Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sahəsi və sərhədləri
Sahəsi və əhalisinin sayına görə Yaxın və Orta Şərq ölkələri arasında ən kiçik, lakin iqtisadi inkişaf baxımından məşhur olan Bəhreyn dövləti İran körfəzinin təxminən mərkəzində, eyni adlı arxipelaqda yerləşir. Bəhreynin coğrafi və hərbi – strateji mövqeyi əlverişlidir. Dünyanın mikrodövlətlərindən biri hesab edilən Bəhreynin sahəsi 690 kv. km-dir. Bu arxipelaq 33 ada və adacıqdan ibarətdir. Bu adalardan ancaq beşi məskunlaşıb. Ən iri ada olan Bəhreynin uzunluğu 50, eni isə 16 km-dir. Nisbətən digər iri adaları Mühərrək, Sitra, Umm-Nəsən, Umm-əs-Sübhan və Ciddədir.
Bəhreynin relyefi
Bəhreyn adası Mühərrək və Sitra adaları ilə torpaq bəndlər vasitəsilə birləşdirilmişdir. 1986-cı ilin noyabrında Bəhreyn adasını Səudiyyə Ərəbistanı ilə birləşdirən körpü salınmışdır. Asiyada ən uzun (25 km) 7 torpaq bənddən və onları birləşdirən 5 körpüdən ibarət olan həmin yolun su üzərində ümumi uzunluğu 12,5 km-dir. Ən böyük torpaq bəndin uzunluğu 2,3 km-dir. İki ərəb dövləti arasında dayaz körfəzin üstündən körpü salmaq fikri çox əvvəllərdən meydana çıxmışdır. İlk dəfə bu məsələ dövlət rəhbərliyi səviyyəsində 1970-ci ilin ortalarında müzakirə edilmiş və fikrin həyata keçirilməsində Səudiyyə Ərəbistanı məliklərinin xidməti böyük olmuşdur. 1968-ci ildə Məlik Feysəlin dövründə layihələrin öyrənilməsi barədə ilk işçi qrupu yaranmışdır. Feysəli əvəz edən məlik Xaled proqramın həyata keçirilməsi üçün 1976-cı ildə sarayda xüsusi komitə yaratmış və beş ildən sonra Bəhreyn əmiri ilə tikintinin başlanması barədə müqavilə imzalamışdır. Layihə Səudiyyə Ərəbistanı – Danimarka müştərək şirkəti tərəfindən hazırlanmış və tikintisi Hollandiya şirkəti tərəfindən həyata keçirilən bu nəhəng və nadir mühəndis qurğusunun başa çatması isə Səudiyyə Ərəbistanı məliki Fəhdin adı ilə bağlıdır. Ona görə də Səudiyyə Ərəbistanını Bəhreyn ilə birləşdirən bu magistralı bəzən «Məlik Fəhd yolu»da adlandırırlar. Yolun tən ortasında süni ada salınmışdır. Burada hər iki dövlətin gömrükxanaları və sərhəd xidmətçilərinin məntəqələri, digər inzibati binalar, məscidlər, restoranlar yerləşir. Sürətli liftlər arzusunda olan hər kəsi, 65 metr hündürlüyü olan süni yaradılmış təpəyə qaldırır. Oradan həm Səudiyyə Ərəbistanının, həm də Bəhreynin yaraşıqlı sahillərini seyr etmək olar. Körpü hər iki dövlət tərəfindən istifadə edilir. Hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 5 metrdən 15 metrə qədər olan körpüdən hər ay orta hesabla 10 minlərlə avtomobil keçir. Avtomobillərin hər iki istiqamətə hərəkəti üçün iki yol ayrılmışdır. Yüngül avtomobillər üçün keçid haqqı 6, avtobuslar üçün 15 ABŞ dollardır. Yük avtomobillərinin sahibləri isə daşınan 1 ton yükə 1 dollar gömrük haqqı verməlidir. Yeri gəlmişkən deyək ki, daşınan yüklərin həcmi 45 tondan artıq olmamalıdır. Beləliklə, ərəb dövlətləri arasında yeganə ada dövləti olan Bəhreyn süni yolla materikə birləşdirilmiş və yarımadaya çevrilmişdir. Bəhreyn ilə Qətər əmirliyi arasında (bu iki dövləti eni 33,5 km olan körfəz ayırır) uzun müddətdir ki, ərazi və sərhəd münaqişələri davam edir. Havar və onun yaxınlığındakı bir qrup adalar, həm də məhəlli suların bölünməsi məsələsi bu dövlətlərin münaqişəsinə səbəb olmuşdur.
