Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu səhifənin əsasən silinə biləcəyi güman edilir. Əgər səhifənin silinməsinə dair etirazınız varsa, səhifəsində bu barədə fikrinizi bildirin. Müzakirə davam etdiyi müddət ərzində səhifədəki bu xəbərdarlığı silməyin. Bu məqalə sonuncu dəfə 37 saniyə əvvəl ( | ) tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə) |
Bu məqalədəki məlumatların üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Seyid Məhəmməd Musəvi Məhəmmədtağı oğlu Ərdəbili (1928-?) — İslam alimi, müctəhid.
| Seyid Məhəmməd Musəvi Ərdəbili | |
|---|---|
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |
|
| Fəaliyyəti | şair |
Həyatı
Ailəsi və əsil-nəsəbi
Bu nəcabətli ailənin əcdadı hələ qədimdən başlayaraq Nəcəf-əşrəf, Qum, Ərdəbil, Qəzvin, Xalxal, Rəşt, Tehran və başqa şəhərlərdə məskunlaşmış və mənəviyyatda öncül olub, müvəffəqiyyətlə ədəb və elm öyrənmişlər. Bütün zamanlarda bu ailədə çoxlu fəqih, , şair, və sair peşə sahibləri müşahidə olunub. Onların istər din, istərsə də dünyəvi elmlərdə xüsusi ləyaqətləri və müvəffəqiyyətləri vardır. Onlardan bir çoxu müxtəlif dəqiq elmlərdə də yüksək elmi məqamlara çatmışlar.
Bu sülalədən olan böyük şəxsiyyətlər haqqında tarixi və təhqiqi kitablarda yazılara rast gəlmək təəccüblü deyil. Bu şəxsiyyətlər barəsində olan yazılarda onların təfəkkürü və səciyyəvi istedad sahibi olmaları ehtiram və təşəkkürlə qələmə alınmışdır.
Təvəllüdü və adı
Onun adı Məhəmməd ibn Məhəmməd Təqi ibn Murtəza ibn Nəqdəli ibn Mirəli ibn Hüseyndir. O böyük şəxsiyyət Musəvi seyyidlərindəndir. Onun nəsli Musa ibn Cəfərin (ə) övladı, Murtəza ləqəbli, Seyyid İbrahim Əsğərə çatır. O hicri qəməri tarixi ilə 1347-ci ilin rəcəb ayının 10-da (miladi 1928-ci il) o zamanlar "Darül-irşad" kimi məşhur olan Ərdəbil şəhərində dünyaya göz açmışdır.
Babası
Onun babası Ayətullahül-üzma öz dövrünün mərcəi-təqlidi idi. O Nəcəf-əşrəf şəhərindən Ərdəbilə qayıtdıqdan sonra böyük bir elmi mədrəsə təsis etdi. Bu məntəqənin tanınmış şəxsiyyətlərindən çoxu bu mədrəsədə elm öyrənmiş və yüksək elmi dərəcələrə nail olmuşlar. Bərəkətli mədrəsənin şöhrəti o qədər dillər əzbəri oldu ki, Cənubi Azərbaycandan əlavə Qafqaz, Qarabağ, Bakı, Şirvan, İrəvan, Naxçıvan, Lənkəran və bu kimi başqa yerlərdən də elm və mərifət öyrənmək istəyənlər buraya axışdılar! Bu alim və tələbələrin çoxu sovet hakimiyyətinə tabe olan məntəqələrdən idilər. Hakimiyyətdə olan ateist, kommunist və marksistlər məscid, hüseyniyyə və dini mədrəsələri məhv edir, alimləri isə qətlə yetirir və ya sürgün edirdilər. Şeyx Mürtəza Ənsarinin tələbələrindən olan Seyyid Murtəza Xəlxali bir çox kəramət sahibi idi. O hicri qəməri tarixi ilə 1317-ci ildə dünyasını dəyişdi və öz əcdadının dəfn edildiyi Ərdəbilin qədim tikintilərindən olan "Cümə məscidi" adlanan mədrəsədə dəfn edildi.
Atası
Onun atası Ayətullahül-üzma Seyyid Məhəmməd Təqi Müfti-şiə Ərdəbil məntəqəsinin rəhbəri və mərcəi-təqlidi idi. Fiqh və usul elminə aid çoxlu əsərlər yazmışdır. Bunlardan "Şəcərətüt-təqva" və "Zəxirətül-üqba" adlı iki əməli göstəriş risalələrini misal göstərmək olar. Birinci risalə hicri qəməri tarixi ilə 1336-cı il zil-hiccə ayının 18-də və ikinci risalə isə hicri qəməri tarixi ilə 1344-cü ildə çap olunub. O Axund Xorasani, Seyyid Kazim Yəzdi və Seyyid Məhəmməd Fişarəki İsfahaninin tələbələrindən olub. Böyük alim, hicri qəməri tarixi ilə 1361-ci ildə vəfat etmişdir.
