Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abdulla Avlani - şairi, daramturq, pedaqoq, müasir özbək məktəbinin yaradıcılarından, professor, Özbəkistanın xalq maarif zərbəçisi
| Abdulla Avlani | |
|---|---|
| Abdulla Miravlan oğlu Avlani | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Daşkənd Özbəkistan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri |  SSRİ |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | yazıçı, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, dramaturq, jurnalist |
| Fəaliyyət illəri | 1893-cü ildən |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Abdulla Miravlan oğlu Avlani 1878-ci il iyulun 12-də Daşkənd şəhərindəki Merqança məhəlləsində toxucu ailəsində anadan olub. Bəzi mənbələrdə isə onun doğulduğu tarix 12 iyul 1874-cü il yazılıb.
Abdullanın ailəsi toxuculuqla məşğul olsa da, elmə, təhsilə də yüksək qiymət verib. Övladlarına ata-baba sənətlərini öyrətməklə yanaşı, təhsil almalarına da şərəait yaradıblar.
13 yaşında Ukçi mədrəsəsinə daxil olan Abdulla ilk şeirini 15 yaşında yazır. Mədrəsənin nümunəvi şagirdlərindən olduğundan ona özündən kiçiklərin dərslərinə nəzarət etməyi də tapşırırlar. Lakin mədrəsədəki təhsil proqramı onu qane etmir.
Maarifçilik
Ukçi mədrəsəsini bitirdikdən sonra özü yeni tipli məktəb açır. İsmayıl bəy Qaspıralının yolunu davam etdirən, o dövrdə cədidçilər, yəni yenilikçilər adlandırılan hərəkata qoşulur.
1904-cü ildə açdığı məktəbdə mədrəsələrdə olduğu kimi şəriət, fiqh, islam tarixi, bəlağət fənləri ilə yanaşı, Avropa tipli məktəblərdəki kimi kimya, fizika, riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya dərsləri də keçir, uşaqların Doğu və Avropa dillərini mənimsəmələri üçün əlindən gələni əsirgəmir.
Türküstanda ilk dəfə müəyyənləşdirilmiş proqramı mənimsədiyinə görə şagirdlərin imtahan verərək sinifdən sinfə keçməsini təşkil edənlərdən olur..
1900-cü ildə atasını itirən Abdulla Avlani ailə yükünü çəkməklə yanaşı, maarifçilik sahəsində də uğurlu addımlar atır.
1905-ci il inqilabının verdiyi imkanlardan yararlanaraq 1907-ci ildə özbək dilində "Şöhrət" adlı qəzetini nəşrə başlayır. Qəzetin adı Abdulla Avlaninin ləqəblərindən biri idi. Lakin "Şöhrət" qəzetinin ömrü o qədər də uzun olmur. 10-cu sayından sonra çar məmurları qəzeti bağladırlar.
Şeirlərində və məqalələrində "Şöhrət" ləqəbi ilə yanaşı, "Qəbul", "Hicran", "Avlini", "Sürayə", "Əbülfəz", "İndamas" ləqəblərindən də istifadə etmişdir.
Təşkilatçılıq qabiliyyətilə soydaşlarının diqqətini cəlb edən Abdulla Avlaninin ətrafına ziyalılar, iş adamları, sənətkarlar toplaşır. Onlar Türküstanın Rusiya əsarətindən xilası, əhalinin güzaranının yaxşılaşdırılması, cəhalətdən qurtarması yollarını axtarırdılar. Gəldikləri nəticə bu olur ki, gənc nəsli savadlandırmadan millətin xilas yolu mümkün olmayacaq.
Gənc nəsli savadlandırmaq, Avropa yaşam tərzini təbliğ etmək məqsədilə 1909-cu ildə Abdulla Avlaninin rəhbərliyi ilə "Cəmiyyəti xeyriyyə" təşkilatını qururlar. Proqram və nizamnaməsində yalnız xeyriyyəçilik məqsədilə qurulduğu gösttərilən bu təşkilat getdikcə daha çox ictimai fəaliyyətlə məşğul olur, sonra da siyasiləşir.
"Cəmiyyəti xeyriyyə" ətrafında toplaşanların əksəriyyəti əhalinin savadsız olduğunu, oxumaq-yazmaq bilmədiyini nəzərə alaraq xalqa fikirlərini catdırmaq üçün teatrdan istifadə etməyi qərara alırlar.
