Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Dövlətin sosial-iqtisadi funksiyalarının həyata keçirilməsində dövlət büdcəsinin xüsusi rolu vardır. Dövlətin siyasi, iqtisadi, sosial və digər çoxşaxəli vəzifələrinin yerinə yetirilməsi yalnız dövlət büdcəsi vasitəsilə maliyyələşir. Büdcə anlayışı müxtəlif mənalarda işlədilir, dövlət, ailə, yerli, şəxsi və s. ümumiyyətlə, büdcə pul gəlirləri hesabına formalaşır. Büdcə müəyyən dövr ərzində dövlətin, müəssisə və təşkilatın, ailə və ayrı-ayrı şəxslərin pul gəlirləri və xərcləri balansıdır (planıdır). Yaradılan hər bir büdcənin öz həcmi, mənbələri, məqsədi və yerinə yetirdiyi funksiyası vardır. Bunlar içərisində formalaşma mənbələrinə, həcminə və xərc istiqamətlərinin səviyyəsinə görə dövlət büdcəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dövlət büdcəsi öz maddi məzmununa görə dövlətin başlıca mərkəzləşmiş pul vəsaitləri fondudur. Yəni, dövlət büdcəsi müəyyən dövr ərzində (məsələn, bir il ərzində) ölkədə geniş təkrar istehsalı təmin etmək, insanların maddi və mənəvi tələbatlarını, dövlətin zəruri ehtiyaclarını ödəmək üçün yaranan mərkəzləşdirilmiş pul vəsaitləri fondudur. Dövlət büdcəsi dövlətin əsas maliyyə planıdır. Dövlət büdcəsinin geniş məzmunu onun yerinə yetirdiyi funksiyalarda öz əksini tapır. Onlara aşağıdakılar daxildir:
- Ümumi milli məhsulun və milli gəlirin yenidən bölgüsünü həyata keçirir;
- Ölkə miqyasında pul vəsaitləri toplanır və cəmiyyətin ən zəruri ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə olunur;
- Iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinə və stimullaşdırılmasına xidmət edir;
- Sosial siyasətli maliyyə təminatını yerinə yetirir;
- Investisiya qoyuluşları üçün vəsait mənbəyi rolunu oynayır;
- Mərkəzləşdirilmiş pul vəsaitləri fondunun yaranmasını təmin edir və istifadəsinə nəzarət edir.
Azərbaycanda keçid dövrü iqtisadiyyatı şəraitində dövlət büdcəsinin əsasən aşağıdakı istiqamətlərə yönəldilməsinə üstünlük verilir:
- Iqtisadiyyatda əsaslı islahatların və struktur dəyişikliklərin maliyyələşdirilməsinə;
- Uzunmüddətli proqram və proqnozların maliyyələşdirilməsinə;
- Elmi-texniki və kadr potensialının maliyyələşməsinə;
- Sosial-iqtisadi inkişafa;
- Ölkənin müdafiə sisteminin möhkəmləndirilməsinə və s.
Dövlət büdcəsi öz təşkilati strukturuna görə Respublika dövlət büdcəsindən, Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət büdcəsindən və yerli (bələdiyyə, şəhər, rayon) büdcəsindən ibarətdir. Həmin büdcələr öz hüquqlarına, maliyyələşmə mənbələrinə və istifadə mexanizmlərinə görə bir-birindən əsaslı surətdə fərqlənirlər. Göstərilən büdcələr birlikdə büdcə sistemi adlanır.
Respublika dövlət büdcəsi funksional quruluşuna görə gəlir (mədaxil) və xərc (məxaric) hissələrdən ibarətdir.
Respublika dövlət büdcəsinin gəlirləri dövlət və qeyri-dövlət bölməsində yaranır.
Dövlət büdcəsinin gəlirlərinə (mədaxilinə) aşağıdakılar daxildir: Fiziki şəxslərin gəlir vergisi; hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi; torpaq vergisi; aksizlər; mədən vergisi; gömrük rüsumları; yol vergisi; birdəfəlik və dövlət rüsumları; dövlət əmlakının satışı və icarəsindən gəlirlər; vergi olmayan gəlirlər; xarici dövlətlərdən və beynəlxalq təşkilatlardan alınan kreditlər və qrantlar; pul-şey lotereyaları üzrə daxilolmalar; kreditlər üzrə faizlər; məqsədli büdcə fondlarının gəlirləri, neft fondlarından ayırmalar və s.
