Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Binominal nomenklatura (və ya binar nomenklatura, bioloji nomenklatura) — biologiya sistemində növlərin 2 sözdən ibarət adla — cinsin adı və növün adı ilə (zoologiya terminologiyaya görə), cinsin adı və növün epiteti ilə (botanika terminologiyasına görə) adlandırılması kimi qəbul olunub.
Təbabətdə yayılan və bizi əhatə edən bitkilər olduqda müxtəlif forma və quruluşa malikdir. Bitki aləmində bir-birinə bütün əlamətlərilə tam oxşar olan iki müxtəlif fərd tapmaq qeyri-mümkündür. Məhz ona görə də bitki aləmini öyrənənlərin qarşısında bitki növlərini bir-birindən fərqləndirmək üçün təsnifatın yaranması bir zərurət kimi meydana çıxdı. Bu sahədə çalışan ilk alimlər ayrı-ayrı bitkilərin xüsusiyyətlərini və keyfiyyətlərini müəyyən edərək insan üçün hansılarının faydalı və hansılarının zərərli olduqlarını müəyyən etməyə çalışmışdır.
Bitki aləmini öyrənmək və onlardan düzgün istifadə etmək üçün təsnifatın yaradılması həyatı tələbatdan irəli gəlirdi.
Bitkilərin təsnifatı sahəsində ilk təşəbbüs Teofrast tərəfindən (b.e.ə 372–288-ci illərdə) olmuşdur. Teofrast bitkiləri aşağıdakı qruplara ayırmışdır : ağac, kol, ot, yabanı və mədəni, həmişəyaşıl və yarpağını tökən, çiçəkləyən, çiçəkləməyən və s. Onun "Bitkilərin tarix"i əsərində bitkilərin əsas orqanları kök, gövdə, budaq, yarpaq, çiçək, meyvə, toxum haqqında məlumat verilir. Bu orqanların bir və ikiləpəli bitkilərə məxsus olduğu göstərilir. Kök, gövdə və budaqları daimi; yarpaq, çiçək, meyvə və toxumu isə müvəqqəti orqanlar hesab edir. Oduncaq və qabığın (ksilema və floemanın) hər il əmələ gəlməsi, kasa yarpaqları və ləçəklərin xüsusi yarpaqlar olmasını irəli sürmüş, dişiciksiz, üst və alt yumurtalıqlı yarpaqların olmasını müəyyən etmişdir.
Bu xüsusiyyətlər 2000 ildən sonra tərtib olunmuş təsnifatda öz yerini tapmışdır.
Sistematik sahəsində görkəmli yer tutan ilk təsnifatı isveç alimi Karl Linney (1707–1778) vermişdir. Linneyin sistemi "Cinsin sistemi" adlı əsərində əks olumuş və bütün bitki aləmini 24 sinfə ayırmışdır. Birinci sinifdən onuncu sinifə qədər olan bitkilər erkəkciklərin sayına, digər siniflərə (11–24) daxil olan bitkilər isə erkəkciklərin digər xüsusiyyətlərinə və meyvəyarpaqların əlaqələrinə görə sistemləşdirilmişdir. Bu əsərində (1735) Linney 10 000-ə qədər bitki və 4000-ə qədər heyvan növlərini təsvir etmişdir.
Lakin o öz sistemində yalnız bir əlaməti – çiçəyin erkəkciklərinin sayını nəzərə almışdır ki, bunun nəticəsində botanik cəhətdən bir-birinə qohum olmayan bəzi bitkilər bir sinifə aid olmuşdur. O, çəltik və kələmi eyni sinifə daxil etmişdir (hər iki çiçəkdə 6 erkəkcik olması əsasında), halbuki çəltik birləpəli olub, taxıl fəsiləsinə, kələm isə ikiləpəli olub, xaççiçəklilər fəsiləsinə daxilidir. Bitkilər arasında qohumluq əlaqələri nəzərə alınmadığından Linneyin sistemi süni sistem adlanmışdır. Hətta Linney özü də əsərində etiraf edir ki, təbbi sistem təşkil olunana qədər, bu sistem xidmətə layiqdir.