Məsələ ondadır ki, Böyük Britaniya hökuməti bu regiona nəzarət etdiyi vaxtlarda Bəhreynə nisbətən Qətərə daha yaxın yerləşmiş Havar adasını rəsmi London ilə daha yaxşı münasibətləri olan Bəhreynə vermək barədə qərar çıxarır. 1994-cü ilin noyabrında Havar adasını qaytarmaq məqsədilə Qətər hökuməti Beynəlxalq Məhkəməyə müraciət edir. Lakin bu məsələ indiyə qədər həll olunmadığından dövlətlər arasında gərginlik yaradır.
Təbii ehtiyatları
Bəhreyn arxipelaqda yeganə adadır ki, geoloji quruluşu qonşu Ərəbistan yarımadasının sahil hissəsinə oxşardır. Arxipelaqın digər adaları isə mərcan mənşəlidir. Bu adalar dayaz laqunlar və sualtı qayalarla əhatə olunmuşdur. Adalar arasında hərəkət edən sürətli qayıqların sükançısı böyük ustalığa malik olmalıdır ki, vaxtında və xətasız bu maneələri dəf edə bilsin.
Bəhreyn adasının sahil xətti girintili-çıxıntılı olduğundan bir növ dişləri sınmış mişara bənzəyir. Maili qum çimərlikləri tez-tez qayalar və qarma-qarışıq şəkildə üst-üstə yığılmış daşlarla əvəz olunur. Onun mərkəzi hissəsi hündürlüyü 35 metrə çatan əhəng daşlı təpəlikdir. Adanın ən hündür yeri isə onun şimalındadır (135 m.).
Digər adaların dəniz səviyyəsindən orta hündürlüyü 15-30 metrdir. Bəhreyn adasının əlverişli sahillərində bir neçə dəniz limanı salınmışdır. Onlardan biri ölkənin paytaxtı Manama yaxınlığında, digərləri isə Mühərrək adası ilə ensiz torpaq örtüyü ilə birləşən ər-Rümman (Sülmən) və Sitra adalarında yerləşir. Bu limanlara ən müasir okean gəmiləri daxil ola bilər. Xatırladaq ki, hələ qədim dövrlərdə də əcnəbi yelkənli gəmilər məhz bu yerlərdə lövbər salardılar. Rəvayətə görə «Min bir gecə» nağıllarının qəhrəmanı məşhur dənizçi Sindbad da Bəhreyn adasında yaşamışdır. İtaliyalı tacir və səyyah Marko Polo, məşhur ərəb tədqiqatçısı və coğrafiyaşünası Bəhreyn arxipelaqında olmuşlar.
Bəhreynin təbii sərvətləri içərisində nisbətən gözə gəlimlisi təbii qaz və neftdir. Ehtiyatı 210 mlrd. kub m. olan təbii qaz yataqları həm quruda, həm də körfəzin dibində aşkar edilmişdir. Təbii qaz ilə müqayisədə neft ehtiyatı tükənmək üzrədir (ehtiyatı cəmi 14 mln. tondur). Digər faydalı qazıntıların (gips, əhəngdaşı, gil və s.) ehtiyatı az olduğundan sənaye əhəmiyyətinə malik deyillər. Mirvari ehtiyatı arxipelaqın şimalında və şərqində 10–12 metr dərinlikdə yerləşir.