Respublika dövlət büdcəsinin xərc (məxaric) istiqamətləri
Azərbaycan Respublikasının dövlət və idarəetmə aparatının saxlanması, elm xərcləri, müdafiə xərcləri, hüquq-mühafizə orqanlarının xərcləri, təhsil, səhiyyə, sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri, mədəniyyət, incəsənət, idman, mənzil-kommunal xərcləri, dövlət investisiya xərcləri. İqtisadi fəaliyyətlə bağlı olan xərclər, beynəlxalq təşkitlatlara üzvlük haqqı, dövlətin xarici borcları üzrə xərclər, banklarla hesablaşma xərcləri, ekologiya ilə bağlı xərclər və s.
Dövlət büdcəsinin xərcləri mərkəzləşdirilmiş və yerli xərclərə bölünür. Onlar Respublika dövlət büdcəsi haqqında qanun müzakirə və təsdiq olunarkən müəyyənləşdirilir.
Dövlət büdcəsinin gəlir və xərc hissəsinin tarazlı (mütənasib) olması hər bir ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına birbaşa təsir göstərir, lakin büdcə kəsiri ölkədə maliyyə hadisəsi kimi labüddür və bir sıra səbəblər nəticəsində meydana çıxır. Dünyanın bütün ölkələrində pul vəsaitlərinin normal hərəkəti və istifadə olunması zamanı büdcənin gəlir və xərc hissələri arasında nisbət pozula bilir və büdcə kəsiri yaranır. Bəzi hallarda büdcənin formalaşması prosesində gəlirin xərclərdən artıqlığı vəziyyətinə də rast gəlinir. Belə artıqlıq dövlətin xəzinəsinin daha da artmasına təsir göstərir. Bu halda həmin büdcə profisitli büdcə adlanır. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının 2006-cı il üçün dövlət büdcəsi gəlirləri — 3868,8 milyon manat, xərcləri 3790,1 milyon manat olmuşdur. Beləliklə, büdcə profisiti 91,9 milyon manat təşkil etmişdir.
Büdcə kəsiri
Büdcə kəsiri (defisiti) dövlət büdcəsinin xərclərinin gəlirindən artıq olması deməkdir.
Büdcə kəsiri ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsindən bilavasitə asılıdır və ölkənin hər il planlaşdırdığı maliyyə xərclərinin yerinə yetirilməsinə mənfi təsir göstərir. Dünya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, büdcə kəsiri ölkənin ümumi milli məhsulunun 3–4 faizindən çox olduqda iqtisadiyyata daha güclü mənfi təsir göstərir.
Büdcə kəsirinin əmələ gəlmə səbəbləri aşağıdakılardır:
- Ölkə iqtisadiyyatına və sosial sferaya böyük həcmdə dövlət vəsaitlərinin xərclənməsi;
- Fövqəladə təbii və iqtisadi hadisələrlə bağlı olan xərclərin artması;
- İqtisadiyyatda uzun müddət baş verən böhranla əlaqədar dövlət xərclərinin artması;
- Ölkədə müdafiə xərclərinin artması.
Hər bir ölkədə iqtisadtiyyatın qeyri-sabitliyinin baş verməsi, iqtisadi fəaliyyət sahələrindən daxil olan vergilərin azalması gizli iqtisadiyyat sferasının vergilərdən yayınması, dövlət idarəetmə strukturları xərclərinin çoxalması halları büdcə kəsirinin artmasına ciddi təsir göstərir. Dövlət büdcəsinin kəsirinin tədricən aradan qaldırılmasında daxili və xarici mənbələrdən istifadə edilir.
Dövlət büdcə kəsirinin örtülməsini həyata keçirmək üçün ilk növbədə yerli mənbələrdən: vergilərin sayının və vergi daxilolmalarının həcminin artırılması, gömrük rüsumları, əhalidən daxil olan vergilər və ödənişlər, özəlləşdirmədən daxil olan gəlirlər, bank ödənişləri, sığorta gəlirləri, uduş istiqrazları və s.-dən istifadə edilir.
