Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi toppuztikan (lat. Echinops ritro) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin toppuztikan cinsinə aid bitki növü.
| Adi toppuztikan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Adi toppuztikan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Toppuztikan kökümsovulu çoxillik ot bitkisi olub, hündürlüyü 2 m-ə qədərdir. Gövdəsinin yuxarı hissəsi budaqlanan, ağımtıl hörümçək toruna bənzəyən naxışlıdır. Yarpaqları növbəli, yuxarı hissəsi yaşıl, enli-neştərşəkilli, dərin lələkvari-bölümlü, uzunluğu 25 sm, eni isə 6 sm-ə qədər kənarları tikanlı və tikanlı-dişcikli, aşağı yarpaqları saplaqlı olub, əsası oturaqdır. Şarabənzər başcıqlı növünün yarpaqları hər tərəfdən kələ-kötür, nahamar, metalabənzər tükcüklü olub, yapışqanlıdır. Təkçiçəkli səbətciyi sıx, şarabənzər başcıqlı, 4-6 sm diametrində olub, gövdənin və budaqcıqların təpəsində yerləşir. Səbətciyi çoxcərgəli, üç formalı yarpaqcıqlı: xarici yarpaqcıqları qılaoxşar, ölçüsü daxildəkindən bir neçə dəfə qısa, orta yarpaqcıqları yarpağabənzər, demək olar ki, xarici yarpaqcıqlarla bərabər, daxili yarpaqcıqları isə neştərvari, tacın uzun borucuğuna bərabər olur. Adi toppuztikanın daxili yarpaqcıqları göyümtül, şarabənzər başcıqlı digər yarpaqları isə açıq-mavidir. Bütün çiçəkləri boruşəkilli, kasacığı kəkilli adi toppuztikanın tacı isə göyümtül, şarabənzər başcıqlı növündə isə ağdır. Meyvələri tükcüklü, silindrik toxumlu olub, 7-9 mm, eni isə 2 mm olmaqla, kasavari kəkildən ibarətdir. İyun-avqustda çiçəkləyir, avqust-sentyabr ayında isə meyvələri yetişir.
Müxtəlifotluq çöllərdə, çınqıllı, dağlıq, yamac və dağın döş ərazilərində yaşayır. Dərman məqsədilə böyük olmayan meydançalarda əkilir və əsasən ikiillik bitkilərdən istifadə edilir.
Çiçəkləri və yetişmiş meyvələrini payızın sonunda təkbarmaqlı əlcəklə toplamaq lazımdır. Xammalın yetişməyən meyvələri 10%-dən çox olur.
Xammal havası dəyişilən yerlərdə brezent üzərində sərilərək və ya 60-80ºС-də quruducu şkafda qurudulmalıdır.
Tərkibi və təsiri
Meyvələrinin tərkibində 1-2% xinolin alkaloidləri başlıca olaraq exinopsin olur. Xammalda exinopsinin miqdarı 1%-dir. Alkaloidlərdən başqa 26-28% efir yağı olur. Analeptik (ümumitonuslandırıcı) dərmanlar. Exinopsindən strixinin alınır. Exinopsin onurğa beyninin reflektor fəaliyyətini artırır, skelet əzələlərini tonuslandırır. Az zəhərli olduğundan geniş terapevtik müalicəvi effektə malikdir.
Xammaldan «Exinopsin nitrat» alınır ki, bu dərmandan da “Strixinin nitrat”da olduğu kimi sinir sistemi impulslarını tonuslandırıcı kimi istifadə edilir. Exinopsin mərkəzi sinir sisteminin mərkəzi və periferik şöbələrinin zədələnmələrində - üz sinirinin parezində, pleksit, miopatiya, astenik vəziyyətlərdə olan damar distoniyasında və göz sinirinin hipotoniya və atrofiyasında istifadə edilir.
Sinonimləri
Homotipik sinonimləri
- (L.) Scop.