İqlimi və hidroqrafiyası
Ərəbistan yarımadasının digər ölkələri kimi Bəhreyn də şimal yarımkürəsinin subtropik səhra bölgəsində yerləşir. Buna görə də Bəhreyn təbiəti quraq və isti iqlimə malik olub flora və fauna aləminin yoxsulluğu, daimi axar çaylarının olmaması ilə səciyyələnir. Bəhreyndə iki iqlim mövsümü: may ayından oktyabra kimi isti və quraq keçən yay (iyul – avqust aylarının orta temperaturu 370S), nisbətən yağmurlu keçən payız (yanvar – may) mövsümlərin dəyişməsi o qədər də hiss olunmur. İran körfəzində yerləşən başqa əmirliklərdən fərqli olaraq Bəhreyndə yay aylarında gecə və gündüz temperaturu arasında fərq 40-dən artıq olmur. Yayda havanın rütubətliliyi yüksək olduğundan adamı taqətdən salan üzücü istilər olur. Yağışlar əsasən dekabr – may aylarında, İran körfəzi üzərindən nisbətən soyuq hava kütlələrinin keçdiyi vaxtlara təsadüf edir.
Yağıntı qısa müddətdə leysan şəklində düşür. Orta hesabla adalara ildə 100 –110 mm yağıntı düşür. İl ərzində əsən şimal-qərb küləkləri (ərəblər bunu «şemal» küləyi adlandırırlar) hərdən o qədər güclü olur ki, İran körfəzində kiçik gəmilərin hərəkətinə çətinlik törədir. Bu küləklər Ərəbistan səhraları üzərindən qumları göyə sovuraraq İran körfəzi tərəfə qovur. Qonşu ərazilərin, o cümlədən adaların üzərini narın toz dumanı bürüyür. Toz dumanının arxasında, hətta Günəş də tutqun görünür. Tozlu isti hava adama şiddətli hərarət gətirir.
Bəhreyn arxipelaqında yerüstü su mənbəyi olmasa da adalar, xüsusilə Bəhreyn, Mühərrək, Sitra, Umm–Nəsən qrunt suları ilə zəngindir. Keçmişdə burada yaşayan əhali quyu qazımaq və «kuanats» adlandırılan yeraltı kanallar vasitəsilə qrunt sularını istədikləri yerə gətirib çıxara bilirdilər. Bəhreyn adasında tarixi abidə kimi qorunan kuanatslar (yeraltı kanal) eramızın IV yüzilliyinə aid edilir. Son vaxtlar neft-qaz, metallurgiya və digər sənaye sahələrinin inkişafı ilə əlaqədar ölkədə «su qıtlığı» baş verir. Qrunt sularının ehtiyatı isə azalır. Neft, metallurgiya və başqa sahələrin inkişafı ilə əlaqədar su qıtlığının qarşısı dəniz suyu təmizləyən qurğuların tikilməsi ilə alınır.
Torpaq, bitki örtüyü
Bəhreyndə tropik səhra landşaftı mövcuddur. Adalarda zəif humuslu torpaqlar yayılmışdır. Rütubətin çatışmaması və olduqca isti iqlim burada zəngin bitki örtüyünün inkişafına imkan vermir. Bəhreynin başlıca bitki örtüyü quraq iqlimə və şoranlaşmış torpağa dözümlü alçaq boylu kollar və cod otlarla təmsil olunur. Nisbətən geniş yayılmış bitkilər dəvətikanı və yovşandır. Adalarda quşlar, gəmiricilər və sürünənlər üstünlük təşkil edir. Sahil sularında müxtəlif balıq növləri, dəniz tısbağası, xərçəng molyuskası çoxdur. Bəhreyndə əl – Əreyn adlanan milli təbiət qoruğu yaradılmışdır.
Adalarda heyvanat aləmi əsasən səhra quşları, gəmiricilər və sürünənlərdən ibarətdir. Dəniz faunası zəngindir. Burada 400-dən artıq balıq növü vardır. Sahil sularında dəniz tısbağası, mərcan adalarında mirvari mollyusku, xərçəngin müxtəlif növləri çoxdur. Bəhreyndə yaradılmışdır.
Ədəbiyyat
- Soltanova H.B., Məmmədov C.A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti, 2008.
İstinadlar
- Faroughy, Abbas. 1951. The Bahrein Islands (750-1951): A Contribution to the Study of Power Politics in the Persian Gulf. New York: Verry, Fisher & Co. Pages 14-15.
- Cabir Məmmədov, Həbibə Soltanova, Ərəb ölkələrinin coğrafiyası,s.22
- Cabir Məmmədov, Həbibə Soltanova, Ərəb ölkələrinin coğrafiyası,s.23
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahesi ve serhedleriSahesi ve ehalisinin sayina gore Yaxin ve Orta Serq olkeleri arasinda en kicik lakin iqtisadi inkisaf baximindan meshur olan Behreyn dovleti Iran korfezinin texminen merkezinde eyni adli arxipelaqda yerlesir Behreynin cografi ve herbi strateji movqeyi elverislidir Dunyanin mikrodovletlerinden biri hesab edilen Behreynin sahesi 690 kv km dir Bu arxipelaq 33 ada ve adaciqdan ibaretdir Bu adalardan ancaq besi meskunlasib En iri ada olan Behreynin uzunlugu 50 eni ise 16 km dir Nisbeten diger iri adalari Muherrek Sitra Umm Nesen Umm es Subhan ve Ciddedir Behreynin relyefiBehreyn adasi Muherrek ve Sitra adalari ile torpaq bendler vasitesile birlesdirilmisdir 1986 ci ilin noyabrinda Behreyn adasini Seudiyye Erebistani ile birlesdiren korpu salinmisdir Asiyada en uzun 25 km 7 torpaq bendden ve onlari birlesdiren 5 korpuden ibaret olan hemin yolun su uzerinde umumi uzunlugu 12 5 km dir En boyuk torpaq bendin uzunlugu 2 3 km dir Iki ereb dovleti arasinda dayaz korfezin ustunden korpu salmaq fikri cox evvellerden meydana cixmisdir Ilk defe bu mesele dovlet rehberliyi seviyyesinde 1970 ci ilin ortalarinda muzakire edilmis ve fikrin heyata kecirilmesinde Seudiyye Erebistani meliklerinin xidmeti boyuk olmusdur 1968 ci ilde Melik Feyselin dovrunde layihelerin oyrenilmesi barede ilk isci qrupu yaranmisdir Feyseli evez eden melik Xaled proqramin heyata kecirilmesi ucun 1976 ci ilde sarayda xususi komite yaratmis ve bes ilden sonra Behreyn emiri ile tikintinin baslanmasi barede muqavile imzalamisdir Layihe Seudiyye Erebistani Danimarka musterek sirketi terefinden hazirlanmis ve tikintisi Hollandiya sirketi terefinden heyata kecirilen bu neheng ve nadir muhendis qurgusunun basa catmasi ise Seudiyye Erebistani meliki Fehdin adi ile baglidir Ona gore de Seudiyye Erebistanini Behreyn ile birlesdiren bu magistrali bezen Melik Fehd yolu da adlandirirlar Yolun ten ortasinda suni ada salinmisdir Burada her iki dovletin gomrukxanalari ve serhed xidmetcilerinin menteqeleri diger inzibati binalar mescidler restoranlar yerlesir Suretli liftler arzusunda olan her kesi 65 metr hundurluyu olan suni yaradilmis tepeye qaldirir Oradan hem Seudiyye Erebistaninin hem de Behreynin yarasiqli sahillerini seyr etmek olar Korpu her iki dovlet terefinden istifade edilir Hundurluyu deniz seviyyesinden 5 metrden 15 metre qeder olan korpuden her ay orta hesabla 10 minlerle avtomobil kecir Avtomobillerin her iki istiqamete hereketi ucun iki yol ayrilmisdir Yungul avtomobiller ucun kecid haqqi 6 avtobuslar ucun 15 ABS dollardir Yuk avtomobillerinin sahibleri ise dasinan 1 ton yuke 1 dollar gomruk haqqi vermelidir Yeri gelmisken deyek ki dasinan yuklerin hecmi 45 tondan artiq olmamalidir Belelikle ereb dovletleri arasinda yegane ada dovleti olan Behreyn suni yolla materike birlesdirilmis ve yarimadaya cevrilmisdir Behreyn ile Qeter emirliyi arasinda bu iki dovleti eni 33 5 km olan korfez ayirir uzun muddetdir ki erazi ve serhed munaqiseleri davam edir Havar ve onun yaxinligindaki bir qrup adalar hem de mehelli sularin bolunmesi meselesi bu dovletlerin munaqisesine sebeb olmusdur Mesele ondadir ki Boyuk Britaniya hokumeti bu regiona nezaret etdiyi vaxtlarda Behreyne nisbeten Qetere daha yaxin yerlesmis Havar adasini resmi London ile daha yaxsi munasibetleri olan Behreyne vermek barede qerar cixarir 1994 cu ilin noyabrinda Havar adasini qaytarmaq meqsedile Qeter hokumeti Beynelxalq Mehkemeye muraciet edir Lakin bu mesele indiye qeder hell olunmadigindan dovletler arasinda gerginlik yaradir Tebii ehtiyatlariBehreyn arxipelaqda yegane adadir ki geoloji qurulusu qonsu Erebistan yarimadasinin sahil hissesine oxsardir Arxipelaqin diger adalari ise mercan menselidir Bu adalar dayaz laqunlar ve sualti qayalarla ehate olunmusdur Adalar arasinda hereket eden suretli qayiqlarin sukancisi boyuk ustaliga malik olmalidir ki vaxtinda ve xetasiz bu maneeleri def ede bilsin Behreyn adasinin sahil xetti girintili cixintili oldugundan bir nov disleri sinmis misara benzeyir Maili qum cimerlikleri tez tez qayalar ve qarma qarisiq sekilde ust uste yigilmis daslarla evez olunur Onun merkezi hissesi hundurluyu 35 metre catan eheng dasli tepelikdir Adanin en hundur yeri ise onun simalindadir 135 m Diger adalarin deniz seviyyesinden orta hundurluyu 15 30 metrdir Behreyn adasinin elverisli sahillerinde bir nece deniz limani salinmisdir Onlardan biri olkenin paytaxti Manama yaxinliginda digerleri ise Muherrek adasi ile ensiz torpaq ortuyu ile birlesen er Rumman Sulmen ve Sitra adalarinda yerlesir Bu limanlara en muasir okean gemileri daxil ola biler Xatirladaq ki hele qedim dovrlerde de ecnebi yelkenli gemiler mehz bu yerlerde lovber salardilar Revayete gore Min bir gece nagillarinin qehremani meshur denizci Sindbad da Behreyn adasinda yasamisdir Italiyali tacir ve seyyah Marko Polo meshur ereb tedqiqatcisi ve cografiyasunasi Behreyn arxipelaqinda olmuslar Behreynin tebii servetleri icerisinde nisbeten goze gelimlisi tebii qaz ve neftdir Ehtiyati 210 mlrd kub m olan tebii qaz yataqlari hem quruda hem de korfezin dibinde askar edilmisdir Tebii qaz ile muqayisede neft ehtiyati tukenmek uzredir ehtiyati cemi 14 mln tondur Diger faydali qazintilarin gips ehengdasi gil ve s ehtiyati az oldugundan senaye ehemiyyetine malik deyiller Mirvari ehtiyati arxipelaqin simalinda ve serqinde 10 12 metr derinlikde yerlesir Iqlimi ve hidroqrafiyasiErebistan yarimadasinin diger olkeleri kimi Behreyn de simal yarimkuresinin subtropik sehra bolgesinde yerlesir Buna gore de Behreyn tebieti quraq ve isti iqlime malik olub flora ve fauna aleminin yoxsullugu daimi axar caylarinin olmamasi ile seciyyelenir Behreynde iki iqlim movsumu may ayindan oktyabra kimi isti ve quraq kecen yay iyul avqust aylarinin orta temperaturu 370S nisbeten yagmurlu kecen payiz yanvar may movsumlerin deyismesi o qeder de hiss olunmur Iran korfezinde yerlesen basqa emirliklerden ferqli olaraq Behreynde yay aylarinda gece ve gunduz temperaturu arasinda ferq 40 den artiq olmur Yayda havanin rutubetliliyi yuksek oldugundan adami taqetden salan uzucu istiler olur Yagislar esasen dekabr may aylarinda Iran korfezi uzerinden nisbeten soyuq hava kutlelerinin kecdiyi vaxtlara tesaduf edir Yaginti qisa muddetde leysan seklinde dusur Orta hesabla adalara ilde 100 110 mm yaginti dusur Il erzinde esen simal qerb kulekleri erebler bunu semal kuleyi adlandirirlar herden o qeder guclu olur ki Iran korfezinde kicik gemilerin hereketine cetinlik toredir Bu kulekler Erebistan sehralari uzerinden qumlari goye sovuraraq Iran korfezi terefe qovur Qonsu erazilerin o cumleden adalarin uzerini narin toz dumani buruyur Toz dumaninin arxasinda hetta Gunes de tutqun gorunur Tozlu isti hava adama siddetli heraret getirir Behreyn arxipelaqinda yerustu su menbeyi olmasa da adalar xususile Behreyn Muherrek Sitra Umm Nesen qrunt sulari ile zengindir Kecmisde burada yasayan ehali quyu qazimaq ve kuanats adlandirilan yeralti kanallar vasitesile qrunt sularini istedikleri yere getirib cixara bilirdiler Behreyn adasinda tarixi abide kimi qorunan kuanatslar yeralti kanal eramizin IV yuzilliyine aid edilir Son vaxtlar neft qaz metallurgiya ve diger senaye sahelerinin inkisafi ile elaqedar olkede su qitligi bas verir Qrunt sularinin ehtiyati ise azalir Neft metallurgiya ve basqa sahelerin inkisafi ile elaqedar su qitliginin qarsisi deniz suyu temizleyen qurgularin tikilmesi ile alinir Torpaq bitki ortuyuBehreynde tropik sehra landsafti movcuddur Adalarda zeif humuslu torpaqlar yayilmisdir Rutubetin catismamasi ve olduqca isti iqlim burada zengin bitki ortuyunun inkisafina imkan vermir Behreynin baslica bitki ortuyu quraq iqlime ve soranlasmis torpaga dozumlu alcaq boylu kollar ve cod otlarla temsil olunur Nisbeten genis yayilmis bitkiler devetikani ve yovsandir Adalarda quslar gemiriciler ve surunenler ustunluk teskil edir Sahil sularinda muxtelif baliq novleri deniz tisbagasi xerceng molyuskasi coxdur Behreynde el Ereyn adlanan milli tebiet qorugu yaradilmisdir Adalarda heyvanat alemi esasen sehra quslari gemiriciler ve surunenlerden ibaretdir Deniz faunasi zengindir Burada 400 den artiq baliq novu vardir Sahil sularinda deniz tisbagasi mercan adalarinda mirvari mollyusku xercengin muxtelif novleri coxdur Behreynde yaradilmisdir EdebiyyatSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 IstinadlarFaroughy Abbas 1951 The Bahrein Islands 750 1951 A Contribution to the Study of Power Politics in the Persian Gulf New York Verry Fisher amp Co Pages 14 15 Cabir Memmedov Hebibe Soltanova Ereb olkelerinin cografiyasi s 22 Cabir Memmedov Hebibe Soltanova Ereb olkelerinin cografiyasi s 23Xarici kecidler