Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Smirna (yun. Σμύρνη) — Kiçik Asiyada antik şəhər. Hazırda bu şəhər İzmir şəhərinin daxildədir.
Tarixi
İzmir, yunan şairi Homerin, tarixin atası Herodotun vətəni sayılır. Qədim mənbələrdə adı Smirna kimi çəkilən bu şəhərin tarixni dəqiq söyləmək çətindir. Tarixçilərin dediyinə görə Smirna şəhərinin bir yaşayış məskəni kimi yaranması eramızdan əvvəl 3000-ci ilə aiddir. Lakin son dövrklərdə aparılan arxeoloji qazəntılar nəticəsində aydın oldu ki, izmirdə ilk yaşayış məskənləri e.ə. 6000-cı ilə gedib çıxır. Miladdan öncə 1500-ci ildə Smirna Het dövlətinin tərkibində idi. 1200-cü ildə yunan xalqlarının başda Aqamemnon olmaqla Troya şəhərinə yürüşü nəticədə Troya ilə bərabər Hett dövlətinin də süqutuna gətirib çıxarırdı. Bundan sonra Smirna da öz əvvəlki inkişafını itirdi.
Çox keçmədən, bu torpaqlara Dori tayfalarının təsiri ilə eoliyalılar, daha sonra isə onların ardınca ioniyalılar köç etməyə başladılar. Bu dövrlərdə şəhərin əhalisi 1000 nəfərə yaxın olmuşdur. Bəzilər, Homerin, məhz bu dövrdə Smirnada yaşamasına inanır.
Tarixin atası Heredotun verdiyi mıəlumata görə çox keçmədən Smirna şəhəri eoliyalılardan ioniyalılara keçdi. Herodot nəql edir ki, Kolofonadan sürgün edilmiş insanları smirnalılar öz şəhərlərinə qəbul etdilər. Dionisin şərəfinə verilən bayramı təşkil etmək üçün şəhərin əhalisi qala divarlarından kənara toplaçırlar. Bu vəziyyətdən istifadə edən kolofonlular qapınan şəhər insanlarının üzünə bağlayır və onları bir daha şəhərə buraxmırlar. Adisədən xəbər tutan 11 eoliya şəhərləri öz qoşunları ilə Smirnanın qala divarlarına yaxınlaşırlar. Lakin uzun döyüşlərdən sonra yorulan tərəflər Smirnanın yeni sahibləri ilə sülh və müttəfiqlik müqaviləsi bağlayırlar. Müqaviləyə əsasən, kolofoniyalılar Smirnanın əhalisinin şəhərdə qalmış mal-mülkünün hamısını onlara geri qaytarmalı, smirnalılar isə şəhərə gəlməməli idilər. Var dövlətləri özlərinə qaytarılan evsiz eoliyalılar digər 11 şəhərin arasnda bölünərək məskunlaşmağa məcbur oldular. Bu müqavilə ilə Smirna həm də İoniya ittifaqına qəbul edildi. Smirnanın əsas məbədi Afina məbədi idi. 640-580-ci illərə aid bu məbəd günümüzədək qalmaqdadır. Şəhər bu dövrdə özünün birinci inkişaf dövrünə qədəm qoymağa başladı. Lakin çox çəkmədən şəhərə Lidiya hökmdarı Aliata hücum edərək, onu işğal etdi. 545-ci ildə isə Əhəməni imperatoru Böyük Kir Smirnanı öz imperiyasına daxil etdi. Smirna imperiyanın tərkibində olduğu zaman zəifləməyə başlayır.
Çox keçmədən Makedoniyalı İsgəndər 334-cü ildə qoşunları ilə Kiçik asiya sahillərinə keçdi. Şəhəri alan İsgəndər onun əhalisini Paqos (kadifekale) adlı təpəyə qaldıraraq burada məskn etdi. İsgəndərin ölümündən sonra. Onun diadoxlarından biri Lisimax şəhəri ələ keçirərək bu təpədə möhkəm qala inşa etdirdi.