Linneyin daha bir qiymətli əsəri "Bitkilərin növləri" (1753) müasir dövrdə də ilk ədəbiyyat mənbəyi kimi sistematiklər tərəfindən istifadə edilməkdədir.
İlk dəfə cins və növ haqqında məlumat Linney tərəfindən irəli sürülmüşdür, Linney növləri bir-birindən fərqləndirən əlamətləri və bu əlamətlərdən hansılarının birinci və hansılarının ikinci dərəcəli olmasını öz əsərində əks etdirmişdir.
İlk dəfə olaraq, Linney binar nomenklaturanı təklif etmişdir ki, bu hazırda da öz əhəmiyyətini itirməmiş və bütün ölkələrdə istifadə edilir. O , hər bir növü ilk latın sözü ilə ifadə etməyi təklif etmişdir ki, bunlardan birinci bitkinin cinsini, ikinci isə birinci ilə birlikdə onun növünü göstərir. May inciçiçəyi – Convallaria majalis, gövrək murdarça – Rhamnus frangula və s.
Linneydən sonra 1789-cu ildə fransız alimi Antuan Jüsse 100 fəsiləni əhatə edən "Bitkilərin cinsləri" adlı əsərini yazaraq bitkilərin yeni təsnifatını vermişdir. O, çiçəkli bitkiləri bir və ikiləpəlilərə, sərbəst ləçəkli, çoxləçəkli və bitişik ləçəklilərə və ləçəksiz (buraya yosunları, göbələkləri, mamırları, ayıdöşəyikimiləri və nədənsə bəzi su bitkilərini daxil etmiş) bitki qrupların bölmüşdür. O, öz sistemində növlərin bir deyil, bir neçə oxşar əlamətlərini nəzərə almışdır. İlk dəfə Berner Jusye botanika bağı təşkil edir və bitkiləri 14 sinifə bölərək təbii təsnifat düzəldir. Antuan Jusye özünün əmisi və müəllimi olan Bernar Jusyenin botanika bağında olan bitkiləri canlı surətdə təsvir etmişdir.
"Taskonomiya" haqqında ilk dəfə 1931-ci ildə Cenevrə professoru Dekandolya fikir söyləmişdir. Onun fikrincə taskonomik vahid olaraq fəsilə, cins, növ və s. qəbul etmək və bunları latın sözlərilə ifadə edərək, diaqnostik əlamətləri, bir-birinə oxşar və fərqlənən xüsusiyyətləri qeyd etmək lazımdır.
Bitki sistematikası sahəsində Dekandolyanın təsnifatı (1824-cü ildən başlayaraq) çox böyük əhəmiyyətə malikdir. O, "Təbii bitki sisteminin carçısı" adlı 17 cilddən ibarət ensiklopediya yazmış və ilk dəfə olaraq təsnifatda anatomik xüsusiyyətləri irəli sürərək, bitkiləri ötürücü-boru sistemi olan və ötürücü-boru sistemi olmayan qruplara bölmüşdür. Lakin onun sistemi marfoloji sistem olmaqla, filogenetik (qohumluq) xüsusiyyətlərindən kənarda qalmışdır. O, öz əsərində bitkiləri 14 fəsiləyə ayırmışdır. Sonra oğlu Alfons Dekandoli kafedraya rəhbərlik etmiş və 1841-ci ildə atasının əsərinə bir və ikiləpəli bitkilərin bir çox digər növlərini əlavə etmişdir.
1834-cü ildə rus botaniki və farmakoloqu P. F. Qoryaninov (1796–1865) ilk dəfə olaraq təbii sistem haqqında əsər dərc etmişdir, sonralar onu təkmilləşdirmiş və bitki aləmi təkamülünün əsasını vermişdir. O, ilk dəfə olaraq hüceyrə nəzəriyyəsini irəli sürərək bitki hüceyrəsilə heyvan hüceyrələrinin qruluşu arasındakı umumiliyi izah etmişdir. Sporlu bitkilərdə sporla – sporangiyanın, tozla – tozluqlu eləcə də toxum kisəsinin bir-birilə münasibəti haqqında fikir söyləmişdir. Nəhayət P. F. Qoryaninov öz sistemində çılpaqtoxumluları, ayıdöşəyikimilərlə örtülütoxumlu bitkilər arasında yerləşdirmişdir.
