Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Faseliya (lat. Phacelia) — bitkilər aləminin göyzabançiçəklilər dəstəsinin göyzabankimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Faseliya | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Faseliya | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Yayılması
Faseliya cinsinə daxil olan növlər birillik olub, Şimali Amerikanın Kaliforniya ştatında, Cənubi Amerikada və Meksikada geniş yayılmışdır. Dəniz səviyyəsindən 500 m hündürlüyə qədər olan bölgələrdə, əksərən daşlıq və qayalıq zonalarda rast gəlmək olur. Avropaya introduksiya olunaraq gətirilmişdir. Avropa arıçıları faselya bitkisini “arının dostu”, “ballı çörək”, “arı otu” adlandırırlar.
Botaniki xüsusiyyətləri
Faseliya Azərbaycanın bütün torpaq-iqlim şəraitində becərilə bilər. Phacelia tanacetifolia növü dünyanın müxtəlif yerlərindən introduksiya olunaraq Azərbaycana gətirilmişdir. Ölkəmizin torpaq-iqlim şəraitindən və bitkinin becərilmə texnologiyasından asılı olaraq onun boyu 60-100 sm-ə qədər olub, dik durandır. Budaqlanması yer səthinə yaxın başlayır, budaqları əsas gövdənin ətrafında növbəli düzülmüşdür. Bir bitkinin 7-15 ədəd budağı olur. Gövdəsi yaşıl və ya qırmızımtıl-bənövşəyidir. Yabanı halda qayalıqlarda, daşlı ərazilərdə bitdiyinə görə zəif kök sisteminə malikdir və kökləri asanlıqla qopur. Yarpaqları lələkvari yayılmış formada olmaqla, gövdə üzərində növbə ilə düzülmüşdür. Hər gövdənin uc hissəsində başcıq çiçəkqrupu yerləşir. Bitki çıçəkləməyə başlayanda çiçək qrupu açılaraq alt hissəyə doğru qatlanır və 3-5 lələkvari çiçək salxımı əmələ gəlir, açıq bənövşəyi rəngli çiçəklər çiçək salxımında qarşı-qarşıya düzülür, çiçəkləmə salxımın alt hissəsindən başlayır. Bir bitkidə çiçəkləmə 1 ay, ümumi sahədə isə 1,5-2 ay çəkir. Çiçəklərin bu qədər müddətə tarlada qalması yem bitkiləri arasında tək faselya bitkisinə məxsusdur. Bir bitkidə erkəkciklərin sayı 5 ədəd olmaqla, onların sapı bənövşəyidir, erkəkcik və dişicik çiçək yatağından 5–6 mm kənara çıxır və erkəkciklər nisbətən yuxarıdadır. Dişiciyin üzəri ağ tükcüklərlə örtülmüşdür. Yumurtalıq üst vəziyyətdə olub, ikiyuvalıdır. Meyvəsi qəhvəyi, yumurtaşəkilli qutucuqdur. Yetişəndə hər qutucuqda 4 toxum olur. Toxumlar yetişdikdən sonra çiçək salxımları yenidən bükülür. Toxumları tünd qəhvəyi rəngdə olub, oval formadadır. Üzərində adi gözlə görünməyən qırışlar var. 1000 ədəd toxumun kütləsi 2 qramdır. Bitki may ayının əvvəlindən iyun ayının axırına qədər çiçəkləyir, toxumları iyun ayının üçüncü ongünlüyündən başlayaraq iyul ayının birinci ongünlüyünə qədər müxtəlif müddətlərdə yetişir.