Anası
Onun anası "Seyyidül-üləma" ləqəbi ilə məşhur olan seyyid Baqir Ərdəbili Nəcəfinin qızıdır. Seyyid Baqir Ərdəbili Nəcəfi hicri qəməri tarixi ilə 1325-ci ildə öz ustadı, görkəmli mərcəi-təqlid Şeyx Məhəmməd Təqi Şirazidən dərs almağa nail olmuşdur. Seyyid Baqir Ərdəbili Nəcəfi Ayətullah Seyyid Həbibullah Əthari Ərdəbilinin oğlu, mühəqqiq Kərəki Amulinin bacısı oğlu olan müctəhid, Seyyid Hüseynin nəvələrindəndir. Mühəqqiq Kərəki Amuli Səfəvi padşahı şah Təhmasibin zamanında yaşamışdır.
Əmiləri
Biz burada onun əmilərindən ikisini qeyd etməyi məqsədəuyğun bilirik: Birinci: Kamil fəqih olan Ayətullah Seyyid Əhməd Muctəhid. O Şeyx Həsən Mamaqani və Fazil Şərəbyaninin tələbələrindən idi. Keçmişdə möminlərin iqtisadi vəziyyəti çətin olan vaxt öz uzaqgörənliyi və gözəl tədbirləri ilə onların vəziyyətini nizamlayırdı. İkinci: Ayətullah Seyyid Musa Fəqih Murtəzəvi. Abid, arif və zahid olan bu şəxs öz görkəmli ustadlarından və tanınmış mərcəi-təqlidlərdən olan Ayətullah Seyyid Əbulhəsən İsfahani, Mühəqqiq Naini və Mühəqqiq İraqidən ictihad icazəsini almışdır.
Övladları
Allah-Təala ona yeddi oğlan övlad əta etmişdir ki, onların üçü İslam elmləri alimlərindəndir. O üç nəfər bunlardır: — Höccətul-İslam vəl-muslimin Seyyid Məhəmməd Təqi. — Höccətul-İslam vəl-muslimin Hacı Seyyid Məhəmməd Zəki. — Siqətül-İslam Seyyid Əbülfəzl.
Cavanlıq dövrü
Hicri qəməri tarixi ilə 1361-ci il zil-qədə ayının 29-da İmam Məhəmməd Təqinin (ə) şəhadətinə təsadüf edən gün Ayətullahül-üzma Müfti-şiənin atası dünyasını dəyişdi. Onun vəfatı münasibətilə ümumi əzadarlıq elan olunaraq, qırx gün matəm məclisi bərpa olundu. Bu məclisin sonuncu günü Müfti-şiə İslamın əziz Peyğəmbərinin (s) libası sayılan, ruhanilik libasını geyinmək iftixarına nail oldu və görkəmli din xadimi, mərcəi-təqlid olan Ayətullahül-üzma Seyyid Yunis Ərdəbili əmmaməni ona təqdim etdi. O zaman, Ərdəbil şəhərində sakin olan Seyyid Yunis sonradan müqəddəs Məşhəd şəhərinə köçdü. Hicri-qəməri tarixi ilə 1363-cü ildə o, alim əmisi Seyyid Musa Fəqih Mürtəzəvinin icazəsi ilə atasının "Bazar məscidi" kimi məşhur olan məscidinin və "Seyyid Əhməd məscidi"nin axundluğunu öz öhdəsinə götürdü. Cavanlıqda xoşrəftar, gözəl əxlaqlı, eyni zamanda alimlərin nəslindən olduğu üçün əhali onun İmamlıq etdiyi camaat namazına xüsusi bir ehtiram və izdihamla yetişir və xüsusi hörmət edirdilər. Camaat özünün və ya ailəsinin problemlərini həll etmək üçün ona müraciət edirdilər. Bunlardan əlavə o, camaat arasında təqva və iffəti, alim və tələbələr arasında isə fəzilət və ədalətli alim kimi tanınırdı.
Əxlaqi xüsusiyyətləri
O, adətən az danışır, elmi müzakirə və ya Allah zikrindən başqa söhbət etmir. Məclislərdə, qədim alimlərin davranış tərzi, onların həyatından ibrətli hadisələr yaxud fiqhi məsələlər və hədislər danışır. Həmişə düşünür və təqva yolunu tutur. O, düz danışan, müstəqil fikirli və öz rəyini sərbəst şəkildə bəyan edən bir şəxsdir. Xalqın, xüsusi ilə öz dostları arasında təqva və ibadətlə özünə rəğbət qazanmışdır.
Təhsil dövrü
Ayətullahül-üzma Müfti-şiə cənabları, güclü zəkaya malikdir, elm və təhsildə zərif elmi məqamları belə gözdən qaçırmır. Dahi və zəkalı olması, onun simasından açıq-aşkar hiss olunur. O, ibtidai, orta və ali dini təhsilini Ərdəbil şəhərinin böyük alimlərindən almışdır. Onların da bir çoxu onun atası Ayətullah Seyid Məhəmməd Təqi Müfti-şiənin tələbələrindən idilər. O, Şeyx Murtəza Ənsarinin qələmə aldığı "Ər-rəsail" kitabını Ayətullah Şeyx Qulam Hüseyn Qərəvidən və Şeyx Murtəza ibn Məhəmməd Əmin Ənsarinin yazdığı "Əl-məkasib" kitabını isə, öz əmisi Ayətullah Seyid Musa Fəqih Murtəzəvidən dərs almışdır.