Nəhayət XIX əsrin ortalarında Ç. Darvinin canlıların təkamül nəzəriyyəsi, xüsusilə "Növlərin mənşəyi" əsəri biologiyada böyük yenilik yaratdıqdan sonra, bitkilərin filogenetik təkamül sistemi işlətməyə başlamışdır.
 | Biologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə . Məqalə məzmununu zənginləşdirərək Vikipediyaya kömək edin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Binominal nomenklatura ve ya binar nomenklatura bioloji nomenklatura biologiya sisteminde novlerin 2 sozden ibaret adla cinsin adi ve novun adi ile zoologiya terminologiyaya gore cinsin adi ve novun epiteti ile botanika terminologiyasina gore adlandirilmasi kimi qebul olunub Tebabetde yayilan ve bizi ehate eden bitkiler olduqda muxtelif forma ve qurulusa malikdir Bitki aleminde bir birine butun elametlerile tam oxsar olan iki muxtelif ferd tapmaq qeyri mumkundur Mehz ona gore de bitki alemini oyrenenlerin qarsisinda bitki novlerini bir birinden ferqlendirmek ucun tesnifatin yaranmasi bir zeruret kimi meydana cixdi Bu sahede calisan ilk alimler ayri ayri bitkilerin xususiyyetlerini ve keyfiyyetlerini mueyyen ederek insan ucun hansilarinin faydali ve hansilarinin zererli olduqlarini mueyyen etmeye calismisdir Bitki alemini oyrenmek ve onlardan duzgun istifade etmek ucun tesnifatin yaradilmasi heyati telebatdan ireli gelirdi Bitkilerin tesnifati sahesinde ilk tesebbus Teofrast terefinden b e e 372 288 ci illerde olmusdur Teofrast bitkileri asagidaki qruplara ayirmisdir agac kol ot yabani ve medeni hemiseyasil ve yarpagini token cicekleyen ciceklemeyen ve s Onun Bitkilerin tarix i eserinde bitkilerin esas orqanlari kok govde budaq yarpaq cicek meyve toxum haqqinda melumat verilir Bu orqanlarin bir ve ikilepeli bitkilere mexsus oldugu gosterilir Kok govde ve budaqlari daimi yarpaq cicek meyve ve toxumu ise muveqqeti orqanlar hesab edir Oduncaq ve qabigin ksilema ve floemanin her il emele gelmesi kasa yarpaqlari ve leceklerin xususi yarpaqlar olmasini ireli surmus disiciksiz ust ve alt yumurtaliqli yarpaqlarin olmasini mueyyen etmisdir Bu xususiyyetler 2000 ilden sonra tertib olunmus tesnifatda oz yerini tapmisdir Sistematik sahesinde gorkemli yer tutan ilk tesnifati isvec alimi Karl Linney 1707 1778 vermisdir Linneyin sistemi Cinsin sistemi adli eserinde eks olumus ve butun bitki alemini 24 sinfe ayirmisdir Birinci sinifden onuncu sinife qeder olan bitkiler erkekciklerin sayina diger siniflere 11 24 daxil olan bitkiler ise erkekciklerin diger xususiyyetlerine ve meyveyarpaqlarin elaqelerine gore sistemlesdirilmisdir Bu eserinde 1735 Linney 10 000 e qeder bitki ve 4000 e qeder heyvan novlerini tesvir etmisdir Lakin o oz sisteminde yalniz bir elameti ciceyin erkekciklerinin sayini nezere almisdir ki bunun neticesinde botanik cehetden bir birine qohum olmayan bezi bitkiler bir sinife aid olmusdur O celtik ve kelemi eyni sinife daxil etmisdir her iki cicekde 6 erkekcik olmasi esasinda halbuki celtik birlepeli olub taxil fesilesine kelem ise ikilepeli olub xaccicekliler fesilesine daxilidir Bitkiler arasinda qohumluq elaqeleri nezere alinmadigindan Linneyin sistemi suni sistem adlanmisdir Hetta Linney ozu de eserinde etiraf edir ki tebbi sistem teskil olunana qeder bu sistem xidmete layiqdir Linneyin daha bir qiymetli eseri Bitkilerin novleri 