Dövlət büdcə kəsirinin aradan qaldrılmasında yerli mənbələrin təsiri zəif olduqda xarici mənbələrdən istifadə edir. Onlardan ən başlıcası xarici ölkələrdən, beynəlxalq banklardan alınan dövlət kreditləri və investisiya vəsaitidir. Azərbaycan Respublikası keçid iqtisadiyyatı dövründə dünyanın bir sıra ölkələrindən xeyli məbləğdə uzun müddətli və güzəştli faizlə kreditlər almış, xarici investisiyalardan istifadə edərək sosial-iqtisadi inkişafda mühüm irəliləyişlərə nail olmuşdur, lakin bəzi hallarda kreditlərdən, xarici sərmayələrdən əsassız və səmərəsiz istifadə olunduğuna görə, onlar büdcənin gəlirlərinə o qədər də müsbət təsir etmir. Xüsusilə, dəqiq iqtisadi inkişaf proqramı olmadan büdcə xərclərinin süni olaraq artırılması və subsidiyaların ayrılması son nəticədə büdcə kəsirinin daha da artmasına və dövlət borcunun əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur.
Ümumiyyətlə, dövlət büdcəsinin kəsiri mənfi haldır, lakin onun süni,. əsassız yollarla aradan qaldırılması daha böyük problemlər doğurur. Eyni zamanda əsassız emissiya etmək, süni olaraq dövlət borcunun əmələ gəlməsinə yol vermək məqsədəuyğun sayılmır.
Büdcə kəsirinin aradan qaldırılması tədbirlərinə əsasən aşağıdakılar daxildir:
- Daha yüksək gəlirlərin əldə olunması məqsədilə büdcə vəsaitlərinin daha səmərəli sahələrə yönəldilməsi;
- Maliyyə güzəştləri və sanksiyalardan daha çevik istifadə etməklə ictimai istehsalın stimullaşdırılması;
- Dövlət büdcəsi hesabına maliyyələşdirilən sahələrin nisbətən ixtisar edilməsi;
- Hərbi xərclərin azaldılması;
- Daha vacib sosial proqramların maliyyələşdirilməsi;
- Dövlət idarəetmə xərclərinin azaldılması;
- Dövlət kreditlərindən və xarici sərmayələrdən səmərəli istifadə olunması, banklardan alınan kredit faiz dərəcələrinin artırılması;
- Dövlət uduşlu istiqrazların və digər qiymətli kağızların buraxılmasına üstünlük verilməsi və s.
Dövlət büdcəsinin xərclərinin gəlirlərdən daha çox olması bir sıra sosial-iqtisadi problemlərin yaranmasına və dövlət borclarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Borcun alınması və qaytarılması borclanma adlanır. Dövlət borcları dedikdə, ölkənin deyil, yalnız hökumətin borcları nəzərdə tutulur. Dövlətin borclanması əslində dövlətin gələcəkdə haradansa əldə edəcəyi gəlirlərin sərf edilməsidir.
Dövlət borclanması
Dövlət borclanmasının səbəbləri bunlardır:
- Müharibələrin, təbii fəlakətlərlə əlaqədar xərclərin maliyyələşdirilməsi;
- İnvestisiyaların maliyyələşdirilməsi;
- Büdcə tarazlığının təmin olunmaması;
- Əvvəlki borcları qaytarmaq üçün borclanma.
Dövlət borcları müddət, mənbə, məcburiyyət əlamətlərinə görə təsnifləşdirilir.
Müddət əlamətlərinə görə dövlət borcları uzunmüddətli və qısamüddətli borclara bölünür. Belə borclara investisiyaların maliyyələşdirilməsi üçün kredit və kapital bazarlarından götürülən borclardır. Dövlət uzunmüddətli borclar almaqla uzunmüddətli dövlət istiqrazları buraxır. Qısamüddətli borclar əsasən xəzinənin cari ehtiyacını ödəmək məqsədilə alınır.
Dövlət borclarının mənbəyinin bir hissəsini daxili maliyyə bazarlarından dövlət istiqrazları və qiymətli kağızların alqı-satqısı hesabına yaranan daxili borc təşkil edir. Bu borcları milli pul vahidi ilə asanlıqla ödəmək mümkündür. Bununla yanaşı daxili borcların mənbəyinə dövlətin əhaliyə (əmək haqqı), müəssisə və təşkilatlara, təqaüdçülərə, sosial müdafiəyə, kompensasiya məqsədlərinə və s. maliyyə borcları da daxildir. subsidiya, dotasiya və bələdiyyə istiqrazlarının satışından əldə olunan pul vəsaitləri əsasında formalaşır.