Teatr truppasının yaratması
Azərbaycan ziyalılarının təcrübəsindən istifadə edərək 1909-cu ildə Abdulla Avlani və Mahmudxoca Behbudi "Turan"adlı teatr turuppasını yaradırlar. Abdulla Qədiri, Həmzə Həkimzadə Niyazi və başqaları da onlara qoşulur.
Truppanın üzvlərinin tamaşaya qoyduqları ilk əsər Mahmudxoca Behbudinin "Padarkuş" faciəsi olur. Tamaşa Daşkənddə böyük maraqla qarşılanır. Tamaşaya baxmağa yalnız özbəklər deyil, Daşkənddə və yaxın kənd və qəsəbələrdə yaşayan qazaxlar, qırğızlar, türkmənlər, taciklər, əfqanlar, hətta rus ziyalıları da gəlirlər.
Müxtəlif mətbuatda şeirlərini, məqalələrini çap etdirmək, teatr tamaşaları göstərmək, özü də pyeslər yazmaqla xalqını cəhalət yuxusundan oyatmağa çalışan Abdulla Avlani dostları ilə birlikdə "Nəşriyyat" adlı mətbəə qurur, burada dərsliklər, dini və elmi kitablar çap etməyə başlayırlar. Çap tedikləri kitabların yayılması və təbliği üçün də "Məktəb kitabxanası" adlı mağaza açırlar.
Çoxsahəli fəaliyyət
Maarifçi demokratların bir yerə toplanmasında, bir-birinə yardım etməsində Abdulla Avlaninin rolu böyük olur. Mahmudxoca Behbudi, Abdurauf Fitrət, Əbdülhəmid Çolpan və başqaları ilə birlikdə xalqının maariflənməsi və azadlığa qovuşması yolunda yorulmadan mübarizə aparan cədidçi pedaqoq yeni tipli məktəblər üçün 1909-cu ildə "Birinci müəllim", 1912-ci ildə "İkinci müəllim", 1913-cü ildə "Türkü Gülüstan, yaxud əxlaq", 1916-cı ildə "Məktəb gülüstanı", 1913-cü ildə "Müxtəsər tarixi əmbiya və tarixi islam", 1909-1916-cı illərdə altı cildlik "Ədəbiyyat, yaxud milli şairlər" kitablarını yazaraq nəşr etdirir.
Abdulla Avlaninin yazmış olduğu "Toy", "Leyli və Məcnun", "İki məhəbbət", "Advokatlıq asanmı?", "Biz və siz", "Tufan", "Portuqaliya inqilabı" və başqa pyeslər uzun müddət repertuardan düşmür. Xalqın gündəlik yaşamını, ağrı və acılarını gündəmə gətirdiyinə görə tamaşa göstəriləndə salon həmişə dolu olur.
Çoxsahəli fəaliyyəti ilə xalqının məhəbbətini qazanan Abdulla Avlanı məktəbdə dərs demək, yeni proqramlar hazırlamaq, dərsliklər yazmaq, teatr tamaşaları göstərmək, tamaşalara qurluş vermək və aktyorluq etməklə kifayərlənmir, onun yazmış olduğu "Vətən", "Məktəb", "Boxça", "Millətə xitab", "Kuklam gəldi", "Toxlardan bir mənzərə" və başqa poemaları, "Həsəd bəlası" hekayəsi, "Tülkü ilə qarğa" təmsili bölgədə ən çox oxunan əsərlər olur. "Məqsəd və məslək", "Halımıza dair" məqalələri isə mətbuatda geniş müzakirənin açılmasına təkan verir.
İnqilabi əhval-ruhiyyəli Abdulla Avlani 1913-cü ildən nəşrə başladığı "Turan" qəzetinə 1917-ci ildən "Yaşasın xalq cümhuriyyəti!"ni şüar seçir. Qəzetin 2-ci sayında Mirmöhsünün "Tarixdə iki vaqiə" məqaləsinə görə "Ülamə" Cəmiyyəti Avlanini və Mirmöhsünü kafir elan edir.
"Sadoi Türkiston" və "İştirakiyun" qəzetləri ilə sıx əməkdaşlıq edən cədidçi şair-dramaturq köhnə quruluşun dəyişməsi üçün var gücü ilə çalışır. Lakin onun anladığı və uğrunda mübarizə apardığı cümhuriyyətlə rus bolşeviklərinin qurmaq istədiyi cümhuriyyət arasında kəskin fərqlər olduğunu görərək bir ara vətənindən uzaqlaşmalı olur.