Qum şəhərinə köçməsi
Hicri qəməri tarixi ilə 1367-ci ildə müqəddəs Qum şəhərinə köçdü və o dövrün görkəmli mərcəi təqlid və dahi alimlərinin dərslərində iştirak etdi. Biz burada onların bəzilərinə işarə edirik: — Ayətullahül-üzma Seyid Hüseyn Təbatəbai Burucerdi cənablarının fiqh elminin "Namaz" mövzusu dərslərində iştirak etmişdir. — Ayətullahül-üzma Seyid Məhəmməd Höccət Kuhkəməri cənablarının fiqh elminin "Müamilə" mövzusu dərsində iştirak etmişdir. — Ayətullahül-üzma Seyid Ruhullah Musəvi Xomeyni cənablarının "Üsul" dərsində iştirak etmişdir. — Ayətullahül-üzma Seyid Məhəmməd mühəqqiq Damad cənablarının fiqh elminin "Təharət" mövzusundakı dərsində iştirak etmişdir. — Əllamə Seyid Məhəmməd Hüseyn Təbatəbainin "Təfsir" və "Fəlsəfə" dərslərində iştirak etmişdir. O zaman Ayətullahül-üzma Müfti-şiə təkcə təhsillə deyil, həm də tədrislə məşğul olurdu. O, ali səthdə "Ər-rəsail", "Əl-məkasib 1" "Kifayətül-üsul 2" və "Mənzumə" kitablarını tədris edərək görkəmli tələbələr yetişdirdi.
Nəcəf-əşrəf şəhərinə köçməsi
Rəbiül-əvvəl ayının 16-da ictihad dərslərini kamilləşdirmək üçün İslam elmlərinin mənbəyi və İmam Əmirəl-möminin Əlinin (ə) şəhəri olan Nəcəf-əşrəf şəhərinə yollandı. Ayətullahül-üzma Müfti-şiə cənabları, o dövrün görkəmli və tanınmış mərcəi təqlidlərinin dərslərində iştirak etdi. Burada onların bəzisinə işarə edirik: — Ayətullahül-üzma Seyid Möhsün Təbatəbai Həkim. — Ayətullahül-üzma Seyid Mahmud Şahrudi. — Ayətullahül-üzma Seyid Əbulqasim Xoyi. — Daha çox Ayətullahül-üzma Hillinin fiqh dərsində, təqribən 10 il müddətində iştirak etmişdir. O, ustadı Ayətullahül-üzma Hillinin dərslərinə izahlar yazmış və onun tələbələrinin ən savadlılarından biri hesab olunurdu. Ayətullahül-üzma Müfti-şiə hicri qəməri tarixi ilə 1388-ci ildə həcc ziyarətindən qayıtdıqdan sonra Ayətullahül-üzma Hillinin hövzəvi dərslərini bitirdi. Sonra özü müstəqil şəkildə fiqh və üsul elmlərini tədris etməyə və qələmə almağa başladı.
Vətənə qayıdışı
Hicri-qəməri tarixi ilə 1379-cu ildə Ərdəbilin tanınmış dindarlarından bir dəstəsi Nəcəf şəhərinə gedərkən Ayətullahül-üzma Həkimin görüşünə getdilər. Onlar görüş əsnasında Ayətullahül-üzma Həkimdən Ayətullah Müfti-şiəni öz nümayəndəsi olaraq Ərdəbilə göndərməyi xahiş etdilər. Mərhum Həkim, onun Nəcəf-əşrəfdə qalmasını istəməsinə baxmayaraq camaatın təkidini və ona olan ehtiyacı nəzərə alaraq, onlara razılıq verib Ayətullah Müfti-şiəni Ərdəbil şəhərinə yolladı. Hicri qəməri tarixi ilə 1380-ci ildə dahi şiə alimi Ayətullahül-üzma Burucerdi vəfat etdi. Bundan sonra Cənubi Azərbaycanda yaşayan möminlər, Ayətullahül-üzma Həkimin şəri və ictimai məsələlərdə fətva və nəzərlərini bilmək üçün, Ayətullah Müfti-şiəni vasitəçi bilərək ona müraciət edirdilər. Ayətullahül-üzma Müfti-şiə bir il yarım Ərdəbil şəhərində qaldıqdan sonra, öz tədqiqat və təhqiqat işlərini təkmilləşdirmək üçün Nəcəf-əşrəf şəhərinə qayıtdı.
Nəcəf-əşrəf şəhərindən çıxarılması
Hicri qəməri tarixi ilə 1396-cı ildə İraqın hakim rejimi Nəcəf-əşrəf elmi hövzəsinin bağlanması barədə qərar qəbul etdi. Çoxlu alim, müctəhid və filosofları özündə cəm edən bu hövzə, Əhli-beyt (ə) məktəbinin möhkəm elmi sütunlara malik olan bir mərkəzi idi. O zaman milliyyəti İran, Hindistan, Türkiyə, Pakistan və Əfqanıstan tələbələrin "əcnəbi" olma bəhanəsi ilə deportasiya olunması əmri verildi. Bundan əlavə bəzi tanınmış şəxsiyyətlər həbs edildi və ya nəzarətə alındı. O cümlədən Ayətullahül-üzma Müfti-şiə bir çox alim və tələbələrlə birgə neçə gün həbsxanada saxlandıqdan sonra İrana deportasiya edildilər.
