Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Boqdan Xmelnitski (ukr. Богдан Зиновій Михайлович Хмельницький; ən tezi 30 oktyabr (9 noyabr) 1595 və ən geci 27 dekabr 1595 (6 yanvar 1596) – 27 iyul (6 avqust) 1657, Çigirin, Kazak Hetmanlığı) — Kazak Hetmanlığının rəhbəri.
| Boqdan Xmelnitski | |
|---|---|
| ukr. Богдан Зиновій Михайлович Хмельницький | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Çigirin,  Ukrayna |
| Vəfat tarixi | (61 yaşında) |
| Vəfat yeri | Çigirin, Ukrayna |
| Vəfat səbəbi | insult |
| Həyat yoldaşları | Anna Somko, Yelena Çaplinski, Anna Zolotarenko |
| Uşaqları | Yuri, Timofey, Qriqori, Yekaterina, Stepanida, Yelena, Mariya |
| Atası | |
| Milliyyəti | Kazak |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Polşa tarixçisi Osip Senkovskinin "Collectanea z dziejopisów tureckich" (1824-cü il) əsərində qəribə bir qravür vardır. Qravürdə getman Boris Xmelnitski tatar xanı ilə birlikdə namaz qılır. Bu illüstrasiyanı Vasili Smirnovun "Krım xanlığının tarixi" əsərinin səhifələrində də görmək olar. Bu qəribə illüstrasiyanın öz izahı vardır. Tarixçilərə çoxdan məlumdur ki, XVII əsr türk salnaməçisi Mustafa Naimin "Hüseynin gül bağçası Şərq və Qərb hadisələri işığında" əsərində Xmelnitskinin İslamı qəbul etməsi barədə fraqment vardır. Bunun da tarixi 1648–1654-cü illər Böyük azadlıq müharibəsindən çox-çox əvvələ, XVII əsrin əvvəllərinə gedib çıxır.
1620-ci ilin oktyabrında hələ gənc olan Xmelnitski öz atası Mixail ilə birlikdə Podolda, Tsetsoroy kəndi yaxınlığında polyak-osmanlı döyüşündə iştirak etmişdi. Bu döyüşdə atasının tatarlar tərəfindən öldürülməsinin şahidi olan Boqdan qəzəblə düşmən qılınclarının üzərinə atılır və əsir düşür.
Gələcək getman İstanbulun Qasım Paşa məhəlləsində iki il əsirlikdə olur. Təəssüf ki, məşhur sərkərdənin həyatının bu dövrü haqqında geniş məlumat yoxdur, sadəcə bu məlumdur ki, Xmelnitski kapudan-paşa (dəniz donanmasının kapitanı) yanında tərcüməçi idi.
Mustafa Naim öz xronikasında digər islam mənbələrinə əsaslanaraq, Xmelnitskinin həyatının o dövrü haqqında xatirələri qələmə almışdır. Hakimiyyətdə olduğu bütün müddət ərzində Boqdan Xmelnitski Osmanlı dövləti ilə fəal danışıqlar aparmışdır.
Osmanlı qasidinin ifadələri çox gözlənilməz idi. Onun söylədiklərinə görə belə çıxırdı ki, Xmelnitski, hətta ərəb dilini də bilirdi və təcvidlə Quran oxuyurdu. Doğrudanmı qədim salnaməçilər və onların xronikalarının üzünü köçürən Mustafa Naim tarixi hadisələri təhrif etmiş və həyasızca uydurmalar yazmışdır? Daha bir qədim mətn bu şübhələri yox edir. Krım-tatar salnaməçisi Mehmed Senainin yazdığına görə Melniska adlı getman "qəlbdən islamla şərəflənmək istəmişdi". Eyni zamanda, hər iki tarixi salnamədə Xmelnitskinin islamı qəbul etmə tarixçəsi onun Krım xanı İslam Gireyi ziyarət etmə kontekstində verilir. İslam Gireylə getman Xmelnitski arasındakı digər tarixi mənbələrdə də keçən xüsusi etimad və dostluq əlaqələri məhz bununla izah edilə bilməzmi? Axı 1651-ci ildə Beresteçek yaxınlığındakı faciəli hadisələrdən sonra kazaklarla polyaklar arasındakı döyüşdə tatar qoşununun qaçmasına baxmayaraq, Xmelnitski İslam Gireylə olan dostluq əlaqələrini kəsməmiş, 1654-cü ildə Krım xanının vəfatı haqqında xəbəri aldıqda isə, həqiqətən, çox kədərlənmişdi.