Yerli vergilər bir neçə qrupa bölünür. Birinci qrup vergilər bütün Dövlətin daxili borclarının yaranması və daha da artması ölkə iqtisadiyyatında mövcud sosial-iqtisadi çətinliklərə səbəb olur. Xüsusilə, bu proses ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə ciddi təsir göstərir.
Daxili bazardan borc almaq imkanı olmadıqda dövlət xarici mənbələrdən borc almaq məcburiyyətində qalır. Xarici mənbələrdən borc, qiymətli kağızların satışı və ya birbaşa borc alınması yolu ilə əldə edilir. Həmin qiymətli kağızlar xarici ölkələrin valyutalarına uyğun olaraq buraxılır.
Xarici dövlət borcları aşağıdakı mənbələrdən əldə edilir:
- xarici dövlətlərdən;
- xarici dövlətlərin banklarından;
- xarici dövlətlərin müəssisə və vətəndaşlarından;
- beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarından.
Xarici borclanma kimi alınan kreditlərin əsas formaları bunlardır: investisiya, ixracat kreditləri və tədiyyə balanslarının tənzimlənməsi üçün verilən kreditlər. Xarici dövlət borcunda normal hal borcların və faizlərin vaxtında ödənilməsi hesab olunur.
Dövlət borclarının idarə olunmasında mühüm cəhətlərdən biri də dövlət borclarının möhkəmləndirilməsi və borcların əvəz olunması əməliyyatlarıdır. Dövlət borclarının möhkəmləndirilməsi dedikdə borc məsrəflərinin azaldılması başa düşülür. Bunun üçün qısa və uzunmüddətli borcların uzunmüddətli və davamlı borclara çevrilməsi tədbirləri həyata keçirilir. Məqsəd borcun əsas məbləğlərinin ödəmə müddətini uzatmaq və borc məsrəflərinin məbləğlərini azaltmaqdır. Dövlət borclarının əvəz olunması əməliyyatlarının əsasını əsas məbləği eyni olan köhnə borcların aşağı yeni borclarla əvəz edilməsi durur. Dövlət borcları alternativsiz. Könüllü və məcburi formalarda həyata keçirilir.
Borcların alternativsiz əvəzetmə formasında yüksək faizli qiymətli kağızın sahibi onun əvəzində aşağı faizli yeni qiymətli kağızlar qəbul etməlidir. Könüllü əvəzetmə zamanı qiymətli kağız sahibi köhnə qiymətli kağızları saxlamaq və ya onu eyni borc məbləği dəyərinə daha aşağı faizli yeni qiymətli kağızlarla dəyişmək imkanına malikdir.
Dövlət borclarının məcburi əvəz edilməsi zamanı qiymətli kağız sahiblərinə birbaşa deyil, dolayı təzyiq göstərilir, dəyişiklik haqqında xəbərdarlıq edilir.
Maliyyə sistemində dövlət büdcəsi ilə yanaşı büdcədənkənar xüsusi məqsədli fondlar fəaliyyət göstərir. Bu fondlar sosial-iqtisadi xarakter daşıyır və ciddi məqsədli təyinata malikdir. Büdcədənkənar fondların başlıca məqsədi əhaliyə sosial xidmət göstərilməsi, infrastruktur sahələrinin inkişafına təkan verilməsi və həvəsləndirilməsi, iqtisadiyyatın aparıcı sahələrinin intensiv fəaliyyətinə əlavə yardım göstərilməsi, yardımçı ehtiyat fondunun yaradılması və s. ibarətdir.
Azərbaycan Respublikasında mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq aşağıdakı büdcədənkənar xüsusi dövlət fondları fəaliyyət göstərir: Dövlət Yol Fondu, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Neft Fondu, Təbiəti Mühafizə Ehtiyat Fondu, Meşələrin Qorunub Saxlanılması və Təkrar İstehsalı Fondu. Azərbaycan Respublikasının 6 mart 1996-cı il tarixli qanununa əsasən büdcədənkənar dövlət fondlarının vəsaitlərinin xərclənməsinə nəzarəti gücləndirmək məqsədilə onlar Azərbğaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi nəzdində baş dövlət Xəzinədarlıq idarəsində cəmləşdirilmişdir. Büdcədənkənar dövlət fondlarının gəlirləri müəssisə, idarə və təşkilatların məcburi tədiyyələri (ödənişlər) hesabına formalaşır.