Qum şəhərinə qayıtması
O, İrana qayıtdıqdan sonra, şəri vəzifəsinə əməl etmək, dərslə məşğul olmaq, nəfsi saflaşdırmaq, kitab yazmaq, camaatın ehtiyaclarını təmin etmək və ictimai problemlərini həll etmək üçün, Qum elmi hövzəsi və Həzrət Məsumənin (ə) hərəmi yaxınlığında məskunlaşdı. Şiə aləminin görkəmli mərcəi təqlidi Ayətullahül-üzma Xoyi vəfat etdikdən sonra, Ayətullahül-üzma Səbzvari, müctəhidlik icazəsi vermək, İranın daxilində və xaricində şəri vəkil və nümayəndə təyin etmək və məsələ və suallara cavab vermək vəzifəsini Ayətullahül-üzma Müfti-şiə cənablarına tapşırdı.
Əsərləri
Ayətullahül-üzma Müfti-şiə, dərslərində iştirak etdiyi ustadlarının fiqh və üsul dərslərini əxz etmiş və onları toplayaraq izah etmişdir. Onun bu əməyi hövzə və fənn alimləri tərəfindən bəyənilmiş və yüksək qiymətləndirilmişdir. Onun aşağıda sayılan əsərlərindən birinci beş əsəri Qum şəhərində, digərləri isə Nəcəf-əşrəf şəhərində olduğu dövrdə qələmə alınmışdır: — "Kitabül-bey" (alver hökmləri), Ayətullahül-üzma Höccət cənablarının ali səth üçün nəzərdə tutulan dərsinin izahı. — "Kitabüs-səlat" (namaz hökmləri), Ayətullahül-üzma Seyid Hüseyn Təbatəbai Burucerdi cənablarının ali səth üçün nəzərdə tutulan dərsinin izahı. — "Kitabüt-təharət" (təharət kitabı), Ayətullahül-üzma Seyid Məhəmməd mühəqqiq Damad cənablarının ali səth üçün nəzərdə tutulan dərsinin izahı. — "Elmül-üsul" (üsul elmi). O, bu kitabda Ayətullahül-üzma Seyid Ruhullah Musəvi Xomeyni cənablarının ali səth üçün nəzərdə tutulan üsul dərsini, xüsusilə "Məbahisul-əlfaz" və "La cəbrə və la təfviz" bölməsini əqli və şəri dəlillərlə izah etmişdir. — Təliqatül-ustazil-əllamə", "Mənzumə" və "Əsfarül-ərbəə" kitabının fəlsəfi əsasları barədə Əllamə Seyid Məhəmməd Hüseyn Təbatəbainin nəzərlərinin izahı. — "Səfər və camaat namazı" və həccin mühüm məsələlərinin bəzisi haqqında Ayətullahül-üzma Seyid Mahmud Şahrudi cənablarının ali səth üçün nəzərdə tutulan dərsinin izahı. — Ayətullahül-üzma Seyid Əbulqasim Xoyi cənablarının ali səth üçün nəzərdə tutulan üsul dərsinin tam izahı. — Ayətullahül-üzma Şeyx Hüseyn Hilli cənablarının "Bey" (alver), "Xiyarat" (ixtiyarlar) və "Ürvətül-vüsqa" kitabının "Təharət" bölməsinin ali səth üçün nəzərdə tutulan dərsinin izahı. — "La zərər və la zirar" qaydası haqqında risalə. — Axund Xorasaninin "Kifayətül-üsul" kitabının şərhi. — "Əl-libasül-məşkuk" (şəkkli paltar) risaləsi. — "Fürıf ül-ilmül-icmali" adlı risalə. — Fiqh elmində olan "iqrar", "Riza" və başqa mühüm qaydalar haqqında risalə. — "Əl-fiqhül-məbsut" kitabı. Alim bu kitabda fiqhi məsələlərə xüsusi tərzlə yanaşmış və onları araşdırmışdır. Kitabın əvvəlində Quran ayələri, hədislər, üsul elminin qanunları və şəri dəlillər özünə geniş yer almaqla yanaşı, onlar izah edilmiş və əməli göstərişlər ətraflı şəkildə şərh olunmuşdur. — "Tovzihül-məsail" (əməli göstərişlər) risaləsi. Bundan əlavə bu görkəmli alim əxlaq elmində və nəfsin saflaşdırılması haqqında bir sıra kitablar yazmışdır ki, hələ çap olunmayıb. Allah Təaladan istəyirik ki, o kitabların çap olunmasında yardımçı olsun!