Ola bilsin ki, hiyləgərliyi ilə məşhur olan getman tam təfərrüatı ilə aydın olmayan bu tarixçədə dəfələrlə öz diplomatik qabiliyyətlərini göstərmişdir, lakin bu faktı da unutmaq olmaz ki, Xmelnitski çox gənc yaşında və təcrübəsiz ikən əsir düşmüşdü. Getmanın bütün həyatı müxtəlif siyasi və ideoloji oriyentirlər seçimində onun bu və ya digər tərəfə meyil etməsindəki tərəddüdlərlə doludur. Eyni zamanda, ukraynalı türkoloq Aleksandr Qalenkonun dediyi kimi, o dövrün ukraynalı siyasətçiləri Osmanlı dövlətinə indikilərin ABŞ-yə baxdıqları kimi baxırdılar, İslam isə onlar üçün müsəlman cəmiyyətində möhkəmlənmək üçün "vəsiqə" idi. Odur ki, bir tərəfdən, kələkbaz və hiyləgər diplomat, digər tərəfdən, öz dövrünün qibtə ediləcək dərəcədə təhsilli insanı olan Xmelnitski türk əsirliyində olarkən İslam postulatları ilə yaxından tanış olmaya bilməzdi.
Bundan əlavə, Xmelnitskinin Osmanlı əsirliyinə dair bəzi mühüm tarixi sübutlar da maraq doğurur. O, İstanbuldan Ukraynaya, salnaməçilərin adlandırdıqları kimi, "Uca dövlət"in paytaxtında çoxlu dost-tanış qazanaraq dönmüşdü. Bütün bu tanışlıqlardan Xmelnitski daha sonralar Krım xanlığı və Osmanlı dövləti ilə diplomatik intriqalarında istifadə etmişdi. O dövr osmanlı cəmiyyətinin qaydalarına görə əsir deyil, yalnız azad olan bir şəxs çoxlu dost qazanacaq dərəcədə özünü müsəlmanların arasında əmin və rahat hiss edə bilərdi. Reç Pospolitadan olan əsirlər isə yalnız İslamı qəbul etdikdə azad edilə bilərdilər.
Yeri gəlmişkən, Mustafa Naimin "Şimal məsələləri" salnaməsinin bir fraqmenti Xmelnitskinin osmanlı dostlarından birinə – yeniçərilərin komandiri Bektaşağaya həsr olunmuşdur. Boqdanın "qəlbinin gizli sirri"ni bilən carçı getman tərəfindən müftinin yanına əbəs yerə göndərilməmişdi. Salnamədən aydın olur ki, doğrudan da, Bektaşağa Xmelnitskinin çoxdankı dostu idi və hətta onun edamına görə getman osmanlı müftisinə məhkəmə şikayəti ilə müraciət etmişdi. Eyni zamanda Bektaşağanın yeniçərilərin komandirliyinə məxsus olması getmanın İstanbuldakı tanışlıq dairəsinin necə olduğunu göstərir.
Beləliklə, Xmelnitskinin Osmanlı rəhbərliyi ilə danışıqlarına onun dini baxışlarının və əqidəsinin nə dərəcədə təsir göstərdiyini bu gün qətiyyətlə demək çətindir. Çox güman ki, getman özünü müsəlman kimi göstərərək Osmanlı rəhbərliyi ilə "oynayırdı". Bu da ola bilərdi ki, o, İstanbulda əsir olduğu dövrdə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və sağ-salamat vətənə qayıtmaq məqsədilə İslamı qəbul etmişdi, lakin orada əsl məqsədini heç vaxt açıqlamamışdı. İstənilən halda, şərq qonşuları ilə gözəl münasibətlər saxlamağı bacaran ukraynalı Boqdan Xmelnitski yalnız onların dilini, xarakter və adətlərini deyil, həm də… dinini bilirdi. Və yuxarıda adları çəkilən iki Osmanlı salnaməsi bunu parlaq şəkildə sübut edir.