1753 muasir dovrde de ilk edebiyyat menbeyi kimi sistematikler terefinden istifade edilmekdedir Ilk defe cins ve nov haqqinda melumat Linney terefinden ireli surulmusdur Linney novleri bir birinden ferqlendiren elametleri ve bu elametlerden hansilarinin birinci ve hansilarinin ikinci dereceli olmasini oz eserinde eks etdirmisdir Ilk defe olaraq Linney binar nomenklaturani teklif etmisdir ki bu hazirda da oz ehemiyyetini itirmemis ve butun olkelerde istifade edilir O her bir novu ilk latin sozu ile ifade etmeyi teklif etmisdir ki bunlardan birinci bitkinin cinsini ikinci ise birinci ile birlikde onun novunu gosterir May inciciceyi Convallaria majalis govrek murdarca Rhamnus frangula ve s Linneyden sonra 1789 cu ilde fransiz alimi Antuan Jusse 100 fesileni ehate eden Bitkilerin cinsleri adli eserini yazaraq bitkilerin yeni tesnifatini vermisdir O cicekli bitkileri bir ve ikilepelilere serbest lecekli coxlecekli ve bitisik leceklilere ve leceksiz buraya yosunlari gobelekleri mamirlari ayidoseyikimileri ve nedense bezi su bitkilerini daxil etmis bitki qruplarin bolmusdur O oz sisteminde novlerin bir deyil bir nece oxsar elametlerini nezere almisdir Ilk defe Berner Jusye botanika bagi teskil edir ve bitkileri 14 sinife bolerek tebii tesnifat duzeldir Antuan Jusye ozunun emisi ve muellimi olan Bernar Jusyenin botanika baginda olan bitkileri canli suretde tesvir etmisdir Taskonomiya haqqinda ilk defe 1931 ci ilde Cenevre professoru Dekandolya fikir soylemisdir Onun fikrince taskonomik vahid olaraq fesile cins nov ve s qebul etmek ve bunlari latin sozlerile ifade ederek diaqnostik elametleri bir birine oxsar ve ferqlenen xususiyyetleri qeyd etmek lazimdir Bitki sistematikasi sahesinde Dekandolyanin tesnifati 1824 cu ilden baslayaraq cox boyuk ehemiyyete malikdir O Tebii bitki sisteminin carcisi adli 17 cildden ibaret ensiklopediya yazmis ve ilk defe olaraq tesnifatda anatomik xususiyyetleri ireli surerek bitkileri oturucu boru sistemi olan ve oturucu boru sistemi olmayan qruplara bolmusdur Lakin onun sistemi marfoloji sistem olmaqla filogenetik qohumluq xususiyyetlerinden kenarda qalmisdir O oz eserinde bitkileri 14 fesileye ayirmisdir Sonra oglu Alfons Dekandoli kafedraya rehberlik etmis ve 1841 ci ilde atasinin eserine bir ve ikilepeli bitkilerin bir cox diger novlerini elave etmisdir 1834 cu ilde rus botaniki ve farmakoloqu P F Qoryaninov 1796 1865 ilk defe olaraq tebii sistem haqqinda eser derc etmisdir sonralar onu tekmillesdirmis ve bitki alemi tekamulunun esasini vermisdir O ilk defe olaraq huceyre nezeriyyesini ireli surerek bitki huceyresile heyvan huceyrelerinin qrulusu arasindaki umumiliyi izah etmisdir Sporlu bitkilerde sporla sporangiyanin tozla tozluqlu elece de toxum kisesinin bir birile munasibeti haqqinda fikir soylemisdir Nehayet P F Qoryaninov oz sisteminde cilpaqtoxumlulari ayidoseyikimilerle ortulutoxumlu bitkiler arasinda yerlesdirmisdir Nehayet XIX esrin ortalarinda C Darvinin canlilarin tekamul nezeriyyesi xususile Novlerin menseyi eseri biologiyada boyuk yenilik yaratdiqdan sonra bitkilerin filogenetik tekamul sistemi isletmeye baslamisdir Biologiya ile elaqedar olan bu meqale qaralamadir Meqale mezmununu zenginlesdirerek Vikipediyaya komek edin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin