Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uzboy — Mərkəzi Asiyanın səhralıq ərazisində keçən qurumuş çay yatağı. Türkmənistan ərazisində başlayaraq Xəzər dənizi istiqamətinə istiqamətlənir. Onun zunluğu 550 kilometrdir. Həmdə axmaz göllər üçün ümumi ifadə kimi istifadə edilir.
| Uzboy | |
|---|---|
| Ölkə |  Türkmənistan |
| Mənsəbi | Xəzər dənizi |
| Uzunluğu | 550 km |
| | |
Xüsusiyyətləri
Bu qol enli bir yatağa malik olaraq, çoxlu sayda terrasvari enişlərə sahibdir. Bu terraslar nə vaxtsa mövcud olan şəlalələrin yerləridir. Bu çayın olduqca gursulu olmasına dəlalət edir. Qurumuş yataq boyunca çoxlu sayda su calılarının qalıqları müşahidə edilir. Bəziləri bu çayın Amudəryanın bir qolu olmasını deyirlər. O nə zamansa Xəzər dənizinə tökülürmüş
Vladimir Afanasiev Obruçev Özünün Xəzər arxası regiona ekspedisiyası zamanı 1886 ildə Uzboy haqqında belə yazırdı: «Bala-İşem quyusundan 200 addım qərbdə, Sərdar Xivə karvan yolunun üzərində 40°15 ş. ş. və 57° ş. u. arasında, qumlu təpələrin arxasında əhəmiyyəti elə də böyük olmayan bir çökəklik görürür. Bu məşhir Uzboydur hansı ki, dünya alimləri arasında böyük mübahisələrə səbəb olmuşdur. O hələdə tam öyrənilməmişdir.». Hidroloq Vladimir Nikolayeviç Kunin yəqin edir ki, düya tarixində bu ça qədər heç bir çay haqqında yazılmamışdır.
1950-ci illərdə SSRİ rəhbərliyi Uzboyun keçmiş yatağını bərpa etmək məqsədi ilə layihələşdirirlər. Bu layihəyə görə çay (Amudərya) kanala yönəldirərək Krasnovodskiyə yönəldilməli idi. Ancaq bunu gerçəkləşdirmək mümkün olmamışdır. İosif Stalinin ölümündən sonra tikinti işləri dayandırılmış və Qaraqum kanalına üstünlük verilmişdir.
S. P Tolstov 1947-ci ilin sntyabrında Uzboyun quru yatağını araşdırarkən belə fikir irəli sürür ki, «Amudəryanın yatağını dəyişməsi əfsanəsi» XIII—XVI əsrlərdə Sarıqamış gölünə axan qolun üuruması ilə əlaqədar deyilmişdir. Bu isə Monqollar və Teymurilər dönəmində Xazərmdə çoxlu sayda kanalların inşası ilə əlaqədard olmuşdur. Bu isə həqiqi çayların axması illuziyasını yarada bilərdi. Üstəlik bu ölçülərə görə Uzboy Amudərysnın əsas qolu ola bilməzdi. O bu fikirləri ilə geoloqların deyiminə qarşı çıxırdı.
Müasir alimlərin alimlərin fikirinə görə Amudərya Qaraqum səhrası ilə axaraq Aral dənizinə həmdə Sarıqamış gölünə tökülürdü. Sarıqamış gölünün yerləşdiyi çökəkliyin dolması ilə əlaqədar su Xəzər dənizi istiqamətdə yol taparaq axırdı. Çay cəmi 10 min il mövcud olmuşdur. O göstəricilərinə görə Amudəryaya təbii ki usuduzurdu. Çayın tamamən mövcudluğunu təqribi olaraq 2-3 min il öncə itirmişdir
İstinadlar
- Географический энциклопедический словарь: географические названия / Под ред. А. Ф. Трёшникова. — 2-е изд., доп.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 499. — 210 000 экз. — .
- Гладышев А.И. Путешествие по уснувшей реке // Природа. — 2002. — № 9. — С. 42-50.
- Обручев В.А. Избранные работы по географии Азии. — М.: Государственное издательство географической литературы, 1951. — Т. 1. — С. 169.
- С. П. Толстов. Часть шестая. Древний Хорезм. // По следам древних культур: сборник. — М.: Государственное издательство культурно-просветительской литературы, 1951. — 272 с
Mənbə
- Qaraqum
- С. П. Толстов. По следам древнехорезмийской цивилизации. Ч. II. Гл. XII (rus.)