Bunlarla yanaşı, respublikada əhalinin sosial müdafiəsi, sosial təminat, pensiya, məşğulluq, əlillərin sosial müdafiəsi üzrə büdcədənkənar fondlar da fəaliyyət göstərir ki, onlar dövlət büdcəsinin xərclərinin bir hissəsi hesabına formalaşır. Həmin fondlardan dövrü olaraq əhalinin müxtəlif kateqoriyalı təbəqələrinin sosial ehtiyaclarının ödənilməsi məqsədilə istifadə olunur.
Xarici keçidlər
- Dövlət maliyyəsi terminləri lüğəti 2014-08-15 at the Wayback Machine
- "713-IQ - Azərbaycan Respublikasının 2000-ci il dövlət büdcəsi haqqında". e-qanun.az. 2023-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-28.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Dovletin sosial iqtisadi funksiyalarinin heyata kecirilmesinde dovlet budcesinin xususi rolu vardir Dovletin siyasi iqtisadi sosial ve diger coxsaxeli vezifelerinin yerine yetirilmesi yalniz dovlet budcesi vasitesile maliyyelesir Budce anlayisi muxtelif menalarda isledilir dovlet aile yerli sexsi ve s umumiyyetle budce pul gelirleri hesabina formalasir Budce mueyyen dovr erzinde dovletin muessise ve teskilatin aile ve ayri ayri sexslerin pul gelirleri ve xercleri balansidir planidir Yaradilan her bir budcenin oz hecmi menbeleri meqsedi ve yerine yetirdiyi funksiyasi vardir Bunlar icerisinde formalasma menbelerine hecmine ve xerc istiqametlerinin seviyyesine gore dovlet budcesi muhum ehemiyyet kesb edir Dovlet budcesi oz maddi mezmununa gore dovletin baslica merkezlesmis pul vesaitleri fondudur Yeni dovlet budcesi mueyyen dovr erzinde meselen bir il erzinde olkede genis tekrar istehsali temin etmek insanlarin maddi ve menevi telebatlarini dovletin zeruri ehtiyaclarini odemek ucun yaranan merkezlesdirilmis pul vesaitleri fondudur Dovlet budcesi dovletin esas maliyye planidir Dovlet budcesinin genis mezmunu onun yerine yetirdiyi funksiyalarda oz eksini tapir Onlara asagidakilar daxildir Umumi milli mehsulun ve milli gelirin yeniden bolgusunu heyata kecirir Olke miqyasinda pul vesaitleri toplanir ve cemiyyetin en zeruri ehtiyaclarini odemek ucun istifade olunur Iqtisadiyyatin dovlet tenzimlenmesine ve stimullasdirilmasina xidmet edir Sosial siyasetli maliyye teminatini yerine yetirir Investisiya qoyuluslari ucun vesait menbeyi rolunu oynayir Merkezlesdirilmis pul vesaitleri fondunun yaranmasini temin edir ve istifadesine nezaret edir Azerbaycanda kecid dovru iqtisadiyyati seraitinde dovlet budcesinin esasen asagidaki istiqametlere yoneldilmesine ustunluk verilir Iqtisadiyyatda esasli islahatlarin ve struktur deyisikliklerin maliyyelesdirilmesine Uzunmuddetli proqram ve proqnozlarin maliyyelesdirilmesine Elmi texniki ve kadr potensialinin maliyyelesmesine Sosial iqtisadi inkisafa Olkenin mudafie sisteminin mohkemlendirilmesine ve s Dovlet budcesi oz teskilati strukturuna gore Respublika dovlet budcesinden Naxcivan Muxtar Respublikasinin dovlet budcesinden ve yerli belediyye seher rayon budcesinden ibaretdir Hemin budceler oz huquqlarina maliyyelesme menbelerine ve istifade mexanizmlerine gore bir birinden esasli suretde ferqlenirler Gosterilen budceler birlikde budce sistemi adlanir Respublika dovlet budcesi funksional qurulusuna gore gelir medaxil ve xerc mexaric hisselerden ibaretdir Respublika dovlet budcesinin gelirleri dovlet ve qeyri dovlet bolmesinde yaranir Dovlet budcesinin gelirlerine medaxiline asagidakilar daxildir Fiziki sexslerin gelir vergisi huquqi sexslerin menfeet vergisi torpaq vergisi aksizler meden vergisi gomruk rusumlari yol vergisi birdefelik ve dovlet rusumlari dovlet