Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çin-Qırğızıstan münasibətləri — Çin Xalq Respublikası və Qırğızıstan arasında mövcüd ikitərəfli əlaqələr. İki ölkə arasında ilk diplomatik əlaqələr 1992-ci ildə qurulmuşdur. İki ölkə arasında dövlət sərhəddi 858 km km təşkil edir. 2011-cio ildə Qırğızıstanın ümümdaxili məhsulunun 15,57 % Çin tərəfindən alınmışdır.
| Çin-Qırğızıstan münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Çin ilk əvvəllər keçmiş SSRİ ölkələrinin müstəqilliyinə öz ərazisinə bir təhlükə kimi baxırdı. Çin hökuməti Uyğurların müstəqillik mücadiləsinə başlağacağından ehtiyat edirdi. Əslində isə QÜırğızıstanda anti-uyğur təssəvvürü vardı. 2009-cu ildə Qırğızıstanın baş naziri Daniyar Usenov uyğurların Qırğızıstana arası kəsilməyən köçü səbəbindən "Uyğurstan" adlanması şansının olduğunu vurğulamışdır. Qırğızıstan uyğurlara öz ərazisində muxtar rayon təşkil etmək hüququ vermişdir.
Ticarət
1995—2007-ci illər ərzində iki ölkə arasında ticarət dövrüyyəsi kəskin şəkildə artmışdır: 231 mln dollardan 3780 mln dollara kimi. 2008-ci ildə qırğızlar Çinə 1453 mln dollarlıq mal ixrac etmişlər. Çin ixracı isə 1186 mln dollar olmuşdur. 2008-ci ilə qədər qırğız ixracı idfxalatı üstələyirdi. Qırğızıstandan ixrac edilən məhsulların 58,0 % tullantılar və qara, əlvan metallar olmuşdur. Bununla yanaşı 27,7 % dəri və kürk məhsulları təşkil edirdi. Çin ixracının böyük hissəsini isə məişət avadanlıqları və kimyavi məhsullar olmuşdur. Narında olan azad iqtisadi zona var. Burada əsasən çin sahibkarları dominantlıq edir. Burada əsasən kiçik məişət avadanlıqları satılırdı. Bu məhsulların əksər hissəsi Çin vətəndaşları olan etnik qırğızlardan və ya qazaxlardan idxal olunan malların barteri ilə əldə olunurdu. Qırğızıstan hökuməti çoxlu sayda çinlinin Narım və ölkənin digər ərazilərinə köç etməsindən narahatlıq keçirdiyini bəyan etmişdir. Bu iki ölkə arasında ticarət əlaqələrinin əsas önəmli cəhəti Çibn məhsullarıının Qırğılzıstandan keçməklə Özbəkistan, həmçinin Qazaxıstan və Rusiyaya ixdalı təşkil edir.
Çinlilərlə eyni dilə malik dunqanlar Qırğızıstanla Çin arasında iqtisadi, ticarət və siyası əlaqələrin qurulmasında mühüm rol oynayır. 2008—2010-cu illərdə Bişkek icra başçısı Çin istehsalı olan 458 yeni avtobusun alınmasına qərar vermişdir.
Hərbi-texniki əkəkdaşlıq
1999—2012-ci illərdə Çin Bişkekə 11 mln dollar dəyərində hərbi texnika ixrac etmişdir. 2013-cü ildə isə Pekindən gələn hərbi yardım 17,5 mln dollar dəyərində olmuşdur. zanbaq inqilabı zamanı Çin ordusu iki ölkə arasında sərhədə toplanılır. 2010-cu uildə isə Çin Xarici İşlər Naziri «Qırğızıstandakı vəziyyətlə bağlı dərin narahatlıq keçirdiklərini və ölkədə tezliklə asayışın və stabilliyin bərpa olunacağına ümid bəslədiyini» bildirmişdir. 2010-cu ilin payızında hər iki ölkənin 1000 nəfərlik anti-terror qrupları arasında təlimlər keçirilmişdir.
Ərazi mübahisəsi
Qırğızıstanın 1855-1963-cü illərdə Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılmasından sonra ərazi mübahisələri Rusiya ilə Çin arasında aparılmışdır. Bu Qırğızıstanın 1991-ci il 31 avqust tarixli müstəqillik qəraına qədər davam etmişdir.