Elmi məqamı
Ayətullahül-üzma Müfti-şiə cənabları, görkəmli alim və mərcəi təqlidlərdən müctəhidlik icazəsini almışdır. Alimlərin onun üçün yazdıqları icazənamələrdə bu alimin elm və təqvada uca məqama sahib olması barədə yazılar öz əksini tapır. O alimlər Ayətullahül-üzma Müfti-şiə cənablarının uca mənəvi-əxlaqi məqamlarını, təhqiqatçı, nəzər sahibi olmasını və əxlaqi xüsusiyyətlərini xüsusi ilə vurğulamışlar. Hətta görkəmli mərcəi təqlid və alimlərin bəzisi onunla mühüm məsələlərdə məsləhətləşirdilər. Ayətullahül-üzma Seyid Mahmud Şahrudi hicri qəməri tarixi ilə 1390-cı il zil-qədə ayının 26-da onunla bağlı yazdığı məktubda bildirir: "Nəcəf elmi mədrəsəsinin ona və onun kimi böyük alimlərə ehtiyacı çoxdur. Buna görə mən onun Nəcəfdə qalmasını vacib sayıram".
İctimai xidmətləri
Ayətullahül-üzma Müfti-şiə cənabları imkansız şəxslərə xidmət və kömək etməkdə çox çalışır. O, məktəb və xeyriyyə cəmiyyətlərinin inşasında, məscid və tibb məntəqələrinin tikilməsində mühüm rola malikdir. O bəzi alimlərə, ehtiyacı olan və imkansız şəxslər üçün nəzərdə tutulan xeyriyyə tədbirlərində xüms pulundan xərcləməyə icazə verib. Sonda mərhum Ayətullahül-üzma Səbzvari cənablarının onun şəxsiyyəti haqqında buyurduğu sözlə kifayətlənirik: "Siz kamil və ləyaqətli şəxssiniz və sizin yaxşı işlərinizdən razıyıq".
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale silinmeye namizeddirBu sehifeninsehife silme qaydasinaesasen siline bileceyi guman edilir Eger sehifenin silinmesine dair etiraziniz varsa silinmeye namized sehifelersehifesinde bu barede fikrinizi bildirin Muzakire davam etdiyi muddet erzinde sehifedeki bu xeberdarligi silmeyin Bu meqale sonuncu defe 37 saniye evvel Redivy muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanila bilmesi ucun elave menbelere ehtiyac var Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek onu tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Seyid Mehemmed Musevi Mehemmedtagi oglu Erdebili 1928 Islam alimi muctehid Seyid Mehemmed Musevi ErdebiliDogum tarixi 1928Dogum yeri Erdebil Merkez bexsi d Erdebil sehristani Erdebil ostani IranFealiyyeti sairHeyatiAilesi ve esil nesebi Bu necabetli ailenin ecdadi hele qedimden baslayaraq Necef esref Qum Erdebil Qezvin Xalxal Rest Tehran ve basqa seherlerde meskunlasmis ve meneviyyatda oncul olub muveffeqiyyetle edeb ve elm oyrenmisler Butun zamanlarda bu ailede coxlu feqih sair ve sair pese sahibleri musahide olunub Onlarin ister din isterse de dunyevi elmlerde xususi leyaqetleri ve muveffeqiyyetleri vardir Onlardan bir coxu muxtelif deqiq elmlerde de yuksek elmi meqamlara catmislar Bu sulaleden olan boyuk sexsiyyetler haqqinda tarixi ve tehqiqi kitablarda yazilara rast gelmek teeccublu deyil Bu sexsiyyetler baresinde olan yazilarda onlarin tefekkuru ve seciyyevi istedad sahibi olmalari ehtiram ve tesekkurle qeleme alinmisdir Tevelludu ve adi Onun adi Mehemmed ibn Mehemmed Teqi ibn Murteza ibn Neqdeli ibn Mireli ibn Huseyndir O boyuk sexsiyyet Musevi seyyidlerindendir Onun nesli Musa ibn Ceferin e ovladi Murteza leqebli Seyyid Ibrahim Esgere catir O hicri qemeri tarixi ile 1347 ci ilin receb ayinin 10 da miladi 1928 ci il o zamanlar Darul irsad kimi meshur olan Erdebil seherinde dunyaya goz acmisdir Babasi Onun babasi Ayetullahul uzma oz dovrunun mercei teqlidi idi O Necef esref seherinden Erdebile qayitdiqdan sonra boyuk bir elmi medrese tesis etdi Bu menteqenin taninmis sexsiyyetlerinden coxu bu medresede elm oyrenmis ve yuksek elmi derecelere nail olmuslar Bereketli medresenin sohreti o qeder diller ezberi oldu ki Cenubi Azerbaycandan elave Qafqaz Qarabag Baki Sirvan Irevan Naxcivan Lenkeran ve bu kimi basqa yerlerden de elm ve merifet oyrenmek isteyenler buraya axisdilar Bu alim ve telebelerin coxu sovet hakimiyyetine tabe olan menteqelerden idiler Hakimiyyetde olan ateist kommunist ve marksistler mescid huseyniyye ve dini medreseleri mehv edir alimleri ise qetle yetirir ve ya surgun edirdiler Seyx Murteza Ensarinin telebelerinden olan Seyyid