Bioekoloji xüsusiyyətləri
Faseliya bitkisi torpaq-iqlim şəraitinə çox tələbkardır. Faselya bitkisinin toxumları çox kiçik olduğundan torpağın keyfiyyətli hazırlanmasına tələbkardır: torpağın üst səthi kombinə edilmiş torpaq becərən aqreqatlarla (KM-5,4, RVK – 3,0, AGCM – 9 və s.) tam hazırlanmalı və sahənin kəltənliyi 3 sm-dən çox olmamalıdır. Torpağın 0-10 sm dərinliyində ölçüləri 10 mm-dən böyük kəsiklərin miqdarı 65%, ölçüləri 10–20 mm hüdudunda olan kəsiklərin miqdarı 30%-dən artıq olmamalıdır. Qarşıya qoyulan bu tələbatın ödənilməsi üçün payız və yaz fəsillərində 25-27 sm dəriniyində MTZ-1221 markalı traktoruna aqreqatlaşdırılmış AGMP 14-5 markalı kotanı ilə əsas şum əməliyyatının aparılması məqsədəuyğun hesab edilir. Bu baxımdan şum əməliyyatından əvvəl faselya becərilən sahələrə torpağın fiziki-mexaniki xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla təsiredici maddə hesabı ilə hər bir hektar torpaq sahəsinə 70-80 kq superfosfat gübrəsinin və bitkinin vegetasiya dövründə 60 kq kalium və 65 kq azot gübrəsinin verilməsi müəyyənləşdirilmişdir.
Respublikanın dağ, dağətəyi və aran regionlarında faselya bitkisi erkən yazda mart ayının ikinci ongünlüyündə, yay fəslinin iyun ayının 3-cü ongünlüyündə və payızda sentyabr ayının üçüncü ongünlüyündə torpaq qatının 2-4 sm dərinliyində SUPO-9, CO-4,2 markalı və s. səpən maşınlarla, 40+40+60*10 sm əkin sxemi üzrə səpin əməliyyatını aparmaq lazımdır. Hektara səpin norması əkin sxemlərindən asılı olaraq 4-6 kq/ha-dır. Qiymətli bal verən bu bitki iqlim şəraitindən asılı olaraq 5-7 gün səpindən sonra çıxışdan və kütləvi cücərtilərdən 40-45 gün sonra çiçəkləmə başlayır. Bitkinin çiçəkləmə dövrü 45-50 gün davam edir. Bu isə arıların həmin dövrdə yemlə təmin etməklə yanaşı yüksək nektarlı balın alınmasını təmin edir. Faselya su sevən bitkidir. Mövsüm ərzində hər bir hektar sahəyə 250–300 m³ su tələb edilir. Su normasının sayı çoxaldıqca çiçəkləmə müddəti getdikcə çoxalır. Bitki 350C istiyə və 10-130C şaxtaya davamlıdır. Faselya xəstəlik və zərərvericilərə qarşı çox dayanıqlı bitkidir.
Tərkibi
Phacelia tanacetifolia Benth. birillik bitki olub, yaşıl hissəsi heyvan orqanizmi üçün lazım olan zülallarla, proteinlərlə və mineral maddələrlə zəngindir. Faselya bitkisinin tam çiçəkləmə fazası üzrə kimyəvi tərkibi: ümumi nəmlik – 75,98%, xam protein – 8,28%, xam kül – 7,5%, xam yağ – 2,43% və xam sellüloza – 13% təşkil edir.
Əhəmiyyəti
Faseliya bitkisi əvəzedilməz balverən, dekorativ və yem bitkisi olmaqla xalq təsərrüfatınıda böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu bitkidən bal arıları əsas etibarilə nektar və çiçək tozu toplayırlar. 1 ha faselya sahəsindən 200-300 kq yüksək keyfiyyətli bal götürmək mümkündür. Bu zaman istehsal olunan bal rəngsiz və şəffaf olmaqla yüngül ətirli və zərif dadlı olur. Faselya heyvandarlığın inkişafında, tam çiçəklədikdə silos, həmçinin yaşıl və quru ot kimi istifadə edilir. Faselya torpaq münbitliyini yaxşılaşdırmaqla yanaşı, torpaq eroziyasının qarşısını alan örtük və dekorativ bitki olaraq geniş istifadə olunur. Faselya bitkisi arıçılğın inkişafı ilə əlaqədar güclü nəsl artırma və beçəvermə qabiliyyətinə malik qidalı yem bitkisidir.
Növləri
- Phacelia campanularia A.Gray
- Phacelia congesta Hook.
- Phacelia purshii Buckley
- Phacelia secunda J.F.Gmel.
- Phacelia tanacetifolia Benth.