Bu dövrdən şəhər yenidən dirçəlməyə başlayır . Burada teatr və stadion tikilməyə balaşlanır. 133-cu ildən Smirna digır şəhərlər ilə birlikdə Roma İmperiyasının tərkibinə daxil edilir. Bu tarixdən Smirna özünün qızıl dövrünə qədəm qoyur. Smirnada bazar meydanı, akveduklar tikilir. Əhalinin yaxın yerlədərn bu şəhərdə yaşamağa can atır. Roma dövründə onun küçələri daş üzlərlə üzlənir. Ümumiyyətlə, roma imperiyası dövründə şəhər mədəni və iqtisadi cəhətdən inkişaf edir. Roma imperiyasına daxil edildikdın az sonra bura imperator Adrian gəlir. əhalinin çoxluğunu nəzərə alan Adrianın əmri ilə bura böyük taxıl anbarları inşa edilməyə başlanır. Lakin çox keçmədən təbii fəlakət bu şəhərin inkişafına mane olur. Baş vermiş zəlzələ onu yerlə yeksan edir. Deyilənə görə, Mark Avreliy zəlzələdən sonra şəhərin bərpasına böyük önəm vermişdir, Məhz, bu gün İzmirdə olan Aqoranın tikintidinə elə o dövrlərdə başlanmışdır.
İzmir aqorası
Roma imperiyası iki hissəyə paçalandığı zaman Smirna Şərqi roma imperiyasının payına düşdü. Bizans imperiyası adlanan Şərqi roma İmperiyasında Qərbi Avropaya nisbətən inkişafda idi. Lakin ərəb yürüşləri zamanı şəhəri ərəblər ələ keçirərək buradan vizantiya üzərinıə yürüşlıər etməyə başlayırlar. 1071-cü il 26 avqustda Səlcuq Türkləri Bizans qoşunlarını Malazgirt yaxınlığında məğlubiyyətə uğratdılar. Döyüşdə Bizans imperatoru IV Diogen səlcuqlar tərəfindən əsir götürüldü. 5 il sonra, 1076-cı ildə Səlcuq qoşunları Smirnanın qala divarları önünə gəlib çatdılar. Çaka bəyin başçılıq etdiyi qoşun şəhəri tutaraq onu özünün qərərgahına çevirdi. Şəhərdə qərrgah yaradan türklər uzun müddət buradan hərbi-dəniz bazası kimi istifadə edərək egey dənizində və Vizantiyaya (İstanbul) yürüşlər etməyə başladılar. Bu zaman Qərbdən yeni bəla – xaçlıların yürüşləri başlandı. Şaka bəyin ğlümündən sonra şəhər və onun ətrafı Bizansa qaytarıldı. Lakin sonralar Vizantiyanı işğal edən xaçlı cəngavərləri Smirnanı da ələ keçirdilər. Bu hadisə nəticəsində Vizantiya şəhəri öz iqtisadi və ticarət mərkəzi kimi yerini bu şəhərə verməli oldu. Bütümn qərbi Avropadan gələn ticarət gəmiləri Smirna limanına gəlir və burdan şərqə çıxış əldə edirdilər. XIV əsrin əvvəllərində türklər yenidən Aydın oğlu Umur bəyin rəhbərliyi ilə şəhəri geri alır. Bundan sonra dəfələrlə əldən-ələ keçən şəhər nəhayət 1422-ci ildə Osmanlı imperatoru IV Murad tərəfindən geri alınır və şəhər bu tarixdən türklərin olaraq qalır.