Murteza Xelxali bir cox keramet sahibi idi O hicri qemeri tarixi ile 1317 ci ilde dunyasini deyisdi ve oz ecdadinin defn edildiyi Erdebilin qedim tikintilerinden olan Cume mescidi adlanan medresede defn edildi Atasi Onun atasi Ayetullahul uzma Seyyid Mehemmed Teqi Mufti sie Erdebil menteqesinin rehberi ve mercei teqlidi idi Fiqh ve usul elmine aid coxlu eserler yazmisdir Bunlardan Seceretut teqva ve Zexiretul uqba adli iki emeli gosteris risalelerini misal gostermek olar Birinci risale hicri qemeri tarixi ile 1336 ci il zil hicce ayinin 18 de ve ikinci risale ise hicri qemeri tarixi ile 1344 cu ilde cap olunub O Axund Xorasani Seyyid Kazim Yezdi ve Seyyid Mehemmed Fisareki Isfahaninin telebelerinden olub Boyuk alim hicri qemeri tarixi ile 1361 ci ilde vefat etmisdir Anasi Onun anasi Seyyidul ulema leqebi ile meshur olan seyyid Baqir Erdebili Necefinin qizidir Seyyid Baqir Erdebili Necefi hicri qemeri tarixi ile 1325 ci ilde oz ustadi gorkemli mercei teqlid Seyx Mehemmed Teqi Siraziden ders almaga nail olmusdur Seyyid Baqir Erdebili Necefi Ayetullah Seyyid Hebibullah Ethari Erdebilinin oglu muheqqiq Kereki Amulinin bacisi oglu olan muctehid Seyyid Huseynin nevelerindendir Muheqqiq Kereki Amuli Sefevi padsahi sah Tehmasibin zamaninda yasamisdir Emileri Biz burada onun emilerinden ikisini qeyd etmeyi meqsedeuygun bilirik Birinci Kamil feqih olan Ayetullah Seyyid Ehmed Muctehid O Seyx Hesen Mamaqani ve Fazil Serebyaninin telebelerinden idi Kecmisde mominlerin iqtisadi veziyyeti cetin olan vaxt oz uzaqgorenliyi ve gozel tedbirleri ile onlarin veziyyetini nizamlayirdi Ikinci Ayetullah Seyyid Musa Feqih Murtezevi Abid arif ve zahid olan bu sexs oz gorkemli ustadlarindan ve taninmis mercei teqlidlerden olan Ayetullah Seyyid Ebulhesen Isfahani Muheqqiq Naini ve Muheqqiq Iraqiden ictihad icazesini almisdir Ovladlari Allah Teala ona yeddi oglan ovlad eta etmisdir ki onlarin ucu Islam elmleri alimlerindendir O uc nefer bunlardir Hoccetul Islam vel muslimin Seyyid Mehemmed Teqi Hoccetul Islam vel muslimin Haci Seyyid Mehemmed Zeki Siqetul Islam Seyyid Ebulfezl Cavanliq dovru Hicri qemeri tarixi ile 1361 ci il zil qede ayinin 29 da Imam Mehemmed Teqinin e sehadetine tesaduf eden gun Ayetullahul uzma Mufti sienin atasi dunyasini deyisdi Onun vefati munasibetile umumi ezadarliq elan olunaraq qirx gun matem meclisi berpa olundu Bu meclisin sonuncu gunu Mufti sie Islamin eziz Peygemberinin s libasi sayilan ruhanilik libasini geyinmek iftixarina nail oldu ve gorkemli din xadimi mercei teqlid olan Ayetullahul uzma Seyyid Yunis Erdebili emmameni ona teqdim etdi O zaman Erdebil seherinde sakin olan Seyyid Yunis sonradan muqeddes Meshed seherine kocdu Hicri qemeri tarixi ile 1363 cu ilde o alim emisi Seyyid Musa Feqih Murtezevinin icazesi ile atasinin Bazar mescidi kimi meshur olan mescidinin ve Seyyid Ehmed mescidi nin axundlugunu oz ohdesine goturdu Cavanliqda xosreftar gozel exlaqli eyni zamanda alimlerin neslinden oldugu ucun ehali onun Imamliq etdiyi camaat namazina xususi bir ehtiram ve izdihamla yetisir ve xususi hormet edirdiler Camaat ozunun ve ya ailesinin problemlerini hell etmek ucun ona muraciet edirdiler Bunlardan elave o camaat arasinda teqva ve iffeti alim ve telebeler arasinda ise fezilet ve edaletli alim kimi taninirdi Exlaqi xususiyyetleri O adeten az danisir elmi muzakire ve ya Allah zikrinden basqa sohbet etmir Meclislerde qedim alimlerin davranis terzi onlarin heyatindan ibretli hadiseler yaxud fiqhi meseleler ve hedisler danisir Hemise dusunur ve teqva yolunu tutur O duz danisan musteqil fikirli ve oz reyini serbest sekilde beyan eden bir sexsdir Xalqin xususi ile oz dostlari arasinda teqva ve ibadetle ozune regbet qazanmisdir Tehsil dovru Ayetullahul uzma Mufti sie cenablari guclu zekaya malikdir elm ve tehsilde zerif elmi meqamlari bele gozden qacirmir Dahi ve zekali olmasi onun simasindan aciq askar hiss olunur O ibtidai orta ve ali dini tehsilini Erdebil seherinin boyuk alimlerinden almisdir Onlarin da bir