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118520504 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boqdan Xmelnitski ukr Bogdan Zinovij Mihajlovich Hmelnickij en tezi 30 oktyabr 9 noyabr 1595 ve en geci 27 dekabr 1595 6 yanvar 1596 27 iyul 6 avqust 1657 Cigirin Kazak Hetmanligi Kazak Hetmanliginin rehberi Boqdan Xmelnitskiukr Bogdan Zinovij Mihajlovich HmelnickijDogum tarixi 27 dekabr 1595Dogum yeri Cigirin UkraynaVefat tarixi 6 avqust 1657 61 yasinda Vefat yeri Cigirin UkraynaVefat sebebi insultHeyat yoldaslari Anna Somko Yelena Caplinski Anna ZolotarenkoUsaqlari Yuri Timofey Qriqori Yekaterina Stepanida Yelena MariyaAtasiMilliyyeti KazakFealiyyeti siyasetci diplomat Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiPolsa tarixcisi Osip Senkovskinin Collectanea z dziejopisow tureckich 1824 cu il eserinde qeribe bir qravur vardir Qravurde getman Boris Xmelnitski tatar xani ile birlikde namaz qilir Bu illustrasiyani Vasili Smirnovun Krim xanliginin tarixi eserinin sehifelerinde de gormek olar Bu qeribe illustrasiyanin oz izahi vardir Tarixcilere coxdan melumdur ki XVII esr turk salnamecisi Mustafa Naimin Huseynin gul bagcasi Serq ve Qerb hadiseleri isiginda eserinde Xmelnitskinin Islami qebul etmesi barede fraqment vardir Bunun da tarixi 1648 1654 cu iller Boyuk azadliq muharibesinden cox cox evvele XVII esrin evvellerine gedib cixir 1620 ci ilin oktyabrinda hele genc olan Xmelnitski oz atasi Mixail ile birlikde Podolda Tsetsoroy kendi yaxinliginda polyak osmanli doyusunde istirak etmisdi Bu doyusde atasinin tatarlar terefinden oldurulmesinin sahidi olan Boqdan qezeble dusmen qilinclarinin uzerine atilir ve esir dusur Gelecek getman Istanbulun Qasim Pasa mehellesinde iki il esirlikde olur Teessuf ki meshur serkerdenin heyatinin bu dovru haqqinda genis melumat yoxdur sadece bu melumdur ki Xmelnitski kapudan pasa deniz donanmasinin kapitani yaninda tercumeci idi Mustafa Naim oz xronikasinda diger islam menbelerine esaslanaraq Xmelnitskinin heyatinin o dovru haqqinda xatireleri qeleme almisdir Hakimiyyetde oldugu butun muddet erzinde Boqdan Xmelnitski Osmanli dovleti ile feal danisiqlar aparmisdir Osmanli qasidinin ifadeleri cox gozlenilmez idi Onun soylediklerine gore bele cixirdi ki Xmelnitski hetta ereb dilini de bilirdi ve tecvidle Quran oxuyurdu Dogrudanmi qedim salnameciler ve onlarin xronikalarinin uzunu kocuren Mustafa Naim tarixi hadiseleri tehrif etmis ve heyasizca uydurmalar yazmisdir Daha bir qedim metn bu subheleri yox edir Krim tatar salnamecisi Mehmed Senainin yazdigina gore Melniska adli getman qelbden islamla sereflenmek istemisdi Eyni zamanda her iki tarixi salnamede Xmelnitskinin islami qebul etme tarixcesi onun Krim xani Islam Gireyi ziyaret etme kontekstinde verilir Islam Gireyle getman Xmelnitski arasindaki diger tarixi menbelerde de kecen xususi etimad ve dostluq elaqeleri mehz bununla izah edile bilmezmi Axi 1651 ci ilde Berestecek yaxinligindaki facieli hadiselerden sonra kazaklarla polyaklar arasindaki doyusde