- Uzboy: Coğrafi lüğət
- Nurani: yoxa çıxmış çayın kölgəsi. 2016-03-04 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uzboy Merkezi Asiyanin sehraliq erazisinde kecen qurumus cay yatagi Turkmenistan erazisinde baslayaraq Xezer denizi istiqametine istiqametlenir Onun zunlugu 550 kilometrdir Hemde axmaz goller ucun umumi ifade kimi istifade edilir UzboyOlke TurkmenistanMensebi Xezer deniziUzunlugu 550 kmmenbeyi mensebiUzboy Turkmenistannin fiziki xeritesinde 41 06 sm e 57 35 s u 39 21 sm e 54 27 s u XususiyyetleriBu qol enli bir yataga malik olaraq coxlu sayda terrasvari enislere sahibdir Bu terraslar ne vaxtsa movcud olan selalelerin yerleridir Bu cayin olduqca gursulu olmasina delalet edir Qurumus yataq boyunca coxlu sayda su calilarinin qaliqlari musahide edilir Bezileri bu cayin Amuderyanin bir qolu olmasini deyirler O ne zamansa Xezer denizine tokulurmus Vladimir Afanasiev Obrucev Ozunun Xezer arxasi regiona ekspedisiyasi zamani 1886 ilde Uzboy haqqinda bele yazirdi Bala Isem quyusundan 200 addim qerbde Serdar Xive karvan yolunun uzerinde 40 15 s s ve 57 s u arasinda qumlu tepelerin arxasinda ehemiyyeti ele de boyuk olmayan bir cokeklik gorurur Bu meshir Uzboydur hansi ki dunya alimleri arasinda boyuk mubahiselere sebeb olmusdur O helede tam oyrenilmemisdir Hidroloq Vladimir Nikolayevic Kunin yeqin edir ki duya tarixinde bu ca qeder hec bir cay haqqinda yazilmamisdir 1950 ci illerde SSRI rehberliyi Uzboyun kecmis yatagini berpa etmek meqsedi ile layihelesdirirler Bu layiheye gore cay Amuderya kanala yoneldirerek Krasnovodskiye yoneldilmeli idi Ancaq bunu gerceklesdirmek mumkun olmamisdir Iosif Stalinin olumunden sonra tikinti isleri dayandirilmis ve Qaraqum kanalina ustunluk verilmisdir S P Tolstov 1947 ci ilin sntyabrinda Uzboyun quru yatagini arasdirarken bele fikir ireli surur ki Amuderyanin yatagini deyismesi efsanesi XIII XVI esrlerde Sariqamis golune axan qolun uurumasi ile elaqedar deyilmisdir Bu ise Monqollar ve Teymuriler doneminde Xazermde coxlu sayda kanallarin insasi ile elaqedard olmusdur Bu ise heqiqi caylarin axmasi illuziyasini yarada bilerdi Ustelik bu olculere gore Uzboy Amuderysnin esas qolu ola bilmezdi O bu fikirleri ile geoloqlarin deyimine qarsi cixirdi Muasir alimlerin alimlerin fikirine gore Amuderya Qaraqum sehrasi ile axaraq Aral denizine hemde Sariqamis golune tokulurdu Sariqamis golunun yerlesdiyi cokekliyin dolmasi ile elaqedar su Xezer denizi istiqametde yol taparaq axirdi Cay cemi 10 min il movcud olmusdur O gostericilerine gore Amuderyaya tebii ki usuduzurdu Cayin tamamen movcudlugunu teqribi olaraq 2 3 min il once itirmisdirIstinadlarGeograficheskij enciklopedicheskij slovar geograficheskie nazvaniya Pod red A F Tryoshnikova 2 e izd dop M Sovetskaya enciklopediya 1989 S 499 210 000 ekz ISBN 5 85270 057 6 Gladyshev A I Puteshestvie po usnuvshej reke Priroda 2002 9 S 42 50 Obruchev V A Izbrannye raboty po geografii Azii M Gosudarstvennoe izdatelstvo geograficheskoj literatury 1951 T 1 S 169 S P Tolstov Chast shestaya Drevnij Horezm Po sledam drevnih kultur sbornik M Gosudarstvennoe izdatelstvo kulturno prosvetitelskoj literatury 1951 272 sMenbeQaraqum S P Tolstov Po sledam drevnehorezmijskoj civilizacii Ch II Gl XII rus Uzboy Cografi luget Nurani yoxa cixmis cayin kolgesi 2016 03 04 at the Wayback Machine