Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qara batbat (lat. Hyoscyamus niger) — bitkilər aləminin quşüzümüçiçəklilər dəstəsinin quşüzümükimilər fəsiləsinin batbat cinsinə aid bitki növü.
| Qara batbat | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Qara batbat | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Haqqında
Qara batbat qaragilə fəsiləsinə mənsub olub, 2 illik ot bitkisidir. Gövdəsinin uzunluğu 1 metrdir. Yarpaqları iri, boz-yaşıl rəngli, aşağı hissəsi yarıq, yuxarı hissəsi yumurta formasındadır. Yarpaqlarının saplağı həcmli, çiçəkləri bulaşıq sarı rəngdə dibçəyə oxşayır. Toxumu böyrəyi xatırladır.
Bitki bütünlüklə xoşa gəlməyən bihuşedici qoxuya malikdir.
Bat-bat atropin, hiostiamin, skopalamin alkaloidləri ilə zəngindir. Bitkinin bütün hissələri, xüsusilə toxumu zəhərlidir. Qurudulduqda da öz zəhərli təsirini itirmir. Bitkinin toksiki təsiri o qədər də güclü deyil, xoşagəlməyən iyə malik olduğu üçün heyvanlar onu yeməkdən çəkinir.
Botaniki xarakteristikası
İkiillik bitkidir, birinci il rozet, uzunsov-yumurtaşəkilli, çoxdişcikli və ya girintili-çıxıntılı, lələkşəkilli-bölünmüş yarpaqlar əmələ gətirir. İkinci il 30-60 sm hündürlüyündə, düzqalxan, budaqlanan, silindrik, sıx, metal parıltılı tükcüklü gövdə əmələ gəlir. Gövdə yarpaqları növbəli, uzunsov-yumurtaşəkillidir. Qara bəngotunun yarpaqlarının yuxarı hissəsi tünd-yaşıl, aşağı hissəsi isə sarımtıl-yaşıl, ən yuxarı yarpaqları oturaq, yarpaq və digər orqanlarının xoşagəlməz iyi vardır. Çiçəkləri kifayət qədər iri, zirvədəki gövdə və budaqları qıvrımdır. Çiçək tacı beşdişli, geniş qıfabənzər, tutqun-sarı rəngli, tünd-bənövşəyi damarları vardır. Meyvələri ikiyuvalı, qutucuğu yumurta formalı, yarımşarşəkilli qapaqcığı vardır. Toxumları kiçik, böyrəkşəkilli, torşəkilli deşik-deşik, sarımtıl-qonur rənglidir. Təzə bitkilər, hətta quruduqdan sonra belə ağır bihuşedici iyə malikdir.
Mədən ətraflarında və alaq otları içərisində, küçələrdə, zibilli yerlərdə, yol, bağ, bostan ətraflarında yaşayır. Ukrayna və Rusiyanın Krasnodar vilayətində becərilir.
Toplanılması və qurudulması
Bütün iri yarpaqları və çətiri çiçəkləmə fazasından (iyul-sentyabr) payıza qədər toplanılır. Xammal yalnız quru havada toplanılmalıdır. Yarpaqları şeh olduqda, digər göbələk xəstəliklərində, həşəratlarla çirkləndikdə, tozcuq və çirkli havada toplamaq olmaz. Təkrar toplanılma 2 ildən sonra mümkündür. Bütün orqanları zəhərli olduğundan bitkini topladıqda oldquqca ehtiyatlı olmaq lazımdır. Toplanılan xammal açıq, lakin kölgəli, yaxşı ventiliyasiyalı naveslərdə, çardaxda 1-2 sm qalınlığında 5-7 gün və ya 40-45ОС temperaturda, quruducu şkafda qurudulmalıdır. Quru xammal olan yarpaqlarının çıxım faizi 16-18% olur.
Özünəməxsus kəskin iyli və güclü rütubətalıcıdır.
Xammalı B siyahısında saxlanılır. Yarpaqları quru yerdə kisələrdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Tərkibi və təsiri
Bütün orqanlarında tropan alkaloidləri vardır. Köklərində 0,15-0,18%, yarpaqlarında (0,04-0,16%) gövdəsində 0,02%, toxumlarında 0,10% alkaloidlər tapılmışdır. Alkaloidlərin əsasını hiosçiamin və skopolamin təşkil edir. Bundan başqa tərkibində - hiosçikipirin, tiosperin, hiospirezin adlı təbii qlükozidlər vardır. Toxumlarının tərkibində 34% piyli yağ tapılmışdır.
Spazmalotik, M-xolinoblakatr, analgetik və yerli keyləşdirici dərmanlar.
Bağırsağın, bronxların saya əzələlərini iflic edir, ödyolu, sidikyolu əzələlərini boşaldaraq spazmı aradan götürür. Vəzi şirəsinin ifrazını tormozlayaraq selik və mədə şirəsini azaldır.
Köklərindən hazırlanan yağ nevralgiya və nevritlərdə, yarpaqlarından hazırlanan “astmatol” və “astmatin” isə astma xəstəliyinin müalicəsində təyin edilir.
Titrimetrik metodla hiosçiamin alkaloidi 0,05%, nəmliyi 14%, ümumi kül 20%, 10% xlorid turşusunda həll olunmayan kül 10%, qaralmış hissəciklər 3%, digər hissəciklər 5%, 3 mm diametrində olan hissəciklər 8%, üzvi maddələr 1%, mineral maddələr isə 1% -dən çox deyildir.
Qısa morfoloji xüsusiyyətləri
Hündürlüyü 30–80 sm, gövdəsi düz, şaxəli, bəzən sadə, bar verən zaman yuxarı hissəsi qövsşəkilli əyilmiş, sıx yarpaqla örtülmüş yumşaq vəzicikli tüklü, xoşagəlməz iyi olan ikiillik ot bitkisidir. Aşağı yarpaqları saplaqlı, uzunsovyumurtaşəkilli, oyuqlu lələkvari bölümlüdür. Gövdə yarpaqları gövdə həcmini artırandır, demək olar ki, tədricən saplaqla birləşir, yumurtaşəkilli və ya uzunsovdur, girintili-çıxıntılı iri dişlidir, bəzən tam kənarlıdır, uzunluğu 4–15 (25) sm, eni 1,5–7 sm-dir. Çiçəkləri iridir, demək olar ki, oturaqdır,daha sonra (bar verən zaman) uzun, düz, yarpaqlamış və birtərəfli qıvrımlarda toplanmışdır. Tac çirkli açıq-sarı və ya çirkli sarı rəngdə olub, bənövşəyi rəngli sıx damar şəbəkəsi və ya bəzən onsuz olur, uzunluğu 25– 45 mm-dir. Toxumlarının uzunluğu 1–1,5 mm-dir, boz-qonur rəngdədir, böyrəkşəkilli və ya dəyirmi-böyrəkşəkillidir, dərin xırda deşikləri olan torvari-deşiklidir. Aprel-iyul aylarında çiçəkləyir, may-avqust aylarında meyvə verməyə başlayır
Azərbaycanda yayılması
Azərbaycanın bütün rayonlarında — ovalıqdan orta dağ qurşağına qədər.
Yaşayış mühiti
Meşələrdə, bostanlarda, bağlarda və əkin sahələrində alaq kimi rast gəlinir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Zəhərlidir. Dərman bitkisidir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 179.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qara batbat lat Hyoscyamus niger bitkiler aleminin qusuzumucicekliler destesinin qusuzumukimiler fesilesinin batbat cinsine aid bitki novu Qara batbatElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste QusuzumuciceklilerFesile QusuzumukimilerYarimfesile Triba Cins BatbatNov Qara batbatBeynelxalq elmi adiHyoscyamus niger L 1753Sekil axtarisiITIS 30523NCBI 4079EOL 581037HaqqindaQara batbat qaragile fesilesine mensub olub 2 illik ot bitkisidir Govdesinin uzunlugu 1 metrdir Yarpaqlari iri boz yasil rengli asagi hissesi yariq yuxari hissesi yumurta formasindadir Yarpaqlarinin saplagi hecmli cicekleri bulasiq sari rengde dibceye oxsayir Toxumu boyreyi xatirladir Bitki butunlukle xosa gelmeyen bihusedici qoxuya malikdir Bat bat atropin hiostiamin skopalamin alkaloidleri ile zengindir Bitkinin butun hisseleri xususile toxumu zeherlidir Qurudulduqda da oz zeherli tesirini itirmir Bitkinin toksiki tesiri o qeder de guclu deyil xosagelmeyen iye malik oldugu ucun heyvanlar onu yemekden cekinir Botaniki xarakteristikasiIkiillik bitkidir birinci il rozet uzunsov yumurtasekilli coxdiscikli ve ya girintili cixintili leleksekilli bolunmus yarpaqlar emele getirir Ikinci il 30 60 sm hundurluyunde duzqalxan budaqlanan silindrik six metal pariltili tukcuklu govde emele gelir Govde yarpaqlari novbeli uzunsov yumurtasekillidir Qara bengotunun yarpaqlarinin yuxari hissesi tund yasil asagi hissesi ise sarimtil yasil en yuxari yarpaqlari oturaq yarpaq ve diger orqanlarinin xosagelmez iyi vardir Cicekleri kifayet qeder iri zirvedeki govde ve budaqlari qivrimdir