tatar qosununun qacmasina baxmayaraq Xmelnitski Islam Gireyle olan dostluq elaqelerini kesmemis 1654 cu ilde Krim xaninin vefati haqqinda xeberi aldiqda ise heqiqeten cox kederlenmisdi Ola bilsin ki hiylegerliyi ile meshur olan getman tam teferruati ile aydin olmayan bu tarixcede defelerle oz diplomatik qabiliyyetlerini gostermisdir lakin bu fakti da unutmaq olmaz ki Xmelnitski cox genc yasinda ve tecrubesiz iken esir dusmusdu Getmanin butun heyati muxtelif siyasi ve ideoloji oriyentirler seciminde onun bu ve ya diger terefe meyil etmesindeki tereddudlerle doludur Eyni zamanda ukraynali turkoloq Aleksandr Qalenkonun dediyi kimi o dovrun ukraynali siyasetcileri Osmanli dovletine indikilerin ABS ye baxdiqlari kimi baxirdilar Islam ise onlar ucun muselman cemiyyetinde mohkemlenmek ucun vesiqe idi Odur ki bir terefden kelekbaz ve hiyleger diplomat diger terefden oz dovrunun qibte edilecek derecede tehsilli insani olan Xmelnitski turk esirliyinde olarken Islam postulatlari ile yaxindan tanis olmaya bilmezdi Bundan elave Xmelnitskinin Osmanli esirliyine dair bezi muhum tarixi subutlar da maraq dogurur O Istanbuldan Ukraynaya salnamecilerin adlandirdiqlari kimi Uca dovlet in paytaxtinda coxlu dost tanis qazanaraq donmusdu Butun bu tanisliqlardan Xmelnitski daha sonralar Krim xanligi ve Osmanli dovleti ile diplomatik intriqalarinda istifade etmisdi O dovr osmanli cemiyyetinin qaydalarina gore esir deyil yalniz azad olan bir sexs coxlu dost qazanacaq derecede ozunu muselmanlarin arasinda emin ve rahat hiss ede bilerdi Rec Pospolitadan olan esirler ise yalniz Islami qebul etdikde azad edile bilerdiler Yeri gelmisken Mustafa Naimin Simal meseleleri salnamesinin bir fraqmenti Xmelnitskinin osmanli dostlarindan birine yenicerilerin komandiri Bektasagaya hesr olunmusdur Boqdanin qelbinin gizli sirri ni bilen carci getman terefinden muftinin yanina ebes yere gonderilmemisdi Salnameden aydin olur ki dogrudan da Bektasaga Xmelnitskinin coxdanki dostu idi ve hetta onun edamina gore getman osmanli muftisine mehkeme sikayeti ile muraciet etmisdi Eyni zamanda Bektasaganin yenicerilerin komandirliyine mexsus olmasi getmanin Istanbuldaki tanisliq dairesinin nece oldugunu gosterir Belelikle Xmelnitskinin Osmanli rehberliyi ile danisiqlarina onun dini baxislarinin ve eqidesinin ne derecede tesir gosterdiyini bu gun qetiyyetle demek cetindir Cox guman ki getman ozunu muselman kimi gostererek Osmanli rehberliyi ile oynayirdi Bu da ola bilerdi ki o Istanbulda esir oldugu dovrde veziyyetini yaxsilasdirmaq ve sag salamat vetene qayitmaq meqsedile Islami qebul etmisdi lakin orada esl meqsedini hec vaxt aciqlamamisdi Istenilen halda serq qonsulari ile gozel munasibetler saxlamagi bacaran ukraynali Boqdan Xmelnitski yalniz onlarin dilini xarakter ve adetlerini deyil hem de dinini bilirdi Ve yuxarida adlari cekilen iki Osmanli salnamesi bunu parlaq sekilde subut edir IstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 118520504 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016