emlakinin satisi ve icaresinden gelirler vergi olmayan gelirler xarici dovletlerden ve beynelxalq teskilatlardan alinan kreditler ve qrantlar pul sey lotereyalari uzre daxilolmalar kreditler uzre faizler meqsedli budce fondlarinin gelirleri neft fondlarindan ayirmalar ve s Respublika dovlet budcesinin xerc mexaric istiqametleri Azerbaycan Respublikasinin dovlet ve idareetme aparatinin saxlanmasi elm xercleri mudafie xercleri huquq muhafize orqanlarinin xercleri tehsil sehiyye sosial mudafie ve sosial teminat xercleri medeniyyet incesenet idman menzil kommunal xercleri dovlet investisiya xercleri Iqtisadi fealiyyetle bagli olan xercler beynelxalq teskitlatlara uzvluk haqqi dovletin xarici borclari uzre xercler banklarla hesablasma xercleri ekologiya ile bagli xercler ve s Dovlet budcesinin xercleri merkezlesdirilmis ve yerli xerclere bolunur Onlar Respublika dovlet budcesi haqqinda qanun muzakire ve tesdiq olunarken mueyyenlesdirilir Dovlet budcesinin gelir ve xerc hissesinin tarazli mutenasib olmasi her bir olkenin sosial iqtisadi inkisafina birbasa tesir gosterir lakin budce kesiri olkede maliyye hadisesi kimi labuddur ve bir sira sebebler neticesinde meydana cixir Dunyanin butun olkelerinde pul vesaitlerinin normal hereketi ve istifade olunmasi zamani budcenin gelir ve xerc hisseleri arasinda nisbet pozula bilir ve budce kesiri yaranir Bezi hallarda budcenin formalasmasi prosesinde gelirin xerclerden artiqligi veziyyetine de rast gelinir Bele artiqliq dovletin xezinesinin daha da artmasina tesir gosterir Bu halda hemin budce profisitli budce adlanir Meselen Azerbaycan Respublikasinin 2006 ci il ucun dovlet budcesi gelirleri 3868 8 milyon manat xercleri 3790 1 milyon manat olmusdur Belelikle budce profisiti 91 9 milyon manat teskil etmisdir Budce kesiri Budce kesiri defisiti dovlet budcesinin xerclerinin gelirinden artiq olmasi demekdir Budce kesiri olkenin sosial iqtisadi inkisaf seviyyesinden bilavasite asilidir ve olkenin her il planlasdirdigi maliyye xerclerinin yerine yetirilmesine menfi tesir gosterir Dunya olkelerinin tecrubesi gosterir ki budce kesiri olkenin umumi milli mehsulunun 3 4 faizinden cox olduqda iqtisadiyyata daha guclu menfi tesir gosterir Budce kesirinin emele gelme sebebleri asagidakilardir Olke iqtisadiyyatina ve sosial sferaya boyuk hecmde dovlet vesaitlerinin xerclenmesi Fovqelade tebii ve iqtisadi hadiselerle bagli olan xerclerin artmasi Iqtisadiyyatda uzun muddet bas veren bohranla elaqedar dovlet xerclerinin artmasi Olkede mudafie xerclerinin artmasi Her bir olkede iqtisadtiyyatin qeyri sabitliyinin bas vermesi iqtisadi fealiyyet sahelerinden daxil olan vergilerin azalmasi gizli iqtisadiyyat sferasinin vergilerden yayinmasi dovlet idareetme strukturlari xerclerinin coxalmasi hallari budce kesirinin artmasina ciddi tesir gosterir Dovlet budcesinin kesirinin tedricen aradan qaldirilmasinda daxili ve xarici menbelerden istifade edilir Dovlet budce kesirinin ortulmesini heyata kecirmek ucun ilk novbede yerli menbelerden vergilerin sayinin ve vergi daxilolmalarinin hecminin artirilmasi gomruk rusumlari ehaliden daxil olan vergiler ve odenisler ozellesdirmeden daxil olan gelirler bank odenisleri sigorta gelirleri udus istiqrazlari ve s den istifade edilir Dovlet budce kesirinin aradan qaldrilmasinda yerli menbelerin tesiri zeif olduqda xarici menbelerden istifade edir Onlardan en baslicasi xarici olkelerden beynelxalq banklardan alinan dovlet kreditleri ve investisiya vesaitidir Azerbaycan Respublikasi kecid iqtisadiyyati