İstinadlar
- Luebert F., Cecchi L., Frohlich M. W., Guilliams C. M., Hasenstab-Lehman K. E., Gottschling M., Miller J. S., Nazaire M., Hilger H. H., Ober D. et al. Familial classification of the Boraginales (ing.). // Taxon: Official News Bulletin of the International Society for Plant Taxonomy Utrecht: IAPT, Wiley, 2016. Vol. 65, Iss. 3. P. 522. ISSN 0040-0262; 1996-8175 doi:10.12705/653.5
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Faseliya lat Phacelia bitkiler aleminin goyzabancicekliler destesinin goyzabankimiler fesilesine aid bitki cinsi FaseliyaElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad PolysporangiophytesKlad TracheophytesKlad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad EudicotsKlad Core eudicotsKlad SuperasteridsKlad AsteridsKlad LamiidsDeste GoyzabanciceklilerFesile GoyzabankimilerYarimfesile Cins FaseliyaBeynelxalq elmi adiPhacelia Juss Sekil axtarisiITIS 31433NCBI 79378YayilmasiFaseliya cinsine daxil olan novler birillik olub Simali Amerikanin Kaliforniya statinda Cenubi Amerikada ve Meksikada genis yayilmisdir Deniz seviyyesinden 500 m hundurluye qeder olan bolgelerde ekseren dasliq ve qayaliq zonalarda rast gelmek olur Avropaya introduksiya olunaraq getirilmisdir Avropa aricilari faselya bitkisini arinin dostu balli corek ari otu adlandirirlar Botaniki xususiyyetleriFaseliya Azerbaycanin butun torpaq iqlim seraitinde becerile biler Phacelia tanacetifolia novu dunyanin muxtelif yerlerinden introduksiya olunaraq Azerbaycana getirilmisdir Olkemizin torpaq iqlim seraitinden ve bitkinin becerilme texnologiyasindan asili olaraq onun boyu 60 100 sm e qeder olub dik durandir Budaqlanmasi yer sethine yaxin baslayir budaqlari esas govdenin etrafinda novbeli duzulmusdur Bir bitkinin 7 15 eded budagi olur Govdesi yasil ve ya qirmizimtil benovseyidir Yabani halda qayaliqlarda dasli erazilerde bitdiyine gore zeif kok sistemine malikdir ve kokleri asanliqla qopur Yarpaqlari lelekvari yayilmis formada olmaqla govde uzerinde novbe ile duzulmusdur Her govdenin uc hissesinde basciq cicekqrupu yerlesir Bitki ciceklemeye baslayanda cicek qrupu acilaraq alt hisseye dogru qatlanir ve 3 5 lelekvari cicek salximi emele gelir aciq benovseyi rengli cicekler cicek salximinda qarsi qarsiya duzulur cicekleme salximin alt hissesinden baslayir Bir bitkide cicekleme 1 ay umumi sahede ise 1 5 2 ay cekir Ciceklerin bu qeder muddete tarlada qalmasi yem bitkileri arasinda tek faselya bitkisine mexsusdur Bir bitkide erkekciklerin sayi 5 eded olmaqla onlarin sapi benovseyidir erkekcik ve disicik cicek yatagindan 5 6 mm kenara cixir ve erkekcikler nisbeten yuxaridadir Disiciyin uzeri ag tukcuklerle ortulmusdur Yumurtaliq ust veziyyetde olub ikiyuvalidir Meyvesi qehveyi yumurtasekilli qutucuqdur Yetisende her qutucuqda 4 toxum olur Toxumlar yetisdikden sonra cicek salximlari yeniden bukulur Toxumlari tund qehveyi rengde olub oval formadadir Uzerinde adi gozle gorunmeyen qirislar var 1000 eded toxumun kutlesi 2 qramdir Bitki may ayinin evvelinden iyun ayinin axirina qeder cicekleyir toxumlari iyun ayinin ucuncu ongunluyunden baslayaraq iyul ayinin birinci ongunluyune qeder muxtelif muddetlerde yetisir Bioekoloji xususiyyetleriFaseliya bitkisi torpaq iqlim seraitine cox telebkardir Faselya bitkisinin toxumlari cox kicik oldugundan torpagin keyfiyyetli hazirlanmasina telebkardir torpagin ust