İzmir I Dünya Müharibəsindən sonra Yunanlar tərəfindən işğal edildi. 15 may 1919-cu ildə şəhəri işğal edən yunanlar burada türklərə qarşı amansızlıqlar törətməyə başlayırlar. 9 sentyabr 1922-də Mustafa kamal Atatürkün başçılığı ilə İzmirdən yunanlar qovularaq türk cümhuriyyətinə qaytarıldı. Lakin şəhərdə böyük fəlakət baş verdi. Baş vermiş yanğın şəhəri demək olar ki, tamamilə yandırdı. 20000 dən çox yaşayış evləri və idarələr yanğından məhv oldu. Türklər bu şəhəri yenidən yaratmağa başladılar. Türklərin də dediyi kimi yanib kül olmuş izmir zümrüd quşu kimi öz külləri içərisində yenidən dünyaya gəldi. Bu gün yanğın olan sahənin yerində Kültür Park yerləşir.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Smirna yun Smyrnh Kicik Asiyada antik seher Hazirda bu seher Izmir seherinin daxildedir Smirna aqorasiTarixiIzmir yunan sairi Homerin tarixin atasi Herodotun veteni sayilir Qedim menbelerde adi Smirna kimi cekilen bu seherin tarixni deqiq soylemek cetindir Tarixcilerin dediyine gore Smirna seherinin bir yasayis meskeni kimi yaranmasi eramizdan evvel 3000 ci ile aiddir Lakin son dovrklerde aparilan arxeoloji qazentilar neticesinde aydin oldu ki izmirde ilk yasayis meskenleri e e 6000 ci ile gedib cixir Miladdan once 1500 ci ilde Smirna Het dovletinin terkibinde idi 1200 cu ilde yunan xalqlarinin basda Aqamemnon olmaqla Troya seherine yurusu neticede Troya ile beraber Hett dovletinin de suqutuna getirib cixarirdi Bundan sonra Smirna da oz evvelki inkisafini itirdi Cox kecmeden bu torpaqlara Dori tayfalarinin tesiri ile eoliyalilar daha sonra ise onlarin ardinca ioniyalilar koc etmeye basladilar Bu dovrlerde seherin ehalisi 1000 nefere yaxin olmusdur Beziler Homerin mehz bu dovrde Smirnada yasamasina inanir Tarixin atasi Heredotun verdiyi mielumata gore cox kecmeden Smirna seheri eoliyalilardan ioniyalilara kecdi Herodot neql edir ki Kolofonadan surgun edilmis insanlari smirnalilar oz seherlerine qebul etdiler Dionisin serefine verilen bayrami teskil etmek ucun seherin ehalisi qala divarlarindan kenara toplacirlar Bu veziyyetden istifade eden kolofonlular qapinan seher insanlarinin uzune baglayir ve onlari bir daha sehere buraxmirlar Adiseden xeber tutan 11 eoliya seherleri oz qosunlari ile Smirnanin qala divarlarina yaxinlasirlar Lakin uzun doyuslerden sonra yorulan terefler Smirnanin yeni sahibleri ile sulh ve muttefiqlik muqavilesi baglayirlar Muqavileye esasen kolofoniyalilar Smirnanin ehalisinin seherde qalmis mal mulkunun hamisini onlara geri qaytarmali smirnalilar ise sehere gelmemeli idiler Var dovletleri ozlerine qaytarilan evsiz eoliyalilar diger 11 seherin arasnda bolunerek meskunlasmaga mecbur oldular Bu muqavile ile Smirna hem de Ioniya ittifaqina qebul edildi Smirnanin esas mebedi Afina mebedi idi 640 580 ci illere aid bu mebed gunumuzedek qalmaqdadir Seher bu dovrde ozunun birinci inkisaf dovrune qedem qoymaga basladi Lakin cox cekmeden sehere Lidiya hokmdari Aliata hucum ederek onu isgal etdi 545 ci ilde ise Ehemeni imperatoru Boyuk Kir Smirnani oz imperiyasina daxil etdi Smirna imperiyanin terkibinde oldugu zaman zeiflemeye baslayir Cox kecmeden Makedoniyali Isgender 334 cu ilde qosunlari ile Kicik asiya sahillerine kecdi Seheri alan Isgender onun ehalisini Paqos kadifekale adli tepeye