dovrunde dunyanin bir sira olkelerinden xeyli meblegde uzun muddetli ve guzestli faizle kreditler almis xarici investisiyalardan istifade ederek sosial iqtisadi inkisafda muhum irelileyislere nail olmusdur lakin bezi hallarda kreditlerden xarici sermayelerden esassiz ve semeresiz istifade olunduguna gore onlar budcenin gelirlerine o qeder de musbet tesir etmir Xususile deqiq iqtisadi inkisaf proqrami olmadan budce xerclerinin suni olaraq artirilmasi ve subsidiyalarin ayrilmasi son neticede budce kesirinin daha da artmasina ve dovlet borcunun emele gelmesine sebeb olmusdur Umumiyyetle dovlet budcesinin kesiri menfi haldir lakin onun suni esassiz yollarla aradan qaldirilmasi daha boyuk problemler dogurur Eyni zamanda esassiz emissiya etmek suni olaraq dovlet borcunun emele gelmesine yol vermek meqsedeuygun sayilmir Budce kesirinin aradan qaldirilmasi tedbirlerine esasen asagidakilar daxildir Daha yuksek gelirlerin elde olunmasi meqsedile budce vesaitlerinin daha semereli sahelere yoneldilmesi Maliyye guzestleri ve sanksiyalardan daha cevik istifade etmekle ictimai istehsalin stimullasdirilmasi Dovlet budcesi hesabina maliyyelesdirilen sahelerin nisbeten ixtisar edilmesi Herbi xerclerin azaldilmasi Daha vacib sosial proqramlarin maliyyelesdirilmesi Dovlet idareetme xerclerinin azaldilmasi Dovlet kreditlerinden ve xarici sermayelerden semereli istifade olunmasi banklardan alinan kredit faiz derecelerinin artirilmasi Dovlet uduslu istiqrazlarin ve diger qiymetli kagizlarin buraxilmasina ustunluk verilmesi ve s Dovlet budcesinin xerclerinin gelirlerden daha cox olmasi bir sira sosial iqtisadi problemlerin yaranmasina ve dovlet borclarinin emele gelmesine sebeb olur Borcun alinmasi ve qaytarilmasi borclanma adlanir Dovlet borclari dedikde olkenin deyil yalniz hokumetin borclari nezerde tutulur Dovletin borclanmasi eslinde dovletin gelecekde haradansa elde edeceyi gelirlerin serf edilmesidir Dovlet borclanmasi Dovlet borclanmasinin sebebleri bunlardir Muharibelerin tebii felaketlerle elaqedar xerclerin maliyyelesdirilmesi Investisiyalarin maliyyelesdirilmesi Budce tarazliginin temin olunmamasi Evvelki borclari qaytarmaq ucun borclanma Dovlet borclari muddet menbe mecburiyyet elametlerine gore tesniflesdirilir Muddet elametlerine gore dovlet borclari uzunmuddetli ve qisamuddetli borclara bolunur Bele borclara investisiyalarin maliyyelesdirilmesi ucun kredit ve kapital bazarlarindan goturulen borclardir Dovlet uzunmuddetli borclar almaqla uzunmuddetli dovlet istiqrazlari buraxir Qisamuddetli borclar esasen xezinenin cari ehtiyacini odemek meqsedile alinir Dovlet borclarinin menbeyinin bir hissesini daxili maliyye bazarlarindan dovlet istiqrazlari ve qiymetli kagizlarin alqi satqisi hesabina yaranan daxili borc teskil edir Bu borclari milli pul vahidi ile asanliqla odemek mumkundur Bununla yanasi daxili borclarin menbeyine dovletin ehaliye emek haqqi muessise ve teskilatlara teqaudculere sosial mudafieye kompensasiya meqsedlerine ve s maliyye borclari da daxildir subsidiya dotasiya ve belediyye istiqrazlarinin satisindan elde olunan pul vesaitleri esasinda formalasir Yerli vergiler bir nece qrupa bolunur Birinci qrup vergiler butun Dovletin daxili borclarinin yaranmasi ve daha da artmasi olke iqtisadiyyatinda movcud sosial iqtisadi cetinliklere sebeb olur Xususile bu proses olke ehalisinin heyat seviyyesinin asagi dusmesine ciddi tesir gosterir Daxili bazardan borc almaq imkani olmadiqda dovlet xarici menbelerden borc almaq mecburiyyetinde qalir Xarici