Əfqanıstana gedərək 1919-1920-ci illərdə orada Maarif naziri və Rusiya Federativ Sovet Sosialist Respublikasının konsulu işləyir.
Bolşeviklər Türküstanda möhkəmləndikdən sonra Abdulla Avlanini Daşkəndə işləməyə dəvət edirlər. Bolşeviklərin xalqlara azadlıq verəcəkləri vədinə aldanan böyük maarifçi vətənə dönərək sosializmin fəal qurucularına çevrilmək istəyir. Qadınların maariflənməsi üçün kadr hazırlığına xüsusi önəm verir. Müəllim qıtlığını aradan qaldırmaq üçün qadın müəllimlər hazırlayan texnikumun açılmasına nail olur və orada müəllim işləyir.
Pedaqoq
Daşkənddəki Ölkə Özbək məktəbində, 1923-cü ildən Daşkənd Xatın-Qızlar Məktəbində, 1924-cü ildə Daşkənd Hərbi Məktəbində dərs deyən Abdulla Avlani 1925-1930-cu illərdə Orta Asiya Dövlət Universitetində və Orta Asiya Ali Kişi Pedoqoji İnstitutunda işləyir. Universitetdə dərs deyərkən fəhlə fakültəsi açır, burada özbək gənclərinin ali təhsil alması üçün 20 nəfərdən ibarət bir qrup yaradır və bu qrupda dərslərin özbək dilində keçməsinə nail olur.
Abdulla Avlani əvvəlki kimi ictimai-siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilmir. Hər addımda güdüldüyünü, təqib edildiyini görür. Milli kadrların təqib edildiyini, terrorun baş alıb getdiyini görsə də, bolşeviklərə qarşı açıq mübarizəyə qoşulmur.
1925-ci ildə ona "Möhnət qəhrəmanı" mükafatı, 1930-cu ildə isə "Özbəkistanın xalq maarif zərbəçisi" adı verirlər.
1931-ci ildən ömrünün sonunadək Orta Asiya Dövlət Universitetində Dil və Ədəbiyyat kafedrasının müdiri işləyir və onu professor seçirlər.
Ömrün sonu
1934-cü il avqustun 25-də dünyasını dəyişən Abdulla Avlani bununla da Sovet irticasının 1937-ci il qırğınından qurtulmuş olur.
Lakin onun əsərləri repressiyadan qurtara bilmir. Abdulla Avlaninin əsərlərinin bir çoxunun çapı, oxunması, təbliği qadağan edilir.
Bu qadağa 1956-cı il yumşalmasından sonra da aradan qaldırılmır. Sovet hakimiyyəti devrildikdən sonra Abdulla Avlaninin əsərlərinin nəşrinə və təbliğinə başlanır.
İstinadlar
- "Özbək Yazılı Ədəbiyyatı". 2016-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-04-15.
- "Абдулла Авлони". 2016-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-04-15.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abdulla Avlani sairi daramturq pedaqoq muasir ozbek mektebinin yaradicilarindan professor Ozbekistanin xalq maarif zerbecisiAbdulla AvlaniAbdulla Miravlan oglu AvlaniDogum tarixi 1878Dogum yeri Daskend OzbekistanVefat tarixi 1934Vefat yeri SSRIDefn yeri Botkin kucesi qebiristanligi d Fealiyyeti yazici usaq edebiyyati yazicisi dramaturq jurnalistFealiyyet illeri 1893 cu ilden Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAbdulla Miravlan oglu Avlani 1878 ci il iyulun 12 de Daskend seherindeki Merqanca mehellesinde toxucu ailesinde anadan olub Bezi menbelerde ise onun doguldugu tarix 12 iyul 1874 cu il yazilib Abdullanin ailesi toxuculuqla mesgul olsa da elme tehsile de yuksek qiymet verib Ovladlarina ata baba senetlerini oyretmekle yanasi tehsil almalarina da sereait yaradiblar 13 yasinda Ukci medresesine daxil olan Abdulla ilk seirini 15 yasinda yazir Medresenin numunevi sagirdlerinden oldugundan ona ozunden kiciklerin derslerine nezaret etmeyi de tapsirirlar Lakin medresedeki tehsil proqrami onu qane etmir MaarifcilikUkci medresesini bitirdikden sonra ozu yeni tipli mekteb acir Ismayil bey Qaspiralinin yolunu davam etdiren o dovrde cedidciler yeni yenilikciler