Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bəsitçay dövlət təbiət qoruğu — nadir Şərq çinarının qorunub saxlanılması məqsədilə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 4 iyul 1974-cü il tarixli qərarı ilə 107 hektar ərazidə yaradılmışdır. Qoruq Zəngilan rayonunda Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərq hissəsinin Bəsitçay ətrafı boyunca ərazini əhatə edir. Qoruğun adı monqol mənşəli olub, Beysut tayfasının adından götürülüb. Çinarlıq qoruq ərazisinin 93,5%-ni təşkil edir. Çinar ağaclarının orta yaşı 170 ildir, lakin əsl nəhəng-yaşı 1200–1500 il, hündürlüyü 50 m və diametri 4 m qədər olan ağaclara da rast gəlmək olar. Qoruğun yerləşdiyi ərazi əsasən dağlıq olub, dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 600–800 m-ə qədərdir. Sağ sahil dik yamaclı dağlardan, sol sahil isə təpəliklərdən ibarətdir. Əsasən Üçüncü dövr çöküntüləri yayılıb. Çay dərəsi boyunca ensiz allüvial düzənlik uzanır. Buradakı dağlar Bəsitçayın qolları ilə xeyli parçalanmışdır.
| Bəsitçay dövlət təbiət qoruğu | |
|---|---|
BTMB kateqoriyası — Ia (Ciddi Təbiət Qoruğu) | |
| Sahəsi | 107 ha |
| Mütləq hündürlüyü | 600-800 m |
| Yaradılma tarixi | 4 iyul 1974 |
| İdarəetmə orqanı | AETSN |
| Məhvolma təhlükəsi | 1993-cü ildən talan edilmiş ərazi |
| Dağ | Kiçik Qafqaz |
| Çay | Bəsitçay |
| Florası | Şərq çinarı |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Rayon | Zəngilan |
| Yerləşməsi | Kiçik Qafqaz |
| | |
| | |
 Bəsitçay dövlət təbiət qoruğu.  29 oktyabr 1993-cü ildən işğal altında | |
Yaradılmasında məqsəd
Qoruq Azərbaycanın cənub-qərbində, Zəngilan rayonu ərazisində Bəsitçayın dərəsində yerləşir. Qoruq ərazisinin landşaft kompleksini, xüsusilə nadir təbii çinar meşəliyini qorumaq məqsədilə təşkil edilmişdir. Qoruğun adı dərəsində yerləşdiyi çayın adı ilə eynidir. Bəsitçay respublika qoruqlarının ən kiçiyidir. Onun sahəsi 107 ha-dır. Meşə ilə örtülü sahənin əsas ağac cinsi şərq çinarıdır.
İqlimi
Qoruq ərazisi qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim tipinə aiddir. Yayının isti olması səciyyəvidir. Havanın orta illik temperaturu 130-dir. Illik yağıntının miqdarı 600 mm-dir. Ərazinin iqlim şəraiti çinar meşəliyinin təbii bərpası və inkişafı üçün çox əlverişlidir.
Torpaq örtüyü
Bəsitçay dövlət təbiət qoruğunun ərazisində əsasən allüvial-meşə torpaqları yayılıb. Çay dərələrinin yamaclarında, qoruğun ətraf sahələrində qəhvəyi dağ-meşə torpaqları inkişaf etmişdir.