coxu onun atasi Ayetullah Seyid Mehemmed Teqi Mufti sienin telebelerinden idiler O Seyx Murteza Ensarinin qeleme aldigi Er resail kitabini Ayetullah Seyx Qulam Huseyn Qereviden ve Seyx Murteza ibn Mehemmed Emin Ensarinin yazdigi El mekasib kitabini ise oz emisi Ayetullah Seyid Musa Feqih Murtezeviden ders almisdir Qum seherine kocmesi Hicri qemeri tarixi ile 1367 ci ilde muqeddes Qum seherine kocdu ve o dovrun gorkemli mercei teqlid ve dahi alimlerinin derslerinde istirak etdi Biz burada onlarin bezilerine isare edirik Ayetullahul uzma Seyid Huseyn Tebatebai Burucerdi cenablarinin fiqh elminin Namaz movzusu derslerinde istirak etmisdir Ayetullahul uzma Seyid Mehemmed Hoccet Kuhkemeri cenablarinin fiqh elminin Muamile movzusu dersinde istirak etmisdir Ayetullahul uzma Seyid Ruhullah Musevi Xomeyni cenablarinin Usul dersinde istirak etmisdir Ayetullahul uzma Seyid Mehemmed muheqqiq Damad cenablarinin fiqh elminin Teharet movzusundaki dersinde istirak etmisdir Ellame Seyid Mehemmed Huseyn Tebatebainin Tefsir ve Felsefe derslerinde istirak etmisdir O zaman Ayetullahul uzma Mufti sie tekce tehsille deyil hem de tedrisle mesgul olurdu O ali sethde Er resail El mekasib 1 Kifayetul usul 2 ve Menzume kitablarini tedris ederek gorkemli telebeler yetisdirdi Necef esref seherine kocmesi Rebiul evvel ayinin 16 da ictihad derslerini kamillesdirmek ucun Islam elmlerinin menbeyi ve Imam Emirel mominin Elinin e seheri olan Necef esref seherine yollandi Ayetullahul uzma Mufti sie cenablari o dovrun gorkemli ve taninmis mercei teqlidlerinin derslerinde istirak etdi Burada onlarin bezisine isare edirik Ayetullahul uzma Seyid Mohsun Tebatebai Hekim Ayetullahul uzma Seyid Mahmud Sahrudi Ayetullahul uzma Seyid Ebulqasim Xoyi Daha cox Ayetullahul uzma Hillinin fiqh dersinde teqriben 10 il muddetinde istirak etmisdir O ustadi Ayetullahul uzma Hillinin derslerine izahlar yazmis ve onun telebelerinin en savadlilarindan biri hesab olunurdu Ayetullahul uzma Mufti sie hicri qemeri tarixi ile 1388 ci ilde hecc ziyaretinden qayitdiqdan sonra Ayetullahul uzma Hillinin hovzevi derslerini bitirdi Sonra ozu musteqil sekilde fiqh ve usul elmlerini tedris etmeye ve qeleme almaga basladi Vetene qayidisi Hicri qemeri tarixi ile 1379 cu ilde Erdebilin taninmis dindarlarindan bir destesi Necef seherine gederken Ayetullahul uzma Hekimin gorusune getdiler Onlar gorus esnasinda Ayetullahul uzma Hekimden Ayetullah Mufti sieni oz numayendesi olaraq Erdebile gondermeyi xahis etdiler Merhum Hekim onun Necef esrefde qalmasini istemesine baxmayaraq camaatin tekidini ve ona olan ehtiyaci nezere alaraq onlara raziliq verib Ayetullah Mufti sieni Erdebil seherine yolladi Hicri qemeri tarixi ile 1380 ci ilde dahi sie alimi Ayetullahul uzma Burucerdi vefat etdi Bundan sonra Cenubi Azerbaycanda yasayan mominler Ayetullahul uzma Hekimin seri ve ictimai meselelerde fetva ve nezerlerini bilmek ucun Ayetullah Mufti sieni vasiteci bilerek ona muraciet edirdiler Ayetullahul uzma Mufti sie bir il yarim Erdebil seherinde qaldiqdan sonra oz tedqiqat ve tehqiqat islerini tekmillesdirmek ucun Necef esref seherine qayitdi Necef esref seherinden cixarilmasi Hicri qemeri tarixi ile 1396 ci ilde Iraqin hakim rejimi Necef esref elmi hovzesinin baglanmasi barede qerar qebul etdi Coxlu alim muctehid ve filosoflari ozunde cem eden bu hovze Ehli beyt e mektebinin mohkem elmi sutunlara malik olan bir merkezi idi O zaman milliyyeti Iran Hindistan Turkiye Pakistan ve Efqanistan telebelerin ecnebi olma behanesi ile deportasiya olunmasi emri verildi Bundan elave bezi taninmis sexsiyyetler hebs edildi ve ya nezarete alindi O cumleden Ayetullahul uzma Mufti sie bir cox alim ve telebelerle birge nece gun hebsxanada saxlandiqdan sonra Irana deportasiya edildiler Qum seherine qayitmasi O Irana qayitdiqdan sonra seri vezifesine emel etmek dersle mesgul olmaq nefsi saflasdirmaq kitab yazmaq camaatin ehtiyaclarini temin etmek ve ictimai problemlerini hell etmek ucun Qum elmi hovzesi ve Hezret Mesumenin