adlandirilan herekata qosulur 1904 cu ilde acdigi mektebde medreselerde oldugu kimi seriet fiqh islam tarixi belaget fenleri ile yanasi Avropa tipli mekteblerdeki kimi kimya fizika riyaziyyat astronomiya cografiya dersleri de kecir usaqlarin Dogu ve Avropa dillerini menimsemeleri ucun elinden geleni esirgemir Turkustanda ilk defe mueyyenlesdirilmis proqrami menimsediyine gore sagirdlerin imtahan vererek sinifden sinfe kecmesini teskil edenlerden olur 1900 cu ilde atasini itiren Abdulla Avlani aile yukunu cekmekle yanasi maarifcilik sahesinde de ugurlu addimlar atir 1905 ci il inqilabinin verdiyi imkanlardan yararlanaraq 1907 ci ilde ozbek dilinde Sohret adli qezetini nesre baslayir Qezetin adi Abdulla Avlaninin leqeblerinden biri idi Lakin Sohret qezetinin omru o qeder de uzun olmur 10 cu sayindan sonra car memurlari qezeti bagladirlar Seirlerinde ve meqalelerinde Sohret leqebi ile yanasi Qebul Hicran Avlini Suraye Ebulfez Indamas leqeblerinden de istifade etmisdir Teskilatciliq qabiliyyetile soydaslarinin diqqetini celb eden Abdulla Avlaninin etrafina ziyalilar is adamlari senetkarlar toplasir Onlar Turkustanin Rusiya esaretinden xilasi ehalinin guzaraninin yaxsilasdirilmasi cehaletden qurtarmasi yollarini axtarirdilar Geldikleri netice bu olur ki genc nesli savadlandirmadan milletin xilas yolu mumkun olmayacaq Genc nesli savadlandirmaq Avropa yasam terzini teblig etmek meqsedile 1909 cu ilde Abdulla Avlaninin rehberliyi ile Cemiyyeti xeyriyye teskilatini qururlar Proqram ve nizamnamesinde yalniz xeyriyyecilik meqsedile quruldugu gostterilen bu teskilat getdikce daha cox ictimai fealiyyetle mesgul olur sonra da siyasilesir Cemiyyeti xeyriyye etrafinda toplasanlarin ekseriyyeti ehalinin savadsiz oldugunu oxumaq yazmaq bilmediyini nezere alaraq xalqa fikirlerini catdirmaq ucun teatrdan istifade etmeyi qerara alirlar Teatr truppasinin yaratmasiAzerbaycan ziyalilarinin tecrubesinden istifade ederek 1909 cu ilde Abdulla Avlani ve Mahmudxoca Behbudi Turan adli teatr turuppasini yaradirlar Abdulla Qediri Hemze Hekimzade Niyazi ve basqalari da onlara qosulur Truppanin uzvlerinin tamasaya qoyduqlari ilk eser Mahmudxoca Behbudinin Padarkus faciesi olur Tamasa Daskendde boyuk maraqla qarsilanir Tamasaya baxmaga yalniz ozbekler deyil Daskendde ve yaxin kend ve qesebelerde yasayan qazaxlar qirgizlar turkmenler tacikler efqanlar hetta rus ziyalilari da gelirler Muxtelif metbuatda seirlerini meqalelerini cap etdirmek teatr tamasalari gostermek ozu de pyesler yazmaqla xalqini cehalet yuxusundan oyatmaga calisan Abdulla Avlani dostlari ile birlikde Nesriyyat adli metbee qurur burada derslikler dini ve elmi kitablar cap etmeye baslayirlar Cap tedikleri kitablarin yayilmasi ve tebligi ucun de Mekteb kitabxanasi adli magaza acirlar Coxsaheli fealiyyetMaarifci demokratlarin bir yere toplanmasinda bir birine yardim etmesinde Abdulla Avlaninin rolu boyuk olur Mahmudxoca Behbudi Abdurauf Fitret Ebdulhemid Colpan ve basqalari ile birlikde xalqinin maariflenmesi ve azadliga qovusmasi yolunda yorulmadan mubarize aparan cedidci pedaqoq yeni tipli mektebler ucun 1909 cu ilde Birinci muellim 1912 ci ilde Ikinci muellim 1913 cu ilde Turku Gulustan yaxud exlaq 1916 ci ilde Mekteb gulustani 1913 cu ilde Muxteser tarixi embiya ve tarixi islam 1909 1916 ci illerde alti cildlik Edebiyyat yaxud milli sairler kitablarini yazaraq nesr etdirir Abdulla Avlaninin yazmis oldugu