Çinar meşələri
Çayın yatağı boyu və kiçik terraslarda inkişaf etmiş allüvial torpaqlar əsasən çinar meşələri altındadır. Burada daşlı-çınqıllı (yüksək skeletli) ərazilər də müəyyən sahəni tutur. Bunların hamısında çinar bitir və inkişaf edir. Çünki o torpağa tələbkar deyil, lakin çinar meşələri gillicəli, yaxşı su-fiziki xassəli və münbit torpaqlarda yüksək məhsuldarlığa və bonitetə malikdir. Dünyada çinarın 7 növü vardır. Azərbaycanda isə onun yalnız bir növü — şərq çinarı inkişaf edir. Şərq çinarının çoxsahəli əhəmiyyətini, dünyada az yayılmasını, nadir bitki olmasını və son əsrlərdə xeyli azalmasını nəzərə alaraq, onun adı Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı"na yazılmışdır. Bəsitçay dövlət təbiət qoruğunun 100 hektarını çinar meşələri tutur. Onlar Bəsitçayın və onun qolu Şıxauzçayın dərəsində yerləşir. Burada həm təmiz, həm də qarışıq çinar meşəliyi yayılmışdır. Qarışıq çinarlıqlarda qoz, dağdağan, tut, söyüd, qovaq, və s. ağac, yemişan, itburnu, murdarça, qaratikan, və s. kollar inkişaf edir. Qoruqdakı çinar ağaclarının orta yaşı 165 il, orta hündürlüyü 35 m, orta diametri isə 1 m-dir. Qoruqda həmçinin qoz, dağdağan, tut, söyüd, qovaq, yemişan, itburnu, murdarça, qaratikan və s. ağac və kollar inikişaf edirdi. Bəsitçayın əsas təbiət kompleksi sayılan 200 illik tarixə malik çinar ağacları qəddarcasına kökündən çıxarılaraq məişətdə istifadə edilir. Burada əsasən bir meşə tipi-müxtəlif otlu çinar meşələri formalaşmışdır. Qoruğun yerləşdiyi ərazi əsasən dağlıq olub, dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 600–800 m-ə qədərdir. Sağ sahil dik yamaclı dağlardan, sol sahil isə təpəliklərdən ibarətdir. Əsasən Üçüncü dövr çöküntüləri yayılıb.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Резолюция Совета Безопасности ООН 884". 2016-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-28.
- "Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğu Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi". 2022-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-01-16.
- . 2003-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-11-29.
- İbrahimov Tahir . Azərbaycanın qoruqları. Bakı 2015.
Mənbə
- Qoruqlar (Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident kitabxanası)
Xarici keçidlər
- Mühafizə olunan ərazilərin statusu, yerləşməsi və əhatə edilməsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Besitcay dovlet tebiet qorugu nadir Serq cinarinin qorunub saxlanilmasi meqsedile Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin 4 iyul 1974 cu il tarixli qerari ile 107 hektar erazide yaradilmisdir Qoruq Zengilan rayonunda Kicik Qafqaz daglarinin cenub serq hissesinin Besitcay etrafi boyunca erazini ehate edir Qorugun adi monqol menseli olub Beysut tayfasinin adindan goturulub Cinarliq qoruq erazisinin 93 5 ni teskil edir Cinar agaclarinin orta yasi 170 ildir lakin esl neheng yasi 1200 1500 il hundurluyu 50 m ve diametri 4 m qeder olan agaclara da rast gelmek olar Qorugun yerlesdiyi erazi esasen dagliq olub deniz seviyyesinden hundurluyu 600 800 m e qederdir Sag sahil dik yamacli daglardan sol sahil ise tepeliklerden ibaretdir Esasen Ucuncu dovr cokuntuleri yayilib Cay deresi boyunca ensiz alluvial duzenlik uzanir Buradaki daglar Besitcayin qollari ile xeyli parcalanmisdir Besitcay dovlet tebiet qoruguBTMB kateqoriyasi Ia Ciddi Tebiet Qorugu Sahesi 107 haMutleq hundurluyu 600 800 mYaradilma tarixi 4 iyul 1974Idareetme orqani AETSNMehvolma tehlukesi 1993 cu ilden talan edilmis eraziDag Kicik QafqazCay BesitcayFlorasi Serq cinariYerlesmesi39 03 09 sm e 46 36 46 s u Olke AzerbaycanRayon ZengilanYerlesmesi Kicik Qafqaz Fayl 280px Besitcay dovlet tebiet qorugu xeritede Besitcay dovlet tebiet qorugu Fayl 280px Besitcay dovlet tebiet qorugu xeritede Besitcay dovlet tebiet qoruguBesitcay dovlet tebiet qorugu 29 oktyabr 1993 cu ilden isgal altindaYaradilmasinda meqsedQoruq Azerbaycanin cenub qerbinde Zengilan rayonu erazisinde Besitcayin deresinde yerlesir Qoruq erazisinin landsaft kompleksini xususile nadir tebii cinar meseliyini qorumaq meqsedile teskil edilmisdir Qorugun adi deresinde yerlesdiyi cayin adi ile eynidir Besitcay respublika qoruqlarinin en kiciyidir Onun sahesi 107 ha dir Mese ile ortulu sahenin esas agac cinsi serq cinaridir IqlimiQoruq erazisi qisi quraq kecen mulayim isti iqlim tipine aiddir Yayinin isti olmasi seciyyevidir Havanin orta illik temperaturu 130 dir Illik yagintinin miqdari 600 mm dir Erazinin iqlim seraiti cinar meseliyinin tebii berpasi ve inkisafi ucun cox elverislidir Torpaq ortuyuBesitcay dovlet tebiet qorugunun erazisinde esasen alluvial mese torpaqlari yayilib Cay derelerinin yamaclarinda qorugun etraf sahelerinde qehveyi dag mese torpaqlari inkisaf etmisdir Cinar meseleriCayin yatagi boyu ve kicik terraslarda inkisaf etmis alluvial torpaqlar esasen cinar meseleri altindadir Burada dasli cinqilli yuksek skeletli eraziler de mueyyen saheni tutur Bunlarin hamisinda cinar bitir ve inkisaf edir Cunki o torpaga telebkar deyil lakin cinar meseleri gilliceli yaxsi su fiziki xasseli ve munbit torpaqlarda yuksek mehsuldarliga ve bonitete malikdir Dunyada cinarin 7 novu vardir Azerbaycanda ise onun yalniz bir novu serq cinari inkisaf edir Serq cinarinin coxsaheli ehemiyyetini dunyada az yayilmasini nadir bitki olmasini ve son esrlerde xeyli azalmasini nezere alaraq onun adi Azerbaycanin Qirmizi Kitabi na yazilmisdir Besitcay dovlet tebiet qorugunun 100 hektarini cinar meseleri tutur Onlar Besitcayin ve onun qolu Sixauzcayin deresinde yerlesir Burada hem temiz hem de qarisiq cinar meseliyi yayilmisdir Qarisiq cinarliqlarda qoz dagdagan tut soyud qovaq ve s agac yemisan itburnu murdarca qaratikan ve s kollar inkisaf edir Qoruqdaki cinar agaclarinin orta yasi 165 il orta hundurluyu 35 m orta diametri ise 1 m dir Qoruqda hemcinin qoz dagdagan tut soyud qovaq yemisan itburnu murdarca qaratikan ve s agac ve kollar inikisaf edirdi Besitcayin esas tebiet kompleksi sayilan 200 illik tarixe malik cinar agaclari qeddarcasina kokunden cixarilaraq meisetde istifade edilir Burada esasen bir mese tipi muxtelif otlu cinar meseleri formalasmisdir Qorugun yerlesdiyi erazi esasen dagliq olub deniz seviyyesinden hundurluyu 600 800 m e qederdir Sag sahil dik yamacli daglardan sol sahil ise tepeliklerden ibaretdir Esasen Ucuncu dovr cokuntuleri yayilib Hemcinin baxQoruqlar ZengilanIstinadlar Rezolyuciya Soveta Bezopasnosti OON 884 2016 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 28 Besitcay Dovlet Tebiet Qorugu Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi 2022 01 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 01 16 2003 09 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 11 29 Ibrahimov Tahir Azerbaycanin qoruqlari Baki 2015 MenbeQoruqlar Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident kitabxanasi Xarici kecidlerMuhafize olunan erazilerin statusu yerlesmesi ve ehate edilmesi