Yarımnövləri
- (Rech.f.) Parsa
- (DC.) Kožuharov
- (M.Bieb.) Nyman
- (Boiss. & Heldr.) Kožuharov
- (Velen.) Kožuharov
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 815.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi toppuztikan lat Echinops ritro bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesinin toppuztikan cinsine aid bitki novu Adi toppuztikanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerYarimfesile SeytanqanqalikimilerTriba Yarimtriba Cins ToppuztikanNov Adi toppuztikanBeynelxalq elmi adiEchinops ritro L 1753Sekil axtarisiITIS 37287NCBI 41571EOL 467551Botaniki xarakteristikasiToppuztikan kokumsovulu coxillik ot bitkisi olub hundurluyu 2 m e qederdir Govdesinin yuxari hissesi budaqlanan agimtil horumcek toruna benzeyen naxislidir Yarpaqlari novbeli yuxari hissesi yasil enli nestersekilli derin lelekvari bolumlu uzunlugu 25 sm eni ise 6 sm e qeder kenarlari tikanli ve tikanli discikli asagi yarpaqlari saplaqli olub esasi oturaqdir Sarabenzer basciqli novunun yarpaqlari her terefden kele kotur nahamar metalabenzer tukcuklu olub yapisqanlidir Tekcicekli sebetciyi six sarabenzer basciqli 4 6 sm diametrinde olub govdenin ve budaqciqlarin tepesinde yerlesir Sebetciyi coxcergeli uc formali yarpaqciqli xarici yarpaqciqlari qilaoxsar olcusu daxildekinden bir nece defe qisa orta yarpaqciqlari yarpagabenzer demek olar ki xarici yarpaqciqlarla beraber daxili yarpaqciqlari ise nestervari tacin uzun borucuguna beraber olur Adi toppuztikanin daxili yarpaqciqlari goyumtul sarabenzer basciqli diger yarpaqlari ise aciq mavidir Butun cicekleri borusekilli kasacigi kekilli adi toppuztikanin taci ise goyumtul sarabenzer basciqli novunde ise agdir Meyveleri tukcuklu silindrik toxumlu olub 7 9 mm eni ise 2 mm olmaqla kasavari kekilden ibaretdir Iyun avqustda cicekleyir avqust sentyabr ayinda ise meyveleri yetisir Muxtelifotluq collerde cinqilli dagliq yamac ve dagin dos erazilerinde yasayir Derman meqsedile boyuk olmayan meydancalarda ekilir ve esasen ikiillik bitkilerden istifade edilir Cicekleri ve yetismis meyvelerini payizin sonunda tekbarmaqli elcekle toplamaq lazimdir Xammalin yetismeyen meyveleri 10 den cox olur Xammal havasi deyisilen yerlerde brezent uzerinde serilerek ve ya 60 80ºS de quruducu skafda qurudulmalidir Terkibi ve tesiriMeyvelerinin terkibinde 1 2 xinolin alkaloidleri baslica olaraq exinopsin olur Xammalda exinopsinin miqdari 1 dir Alkaloidlerden basqa 26 28 efir yagi olur Analeptik umumitonuslandirici dermanlar Exinopsinden strixinin alinir Exinopsin onurga beyninin reflektor fealiyyetini artirir skelet ezelelerini tonuslandirir Az zeherli oldugundan genis terapevtik mualicevi effekte malikdir Xammaldan Exinopsin nitrat alinir ki bu dermandan da Strixinin nitrat da oldugu kimi sinir sistemi impulslarini tonuslandirici kimi istifade edilir Exinopsin merkezi sinir sisteminin merkezi ve periferik sobelerinin zedelenmelerinde uz sinirinin parezinde pleksit miopatiya astenik veziyyetlerde olan damar distoniyasinda ve goz sinirinin hipotoniya ve atrofiyasinda istifade edilir SinonimleriHomotipik sinonimleri L Scop Yarimnovleri Rech f Parsa DC Kozuharov M Bieb Nyman Boiss amp Heldr Kozuharov Velen KozuharovIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 815 Hemcinin bax