Toy Leyli ve Mecnun Iki mehebbet Advokatliq asanmi Biz ve siz Tufan Portuqaliya inqilabi ve basqa pyesler uzun muddet repertuardan dusmur Xalqin gundelik yasamini agri ve acilarini gundeme getirdiyine gore tamasa gosterilende salon hemise dolu olur Coxsaheli fealiyyeti ile xalqinin mehebbetini qazanan Abdulla Avlani mektebde ders demek yeni proqramlar hazirlamaq derslikler yazmaq teatr tamasalari gostermek tamasalara qurlus vermek ve aktyorluq etmekle kifayerlenmir onun yazmis oldugu Veten Mekteb Boxca Millete xitab Kuklam geldi Toxlardan bir menzere ve basqa poemalari Hesed belasi hekayesi Tulku ile qarga temsili bolgede en cox oxunan eserler olur Meqsed ve meslek Halimiza dair meqaleleri ise metbuatda genis muzakirenin acilmasina tekan verir Inqilabi ehval ruhiyyeli Abdulla Avlani 1913 cu ilden nesre basladigi Turan qezetine 1917 ci ilden Yasasin xalq cumhuriyyeti ni suar secir Qezetin 2 ci sayinda Mirmohsunun Tarixde iki vaqie meqalesine gore Ulame Cemiyyeti Avlanini ve Mirmohsunu kafir elan edir Sadoi Turkiston ve Istirakiyun qezetleri ile six emekdasliq eden cedidci sair dramaturq kohne qurulusun deyismesi ucun var gucu ile calisir Lakin onun anladigi ve ugrunda mubarize apardigi cumhuriyyetle rus bolseviklerinin qurmaq istediyi cumhuriyyet arasinda keskin ferqler oldugunu gorerek bir ara veteninden uzaqlasmali olur Efqanistana gederek 1919 1920 ci illerde orada Maarif naziri ve Rusiya Federativ Sovet Sosialist Respublikasinin konsulu isleyir Bolsevikler Turkustanda mohkemlendikden sonra Abdulla Avlanini Daskende islemeye devet edirler Bolseviklerin xalqlara azadliq verecekleri vedine aldanan boyuk maarifci vetene donerek sosializmin feal qurucularina cevrilmek isteyir Qadinlarin maariflenmesi ucun kadr hazirligina xususi onem verir Muellim qitligini aradan qaldirmaq ucun qadin muellimler hazirlayan texnikumun acilmasina nail olur ve orada muellim isleyir PedaqoqDaskenddeki Olke Ozbek mektebinde 1923 cu ilden Daskend Xatin Qizlar Mektebinde 1924 cu ilde Daskend Herbi Mektebinde ders deyen Abdulla Avlani 1925 1930 cu illerde Orta Asiya Dovlet Universitetinde ve Orta Asiya Ali Kisi Pedoqoji Institutunda isleyir Universitetde ders deyerken fehle fakultesi acir burada ozbek genclerinin ali tehsil almasi ucun 20 neferden ibaret bir qrup yaradir ve bu qrupda derslerin ozbek dilinde kecmesine nail olur Abdulla Avlani evvelki kimi ictimai siyasi fealiyyetle mesgul ola bilmir Her addimda gudulduyunu teqib edildiyini gorur Milli kadrlarin teqib edildiyini terrorun bas alib getdiyini gorse de bolseviklere qarsi aciq mubarizeye qosulmur 1925 ci ilde ona Mohnet qehremani mukafati 1930 cu ilde ise Ozbekistanin xalq maarif zerbecisi adi verirler 1931 ci ilden omrunun sonunadek Orta Asiya Dovlet Universitetinde Dil ve Edebiyyat kafedrasinin mudiri isleyir ve onu professor secirler Omrun sonu1934 cu il avqustun 25 de dunyasini deyisen Abdulla Avlani bununla da Sovet irticasinin 1937 ci il qirginindan qurtulmus olur Lakin onun eserleri repressiyadan qurtara bilmir Abdulla Avlaninin eserlerinin bir coxunun capi oxunmasi tebligi qadagan edilir Bu qadaga 1956 ci il yumsalmasindan sonra da aradan qaldirilmir Sovet hakimiyyeti devrildikden sonra Abdulla Avlaninin eserlerinin nesrine ve tebligine baslanir Istinadlar Ozbek Yazili Edebiyyati 2016 04 13 tarixinde Istifade tarixi 2014 04 15 Abdulla Avloni 2016 04 13 tarixinde Istifade tarixi 2014 04 15