e heremi yaxinliginda meskunlasdi Sie aleminin gorkemli mercei teqlidi Ayetullahul uzma Xoyi vefat etdikden sonra Ayetullahul uzma Sebzvari muctehidlik icazesi vermek Iranin daxilinde ve xaricinde seri vekil ve numayende teyin etmek ve mesele ve suallara cavab vermek vezifesini Ayetullahul uzma Mufti sie cenablarina tapsirdi EserleriAyetullahul uzma Mufti sie derslerinde istirak etdiyi ustadlarinin fiqh ve usul derslerini exz etmis ve onlari toplayaraq izah etmisdir Onun bu emeyi hovze ve fenn alimleri terefinden beyenilmis ve yuksek qiymetlendirilmisdir Onun asagida sayilan eserlerinden birinci bes eseri Qum seherinde digerleri ise Necef esref seherinde oldugu dovrde qeleme alinmisdir Kitabul bey alver hokmleri Ayetullahul uzma Hoccet cenablarinin ali seth ucun nezerde tutulan dersinin izahi Kitabus selat namaz hokmleri Ayetullahul uzma Seyid Huseyn Tebatebai Burucerdi cenablarinin ali seth ucun nezerde tutulan dersinin izahi Kitabut teharet teharet kitabi Ayetullahul uzma Seyid Mehemmed muheqqiq Damad cenablarinin ali seth ucun nezerde tutulan dersinin izahi Elmul usul usul elmi O bu kitabda Ayetullahul uzma Seyid Ruhullah Musevi Xomeyni cenablarinin ali seth ucun nezerde tutulan usul dersini xususile Mebahisul elfaz ve La cebre ve la tefviz bolmesini eqli ve seri delillerle izah etmisdir Teliqatul ustazil ellame Menzume ve Esfarul erbee kitabinin felsefi esaslari barede Ellame Seyid Mehemmed Huseyn Tebatebainin nezerlerinin izahi Sefer ve camaat namazi ve heccin muhum meselelerinin bezisi haqqinda Ayetullahul uzma Seyid Mahmud Sahrudi cenablarinin ali seth ucun nezerde tutulan dersinin izahi Ayetullahul uzma Seyid Ebulqasim Xoyi cenablarinin ali seth ucun nezerde tutulan usul dersinin tam izahi Ayetullahul uzma Seyx Huseyn Hilli cenablarinin Bey alver Xiyarat ixtiyarlar ve Urvetul vusqa kitabinin Teharet bolmesinin ali seth ucun nezerde tutulan dersinin izahi La zerer ve la zirar qaydasi haqqinda risale Axund Xorasaninin Kifayetul usul kitabinin serhi El libasul meskuk sekkli paltar risalesi Furif ul ilmul icmali adli risale Fiqh elminde olan iqrar Riza ve basqa muhum qaydalar haqqinda risale El fiqhul mebsut kitabi Alim bu kitabda fiqhi meselelere xususi terzle yanasmis ve onlari arasdirmisdir Kitabin evvelinde Quran ayeleri hedisler usul elminin qanunlari ve seri deliller ozune genis yer almaqla yanasi onlar izah edilmis ve emeli gosterisler etrafli sekilde serh olunmusdur Tovzihul mesail emeli gosterisler risalesi Bundan elave bu gorkemli alim exlaq elminde ve nefsin saflasdirilmasi haqqinda bir sira kitablar yazmisdir ki hele cap olunmayib Allah Tealadan isteyirik ki o kitablarin cap olunmasinda yardimci olsun Elmi meqamiAyetullahul uzma Mufti sie cenablari gorkemli alim ve mercei teqlidlerden muctehidlik icazesini almisdir Alimlerin onun ucun yazdiqlari icazenamelerde bu alimin elm ve teqvada uca meqama sahib olmasi barede yazilar oz eksini tapir O alimler Ayetullahul uzma Mufti sie cenablarinin uca menevi exlaqi meqamlarini tehqiqatci nezer sahibi olmasini ve exlaqi xususiyyetlerini xususi ile vurgulamislar Hetta gorkemli mercei teqlid ve alimlerin bezisi onunla muhum meselelerde meslehetlesirdiler Ayetullahul uzma Seyid Mahmud Sahrudi hicri qemeri tarixi ile 1390 ci il zil qede ayinin 26 da onunla bagli yazdigi mektubda bildirir Necef elmi medresesinin ona ve onun kimi boyuk alimlere ehtiyaci coxdur Buna gore men onun Necefde qalmasini vacib sayiram Ictimai xidmetleriAyetullahul uzma Mufti sie cenablari imkansiz sexslere xidmet ve komek etmekde cox calisir O mekteb ve xeyriyye cemiyyetlerinin insasinda mescid ve tibb menteqelerinin tikilmesinde muhum rola malikdir O bezi alimlere ehtiyaci olan ve imkansiz sexsler ucun nezerde tutulan xeyriyye tedbirlerinde xums pulundan xerclemeye icaze verib Sonda merhum Ayetullahul uzma Sebzvari cenablarinin onun sexsiyyeti haqqinda buyurdugu sozle kifayetlenirik Siz kamil ve leyaqetli sexssiniz ve sizin yaxsi islerinizden raziyiq IstinadlarHemcinin baxXarici kecidler