Qırğızıstanla olan sərhəd məsələləri ilə əlaqəli 1864-ci ildə Çuquçak, 1873-cü ildə Qaşqar, 1881-ci ildə Peterburq, 1884-cü ildə Qaşqar anlaşmaları imzalanmışdır. 1964-cü ildə Çin SSRi ərazisi olan bu bölgəyə ərzazi iddiası irəli sürmüşdür. Bu Çin-Hindistan müharibəsində onun uğurlar əldə etməsindən sonra baş verir. 1990-cı ildə Çin və SSRİ arasında olan sərhəddə Xan-Tenqri rayonu ərazisində SSRİ-nin 12 km Çin ərazisinə daxil olması müəyyən edilmişdir. Əslində isə sərhəd zirvələrdən keşməli idi.
16 may 1991-ci ildə SSRİ ilə Çinb arasında sərhəd anlaşması imzalanmışdır. Ancaq bəzi ərazilərin demarkasiyası xəttində sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi həyata keçirilməmiş olaraq qalır. Qırğızıstan 31 avqust 1991-ci ildə SSRİ tərkibindən çıxdıqdan sonra 1992-ci ildə Çin sərhədin bəzi ərazilərində sərhəd müəyyənləşməsi aparılmasının vacib olduğunu bildirmişdir. iki ölkə arasında olan demilitasiya anlaşmalarına görə 1996 və 1999-cu illərdə Qırğızıstan Çinə 125 min ha ərazi vermişdir.
Xan-Tenqri rayonunda Çin 457 km² əraziyə iddia edirdi. Anlaşmalar nəticəsində iddia olunan ərazinin 161 km² hissəsi verilir. Bu isə ümumi ərazinin 39 % deməkdir.
Boz-Əmir-Xocent ərazisinə 20 ha ərazi bütünlüklə çinə qaytarılmışdır.
Dövlətin toröpaq itkisi yerrli əhali arasında narazılıqlara və etirazlara səbəb olmuşdur.
İstinadlar
- . 2016-10-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
- "The critical geopolitics of the Uzbekistan-Kyrgyzstan Ferghana Valley boundary dispute, 1999-2000". Political Geography (23): 731–764. 2004.
- Martha Brill Olcott. «Central Asian Neighbors». Kyrgyzstan: a country study (Glenn E. Curtis, editor). Library of Congress (March 1996). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- Sebastien Peyrouse, Economic Aspects of China-Central Asia Rapprochment 2009-02-07 at the Wayback Machine. Central Asia — Caucasus Institute, Silk Road Studies Program. 2007. p.18.
- "China, US, Russia eye Bishkek". 2012-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-02.
- Gomez, Christian. "China Set to Exert Its Military Influence Abroad". New American. 2013-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cin Qirgizistan munasibetleri Cin Xalq Respublikasi ve Qirgizistan arasinda movcud ikiterefli elaqeler Iki olke arasinda ilk diplomatik elaqeler 1992 ci ilde qurulmusdur Iki olke arasinda dovlet serheddi 858 km km teskil edir 2011 cio ilde Qirgizistanin umumdaxili mehsulunun 15 57 Cin terefinden alinmisdir Cin Qirgizistan munasibetleri CXR Qirgizistan Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiCin ilk evveller kecmis SSRI olkelerinin musteqilliyine oz erazisine bir tehluke kimi baxirdi Cin hokumeti Uygurlarin musteqillik mucadilesine baslagacagindan ehtiyat edirdi Eslinde ise QUirgizistanda anti uygur tessevvuru vardi 2009 cu ilde Qirgizistanin bas naziri Daniyar Usenov uygurlarin Qirgizistana arasi kesilmeyen kocu sebebinden Uygurstan adlanmasi sansinin oldugunu vurgulamisdir Qirgizistan uygurlara oz erazisinde muxtar rayon teskil etmek huququ vermisdir Ticaret1995 2007 ci iller erzinde iki olke arasinda ticaret dovruyyesi keskin sekilde artmisdir 231 mln dollardan 3780 mln dollara kimi 2008 ci ilde qirgizlar Cine 1453 mln dollarliq mal ixrac etmisler Cin ixraci ise 1186 mln dollar olmusdur 2008 ci ile qeder qirgiz ixraci idfxalati usteleyirdi Qirgizistandan ixrac edilen mehsullarin 58 0 tullantilar ve qara elvan metallar olmusdur Bununla yanasi 27 7 deri ve kurk mehsullari teskil edirdi Cin ixracinin boyuk hissesini ise meiset avadanliqlari ve kimyavi mehsullar olmusdur Narinda olan azad iqtisadi zona var Burada esasen cin sahibkarlari