menbelerden borc qiymetli kagizlarin satisi ve ya birbasa borc alinmasi yolu ile elde edilir Hemin qiymetli kagizlar xarici olkelerin valyutalarina uygun olaraq buraxilir Xarici dovlet borclari asagidaki menbelerden elde edilir xarici dovletlerden xarici dovletlerin banklarindan xarici dovletlerin muessise ve vetendaslarindan beynelxalq maliyye kredit teskilatlarindan Xarici borclanma kimi alinan kreditlerin esas formalari bunlardir investisiya ixracat kreditleri ve tediyye balanslarinin tenzimlenmesi ucun verilen kreditler Xarici dovlet borcunda normal hal borclarin ve faizlerin vaxtinda odenilmesi hesab olunur Dovlet borclarinin idare olunmasinda muhum cehetlerden biri de dovlet borclarinin mohkemlendirilmesi ve borclarin evez olunmasi emeliyyatlaridir Dovlet borclarinin mohkemlendirilmesi dedikde borc mesreflerinin azaldilmasi basa dusulur Bunun ucun qisa ve uzunmuddetli borclarin uzunmuddetli ve davamli borclara cevrilmesi tedbirleri heyata kecirilir Meqsed borcun esas mebleglerinin odeme muddetini uzatmaq ve borc mesreflerinin mebleglerini azaltmaqdir Dovlet borclarinin evez olunmasi emeliyyatlarinin esasini esas meblegi eyni olan kohne borclarin asagi yeni borclarla evez edilmesi durur Dovlet borclari alternativsiz Konullu ve mecburi formalarda heyata kecirilir Borclarin alternativsiz evezetme formasinda yuksek faizli qiymetli kagizin sahibi onun evezinde asagi faizli yeni qiymetli kagizlar qebul etmelidir Konullu evezetme zamani qiymetli kagiz sahibi kohne qiymetli kagizlari saxlamaq ve ya onu eyni borc meblegi deyerine daha asagi faizli yeni qiymetli kagizlarla deyismek imkanina malikdir Dovlet borclarinin mecburi evez edilmesi zamani qiymetli kagiz sahiblerine birbasa deyil dolayi tezyiq gosterilir deyisiklik haqqinda xeberdarliq edilir Maliyye sisteminde dovlet budcesi ile yanasi budcedenkenar xususi meqsedli fondlar fealiyyet gosterir Bu fondlar sosial iqtisadi xarakter dasiyir ve ciddi meqsedli teyinata malikdir Budcedenkenar fondlarin baslica meqsedi ehaliye sosial xidmet gosterilmesi infrastruktur sahelerinin inkisafina tekan verilmesi ve heveslendirilmesi iqtisadiyyatin aparici sahelerinin intensiv fealiyyetine elave yardim gosterilmesi yardimci ehtiyat fondunun yaradilmasi ve s ibaretdir Azerbaycan Respublikasinda movcud qanunvericiliye uygun olaraq asagidaki budcedenkenar xususi dovlet fondlari fealiyyet gosterir Dovlet Yol Fondu Sahibkarliga Komek Milli Fondu Neft Fondu Tebieti Muhafize Ehtiyat Fondu Meselerin Qorunub Saxlanilmasi ve Tekrar Istehsali Fondu Azerbaycan Respublikasinin 6 mart 1996 ci il tarixli qanununa esasen budcedenkenar dovlet fondlarinin vesaitlerinin xerclenmesine nezareti guclendirmek meqsedile onlar Azerbgaycan Respublikasinin Maliyye Nazirliyi nezdinde bas dovlet Xezinedarliq idaresinde cemlesdirilmisdir Budcedenkenar dovlet fondlarinin gelirleri muessise idare ve teskilatlarin mecburi tediyyeleri odenisler hesabina formalasir Bunlarla yanasi respublikada ehalinin sosial mudafiesi sosial teminat pensiya mesgulluq elillerin sosial mudafiesi uzre budcedenkenar fondlar da fealiyyet gosterir ki onlar dovlet budcesinin xerclerinin bir hissesi hesabina formalasir Hemin fondlardan dovru olaraq ehalinin muxtelif kateqoriyali tebeqelerinin sosial ehtiyaclarinin odenilmesi meqsedile istifade olunur Xarici kecidlerDovlet maliyyesi terminleri lugeti 2014 08 15 at the Wayback Machine 713 IQ Azerbaycan Respublikasinin 2000 ci il dovlet budcesi haqqinda e qanun az 2023 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 28