qaldiraraq burada meskn etdi Isgenderin olumunden sonra Onun diadoxlarindan biri Lisimax seheri ele kecirerek bu tepede mohkem qala insa etdirdi Bu dovrden seher yeniden dircelmeye baslayir Burada teatr ve stadion tikilmeye balaslanir 133 cu ilden Smirna digir seherler ile birlikde Roma Imperiyasinin terkibine daxil edilir Bu tarixden Smirna ozunun qizil dovrune qedem qoyur Smirnada bazar meydani akveduklar tikilir Ehalinin yaxin yerledern bu seherde yasamaga can atir Roma dovrunde onun kuceleri das uzlerle uzlenir Umumiyyetle roma imperiyasi dovrunde seher medeni ve iqtisadi cehetden inkisaf edir Roma imperiyasina daxil edildikdin az sonra bura imperator Adrian gelir ehalinin coxlugunu nezere alan Adrianin emri ile bura boyuk taxil anbarlari insa edilmeye baslanir Lakin cox kecmeden tebii felaket bu seherin inkisafina mane olur Bas vermis zelzele onu yerle yeksan edir Deyilene gore Mark Avreliy zelzeleden sonra seherin berpasina boyuk onem vermisdir Mehz bu gun Izmirde olan Aqoranin tikintidine ele o dovrlerde baslanmisdir Izmir aqorasiRoma imperiyasi iki hisseye pacalandigi zaman Smirna Serqi roma imperiyasinin payina dusdu Bizans imperiyasi adlanan Serqi roma Imperiyasinda Qerbi Avropaya nisbeten inkisafda idi Lakin ereb yurusleri zamani seheri erebler ele kecirerek buradan vizantiya uzerinie yuruslier etmeye baslayirlar 1071 cu il 26 avqustda Selcuq Turkleri Bizans qosunlarini Malazgirt yaxinliginda meglubiyyete ugratdilar Doyusde Bizans imperatoru IV Diogen selcuqlar terefinden esir goturuldu 5 il sonra 1076 ci ilde Selcuq qosunlari Smirnanin qala divarlari onune gelib catdilar Caka beyin basciliq etdiyi qosun seheri tutaraq onu ozunun qerergahina cevirdi Seherde qerrgah yaradan turkler uzun muddet buradan herbi deniz bazasi kimi istifade ederek egey denizinde ve Vizantiyaya Istanbul yurusler etmeye basladilar Bu zaman Qerbden yeni bela xaclilarin yurusleri baslandi Saka beyin glumunden sonra seher ve onun etrafi Bizansa qaytarildi Lakin sonralar Vizantiyani isgal eden xacli cengaverleri Smirnani da ele kecirdiler Bu hadise neticesinde Vizantiya seheri oz iqtisadi ve ticaret merkezi kimi yerini bu sehere vermeli oldu Butumn qerbi Avropadan gelen ticaret gemileri Smirna limanina gelir ve burdan serqe cixis elde edirdiler XIV esrin evvellerinde turkler yeniden Aydin oglu Umur beyin rehberliyi ile seheri geri alir Bundan sonra defelerle elden ele kecen seher nehayet 1422 ci ilde Osmanli imperatoru IV Murad terefinden geri alinir ve seher bu tarixden turklerin olaraq qalir Izmir I Dunya Muharibesinden sonra Yunanlar terefinden isgal edildi 15 may 1919 cu ilde seheri isgal eden yunanlar burada turklere qarsi amansizliqlar toretmeye baslayirlar 9 sentyabr 1922 de Mustafa kamal Ataturkun basciligi ile Izmirden yunanlar qovularaq turk cumhuriyyetine qaytarildi Lakin seherde boyuk felaket bas verdi Bas vermis yangin seheri demek olar ki tamamile yandirdi 20000 den cox yasayis evleri ve idareler yangindan mehv oldu Turkler bu seheri yeniden yaratmaga basladilar Turklerin de dediyi kimi yanib kul olmus izmir zumrud qusu kimi oz kulleri icerisinde yeniden dunyaya geldi Bu gun yangin olan sahenin yerinde Kultur Park yerlesir IstinadlarHemcinin baxIzmirXarici kecidlerVikianbarda Smirna ile elaqeli mediafayllar var