dominantliq edir Burada esasen kicik meiset avadanliqlari satilirdi Bu mehsullarin ekser hissesi Cin vetendaslari olan etnik qirgizlardan ve ya qazaxlardan idxal olunan mallarin barteri ile elde olunurdu Qirgizistan hokumeti coxlu sayda cinlinin Narim ve olkenin diger erazilerine koc etmesinden narahatliq kecirdiyini beyan etmisdir Bu iki olke arasinda ticaret elaqelerinin esas onemli ceheti Cibn mehsullariinin Qirgilzistandan kecmekle Ozbekistan hemcinin Qazaxistan ve Rusiyaya ixdali teskil edir Cinlilerle eyni dile malik dunqanlar Qirgizistanla Cin arasinda iqtisadi ticaret ve siyasi elaqelerin qurulmasinda muhum rol oynayir 2008 2010 cu illerde Biskek icra bascisi Cin istehsali olan 458 yeni avtobusun alinmasina qerar vermisdir Herbi texniki ekekdasliq1999 2012 ci illerde Cin Biskeke 11 mln dollar deyerinde herbi texnika ixrac etmisdir 2013 cu ilde ise Pekinden gelen herbi yardim 17 5 mln dollar deyerinde olmusdur zanbaq inqilabi zamani Cin ordusu iki olke arasinda serhede toplanilir 2010 cu uilde ise Cin Xarici Isler Naziri Qirgizistandaki veziyyetle bagli derin narahatliq kecirdiklerini ve olkede tezlikle asayisin ve stabilliyin berpa olunacagina umid beslediyini bildirmisdir 2010 cu ilin payizinda her iki olkenin 1000 neferlik anti terror qruplari arasinda telimler kecirilmisdir Erazi mubahisesiQirgizistanin 1855 1963 cu illerde Rusiya imperiyasinin terkibine qatilmasindan sonra erazi mubahiseleri Rusiya ile Cin arasinda aparilmisdir Bu Qirgizistanin 1991 ci il 31 avqust tarixli musteqillik qeraina qeder davam etmisdir Qirgizistanla olan serhed meseleleri ile elaqeli 1864 ci ilde Cuqucak 1873 cu ilde Qasqar 1881 ci ilde Peterburq 1884 cu ilde Qasqar anlasmalari imzalanmisdir 1964 cu ilde Cin SSRi erazisi olan bu bolgeye erzazi iddiasi ireli surmusdur Bu Cin Hindistan muharibesinde onun ugurlar elde etmesinden sonra bas verir 1990 ci ilde Cin ve SSRI arasinda olan serhedde Xan Tenqri rayonu erazisinde SSRI nin 12 km Cin erazisine daxil olmasi mueyyen edilmisdir Eslinde ise serhed zirvelerden kesmeli idi 16 may 1991 ci ilde SSRI ile Cinb arasinda serhed anlasmasi imzalanmisdir Ancaq bezi erazilerin demarkasiyasi xettinde serhedlerin mueyyenlesdirilmesi heyata kecirilmemis olaraq qalir Qirgizistan 31 avqust 1991 ci ilde SSRI terkibinden cixdiqdan sonra 1992 ci ilde Cin serhedin bezi erazilerinde serhed mueyyenlesmesi aparilmasinin vacib oldugunu bildirmisdir iki olke arasinda olan demilitasiya anlasmalarina gore 1996 ve 1999 cu illerde Qirgizistan Cine 125 min ha erazi vermisdir Xan Tenqri rayonunda Cin 457 km eraziye iddia edirdi Anlasmalar neticesinde iddia olunan erazinin 161 km hissesi verilir Bu ise umumi erazinin 39 demekdir Boz Emir Xocent erazisine 20 ha erazi butunlukle cine qaytarilmisdir Dovletin toropaq itkisi yerrli ehali arasinda naraziliqlara ve etirazlara sebeb olmusdur Istinadlar 2016 10 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 02 The critical geopolitics of the Uzbekistan Kyrgyzstan Ferghana Valley boundary dispute 1999 2000 Political Geography 23 731 764 2004 Martha Brill Olcott Central Asian Neighbors Kyrgyzstan a country study Glenn E Curtis editor Library of Congress March 1996 This article incorporates text from this source which is in the public domain Sebastien Peyrouse Economic Aspects of China Central Asia Rapprochment 2009 02 07 at the Wayback Machine Central Asia Caucasus Institute Silk Road Studies Program 2007 p 18 China US Russia eye Bishkek 2012 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 02 Gomez Christian China Set to Exert Its Military Influence Abroad New American 2013 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 02