Cicek taci besdisli genis qifabenzer tutqun sari rengli tund benovseyi damarlari vardir Meyveleri ikiyuvali qutucugu yumurta formali yarimsarsekilli qapaqcigi vardir Toxumlari kicik boyreksekilli torsekilli desik desik sarimtil qonur renglidir Teze bitkiler hetta quruduqdan sonra bele agir bihusedici iye malikdir Meden etraflarinda ve alaq otlari icerisinde kucelerde zibilli yerlerde yol bag bostan etraflarinda yasayir Ukrayna ve Rusiyanin Krasnodar vilayetinde becerilir Toplanilmasi ve qurudulmasiButun iri yarpaqlari ve cetiri cicekleme fazasindan iyul sentyabr payiza qeder toplanilir Xammal yalniz quru havada toplanilmalidir Yarpaqlari seh olduqda diger gobelek xesteliklerinde heseratlarla cirklendikde tozcuq ve cirkli havada toplamaq olmaz Tekrar toplanilma 2 ilden sonra mumkundur Butun orqanlari zeherli oldugundan bitkini topladiqda oldquqca ehtiyatli olmaq lazimdir Toplanilan xammal aciq lakin kolgeli yaxsi ventiliyasiyali naveslerde cardaxda 1 2 sm qalinliginda 5 7 gun ve ya 40 45OS temperaturda quruducu skafda qurudulmalidir Quru xammal olan yarpaqlarinin cixim faizi 16 18 olur Ozunemexsus keskin iyli ve guclu rutubetalicidir Xammali B siyahisinda saxlanilir Yarpaqlari quru yerde kiselerde saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 3 ildir Terkibi ve tesiriButun orqanlarinda tropan alkaloidleri vardir Koklerinde 0 15 0 18 yarpaqlarinda 0 04 0 16 govdesinde 0 02 toxumlarinda 0 10 alkaloidler tapilmisdir Alkaloidlerin esasini hiosciamin ve skopolamin teskil edir Bundan basqa terkibinde hioscikipirin tiosperin hiospirezin adli tebii qlukozidler vardir Toxumlarinin terkibinde 34 piyli yag tapilmisdir Spazmalotik M xolinoblakatr analgetik ve yerli keylesdirici dermanlar Bagirsagin bronxlarin saya ezelelerini iflic edir odyolu sidikyolu ezelelerini bosaldaraq spazmi aradan goturur Vezi siresinin ifrazini tormozlayaraq selik ve mede siresini azaldir Koklerinden hazirlanan yag nevralgiya ve nevritlerde yarpaqlarindan hazirlanan astmatol ve astmatin ise astma xesteliyinin mualicesinde teyin edilir Titrimetrik metodla hiosciamin alkaloidi 0 05 nemliyi 14 umumi kul 20 10 xlorid tursusunda hell olunmayan kul 10 qaralmis hissecikler 3 diger hissecikler 5 3 mm diametrinde olan hissecikler 8 uzvi maddeler 1 mineral maddeler ise 1 den cox deyildir Qisa morfoloji xususiyyetleriHundurluyu 30 80 sm govdesi duz saxeli bezen sade bar veren zaman yuxari hissesi qovssekilli eyilmis six yarpaqla ortulmus yumsaq vezicikli tuklu xosagelmez iyi olan ikiillik ot bitkisidir Asagi yarpaqlari saplaqli uzunsovyumurtasekilli oyuqlu lelekvari bolumludur Govde yarpaqlari govde hecmini artirandir demek olar ki tedricen saplaqla birlesir yumurtasekilli ve ya uzunsovdur girintili cixintili iri dislidir bezen tam kenarlidir uzunlugu 4 15 25 sm eni 1 5 7 sm dir Cicekleri iridir demek olar ki oturaqdir daha sonra bar veren zaman uzun duz yarpaqlamis ve birterefli qivrimlarda toplanmisdir Tac cirkli aciq sari ve ya cirkli sari rengde olub benovseyi rengli six damar sebekesi ve ya bezen onsuz olur uzunlugu 25 45 mm dir Toxumlarinin uzunlugu 1 1 5 mm dir boz qonur rengdedir boyreksekilli ve ya deyirmi boyreksekillidir derin xirda desikleri olan torvari desiklidir Aprel iyul aylarinda cicekleyir may avqust aylarinda meyve vermeye baslayirAzerbaycanda yayilmasiAzerbaycanin butun rayonlarinda ovaliqdan orta dag qursagina qeder Yasayis muhitiMeselerde bostanlarda baglarda ve ekin sahelerinde alaq kimi rast gelinir Teserrufat ehemiyyetiZeherlidir Derman bitkisidir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 179 Hemcinin bax