sethi kombine edilmis torpaq beceren aqreqatlarla KM 5 4 RVK 3 0 AGCM 9 ve s tam hazirlanmali ve sahenin keltenliyi 3 sm den cox olmamalidir Torpagin 0 10 sm derinliyinde olculeri 10 mm den boyuk kesiklerin miqdari 65 olculeri 10 20 mm hududunda olan kesiklerin miqdari 30 den artiq olmamalidir Qarsiya qoyulan bu telebatin odenilmesi ucun payiz ve yaz fesillerinde 25 27 sm deriniyinde MTZ 1221 markali traktoruna aqreqatlasdirilmis AGMP 14 5 markali kotani ile esas sum emeliyyatinin aparilmasi meqsedeuygun hesab edilir Bu baximdan sum emeliyyatindan evvel faselya becerilen sahelere torpagin fiziki mexaniki xususiyyetlerini nezere almaqla tesiredici madde hesabi ile her bir hektar torpaq sahesine 70 80 kq superfosfat gubresinin ve bitkinin vegetasiya dovrunde 60 kq kalium ve 65 kq azot gubresinin verilmesi mueyyenlesdirilmisdir Respublikanin dag dageteyi ve aran regionlarinda faselya bitkisi erken yazda mart ayinin ikinci ongunluyunde yay feslinin iyun ayinin 3 cu ongunluyunde ve payizda sentyabr ayinin ucuncu ongunluyunde torpaq qatinin 2 4 sm derinliyinde SUPO 9 CO 4 2 markali ve s sepen masinlarla 40 40 60 10 sm ekin sxemi uzre sepin emeliyyatini aparmaq lazimdir Hektara sepin normasi ekin sxemlerinden asili olaraq 4 6 kq ha dir Qiymetli bal veren bu bitki iqlim seraitinden asili olaraq 5 7 gun sepinden sonra cixisdan ve kutlevi cucertilerden 40 45 gun sonra cicekleme baslayir Bitkinin cicekleme dovru 45 50 gun davam edir Bu ise arilarin hemin dovrde yemle temin etmekle yanasi yuksek nektarli balin alinmasini temin edir Faselya su seven bitkidir Movsum erzinde her bir hektar saheye 250 300 m su teleb edilir Su normasinin sayi coxaldiqca cicekleme muddeti getdikce coxalir Bitki 350C istiye ve 10 130C saxtaya davamlidir Faselya xestelik ve zerervericilere qarsi cox dayaniqli bitkidir TerkibiPhacelia tanacetifolia Benth birillik bitki olub yasil hissesi heyvan orqanizmi ucun lazim olan zulallarla proteinlerle ve mineral maddelerle zengindir Faselya bitkisinin tam cicekleme fazasi uzre kimyevi terkibi umumi nemlik 75 98 xam protein 8 28 xam kul 7 5 xam yag 2 43 ve xam selluloza 13 teskil edir EhemiyyetiFaseliya bitkisi evezedilmez balveren dekorativ ve yem bitkisi olmaqla xalq teserrufatinida boyuk ehemiyyete malikdir Bu bitkiden bal arilari esas etibarile nektar ve cicek tozu toplayirlar 1 ha faselya sahesinden 200 300 kq yuksek keyfiyyetli bal goturmek mumkundur Bu zaman istehsal olunan bal rengsiz ve seffaf olmaqla yungul etirli ve zerif dadli olur Faselya heyvandarligin inkisafinda tam cicekledikde silos hemcinin yasil ve quru ot kimi istifade edilir Faselya torpaq munbitliyini yaxsilasdirmaqla yanasi torpaq eroziyasinin qarsisini alan ortuk ve dekorativ bitki olaraq genis istifade olunur Faselya bitkisi aricilgin inkisafi ile elaqedar guclu nesl artirma ve beceverme qabiliyyetine malik qidali yem bitkisidir NovleriPhacelia campanularia A Gray Phacelia congesta Hook Phacelia purshii Buckley Phacelia secunda J F Gmel Phacelia tanacetifolia Benth IstinadlarLuebert F Cecchi L Frohlich M W Guilliams C M Hasenstab Lehman K E Gottschling M Miller J S Nazaire M Hilger H H Ober D et al Familial classification of the Boraginales ing Taxon Official News Bulletin of the International Society for Plant TaxonomyUtrecht IAPT Wiley 2016 Vol 65 Iss 3 P 522 ISSN 0040 0262 1996 8175 doi 10 12705 653 5Hemcinin bax