmaq olar Butun xett numunelerine yaxindan beled olan katib bu abideni cox deqiq ve nefis sekilde hazirlamisdir ki bu da XIX esr elyazma kitab numunesi kimi qiymetlidir Elyazmanin poleoqrafik xususiyyetlerini uzerindeki muxtelif qeydleri oyrenmek tedqiq etmek maraqli ve ehemiyyetlidir Abide tam oxunaqli ve keyfiyyetli veziyyetde dovrumuze qeder gelib catmisdir Eser nesteliq elementli nesx xetti ile kocurulmusdur Metn butovlukde qara murekkeble basliqlar yarimbasliqlar ve movzu ile elaqedar verilmis bezi qeydler nisbeten iri sriftle qirmizi murekkeble yazilmisdir Elyazmanin kagizi tebii rengli cilalanmis serq istehsalidir Bezi setirlerin altindan qirmizi murekkeble xett cekilib Serti isarelerin yazilisinda qara ve qirmizi rengli murekkebden istifade olunmusdur Elyazmanin deyeri yalniz bedii tertibatinda deyil eyni zamanda metnsunasliq baximindan olduqca ehemiyyetlidir Katib elyazmanin hasiyelerinde eserde olan bezi sozlerin serhini vermisdir Metnin hasiyelerinde muxtelif istiqametle yazilmis xeyli elaveler movcuddur Butun bunlar eserin iki ve daha artiq nusxeden muqayise edilerek kocurulduyu qenaetine gelmeye sebeb olur Elyazma hem serq hem de qirmizi rengli murekkeble muasir reqemlerle sehifelenib Abidenin qiymetini artiran cehetlerden biri de elyazmanin muxtelif sehifelerinde Nuxevinin sexsi qeydlerinin olmasidir Elyazmanin olcusu 17 8x22 sm dir Setirlerin sayi15 16 hecmi vereqdir Kocurulme tarixi h 1294 m 1877 cu il olan abideni Ebdulgeni efendi ozu cilde tutulmusdur Elyazmanin orijinal cildi tund qehveyi rengli deridir Onun her iki uzu butun olcu boyu basma qosa xetlerle hasiyeye alinmisdir Duzbucaqlinin icerisinde carpaz basma xettler vardir Abidenin her kuncunde bir eded kicik basmanaxis merkezinde isebir qeder boyuk medalyon basilmisdir E Nuxevinin elyazma kolleksiyasinda ister tarixinin qedimliyi baximindan ister bedii tertibati ile ferqlenen isterse de elmi cehetden cox qiymetli elyazma kitablarinin olmasi tesadufi olmamisdir Bu elyazma abideleri orta yuzillikler Serq xalqlarinin ictimai iqtisadi ve ebedi fikir tarixini oyrenmek baximindan moteber menbelerdir EserleriAzerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin M Fuzuli adina Elyazmalar Institutu alim pedoqoq kitabsunas metnsunas Ebdulqeni Efendi Nuxevinin Qazixana defteri kitabini nesr etdirib Ebdulqeni Efendi bu kitabi 1866 1879 cu illerde Sekinin bas qazisi olarken tertib edib Nurlan nesriyyatinda isiq uzu goren bu kitabda esasen hemin dovrde nikah muqavilesi baglayanlar ve vefat edenler qeyde alinib Sekinin bu qazixana defteri respublikanin simal qerb bolgesinin o cumleden Azerbaycanin kecmis tarixinin ehalisinin aile huququnun insanlarin medeni seviyyesinin dunyagorusunun oyrenilmesi baximindan cox deyerli qaynaqlardandir E Nuxevi eyni zamanda Azerbaycan edebiyyati tarixinde kamil bir serqsunas kitabsunas alim kimi de ciddi fealiyyet gosterib 40 illik gergin elmi axtarislar neticesinde Serqin meshur elm ve medeniyyet xadimlerinin elyazmalarini eserlerini toplayaraq uzunu kocurub bezilerini muxtelif metnler esasinda serh edib Mutexessislerin fikrince Azerbaycan kitab medeniyyetinin elyazma seklinde inkisaf etmesinde E Nuxevinin boyuk rolu olub E Nuxevinin eserlerinin boyuk ekseriyyeti repressiya dovrunde mehv edilse de bir hissesi Elyazmalar Institutunda qorunub saxlanilir Gorkemli alimin yaradiciliginin tedqiqi Azerbaycanda kitabsunasliq ve pedaqogika tarixinin oyrenilmesi baximindan da boyuk ehemiyyet kesb edir Eseri nesre hazirlayan ve on sozun muellifi filologiya elmleri doktoru Kamandar Serifli kitabin redaktoru ise Azade Musayevadir Xarici kecidlerSevda Ismayilli Qadin soyadli esl kisi 08 02 2010 azadliq org az IstinadlarSerifli K Ebdulqeni Nuxevi Xaliseqarizade elmi redaktor M Adilov Azerbaycan MEA Mehemmed Fuzuli adina Elyazmalar Institutu Baki Nurlan 2002 500 nusx Arxivlesdirilib arxivlesdirme tarixi 8 mart 2021 Serifli K Ebdulqeni efendi Nuxevi Xaliseqarizade kitabxanasinin kataloqu elmi redaktor Azede Musayeva Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Mehemmed Fuzuli adina Elyazmalar Institutu Baki Nurlan 2009 I cild Sehifelerin sayi 425 Arxivlesdirilib arxivlesdirme tarixi 8 mart 2021