Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük qayalıq sittası (lat. Sitta tephronota) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin sərçəkimilər dəstəsinin sittalar fəsiləsinin sitta cinsinə aid heyvan növü.
| Böyük qayalıq sittası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Klad: Yarımdəstə: Parvdəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Cins: Növ: Böyük qayalıq sittası | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
Təsviri
Kiçik qayalıq sittasından daha böyük olub. Göz arxasındakı qara xətt daha nəzərəçarpan olmaqla gözün gerisində genişlənir və boyun yanlarına doğru uzanır. Qara sürmənin ("qaşın") kənarları ağdır. Qayaya qonmuş halda arxadan baxıldıqda, bu qara xətlər boyunun iki yanında birdən görünür. Ayaqları və quyruğu qısadır. Alını və təpə hissəsi daha tünd rəngli olub, bel tərəfi, boz, alt tərəfləri ağ, quyruğa doğru narıncı rəngli lələklər olur. Dişi və erkək bir birinə bənzəyir, yalnız quyruqaltı rəngində müəyyən fərqlilik müşahidə olunur. Monoqamdır, cütlərin yuvalama sahələri bir-birindən aralıdır. Yuvasını qayalarda qurur, ön tərəfini palçıqla suvayır. Yuvanın yerdən yüksəkliyi 1–30 m olur. Yuvanın ağırlığı 3–5 kq-dən 18 kq-ə qədər ola bilər. Yuva — tük, ot və palçıqdan hazırlanır, həm erkək, həm də dişi uzun müddət yuvanın hazırlanmasında iştirak edirlər. Dişi, aprel ayı ilə iyun ayının sonu arasında 5–7 yumurta qoyur. Kürtyatma müddəti 12–18 gündür. Yalnız dişi kürtə yatır və bu müddət yuvadab çıxmır, erkək onu yedizdirir. Lakin balaları birlikdə böyüdürlər. Balalar, 21–27 günə çatanda, yəni mayın ortası-iyunun sonunda uçmağa başlayırlar. Ancaq sentyabr ayına qədər yuvadan ayrılmırlar. Ömürləri 2–3.5 ildir (10 ilə qədər yaşayanı da qeydə alınmışdır). Elmi adındakı tephronotus, sözü böyük ehtimalla Yunanca tephra: kül [rəngi], notus kürək sözlərindən əmələ gəlmiş və kürəyi külrəngli mənasını verər.
Yayılması
Növ dünya üzrə böyük yayılma arealına malik olub Şərqı Türkiyədən]] Pakistan və Şimalı Hindistana qədər yayılmışdır, o cümlədən Mərkəzi Asiyanı və Cənubi Qafqazı əhatə edir. Azərbaycanda Kiçik Qafqaz dağlarında, Zəngilan, Qubadlı rayonlarında, Zuvand yaylalasında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının bütün yüksək qayalıqlarında müşahidə olunur.
Həyat tərzi
Adətən 1000 m-dən aşağı enmir. Bəzən 500–700 m əki qayalıqlı ərazilərdə də müşahidə olunurlar. 2000 m-ə qədər qayalıqlarda və dağların meşə olmayan yamaclarında yaşayırlar. Hərdən meşələrin kənarlarına və ağaclı sahələrə də girirlər. Böcək, toxum və güclü dimdikləri sayəsində qabıqlı giləmeyvə ilə qidalanırlar. Ağacların və budaqların sərt qabıqları altında gizlənmiş böcəkləri başı aşağı vəziyyətdə ovlayırlar. Çoxalma dövründə ərazilərini güclü qoruyurlar. Digər zamanlarda qrup halında müşahidə olunurlar. Qırğılar tərəfindən ovlanır və bəzi quşları tərəfindən yumurtaları zərər görürlər. Oturaq növdür.
Sayı
Dünya üzrə böyük saya malikdir. Avropada ehtimal olunan sayı 22,000–91,000 cütdür. Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində qayalıq hissəsinin daha çox olduğunu nəzərə alaraq ərazisində 2–3 km2-də 2–4 cütün yayıldığı ehtimal olunur. Azərbaycanda sayı bizim tərəfdən 100–500 arasında qıymətləndirilir.
Azalma səbəbləri
Davamsız otarma və nəticədə qayalıqların deqradasiyası səbəb ola bilər.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Yaşadığı bəzi ərazilərin milli park və yasaqlığın tərkibində olması eləcə də Naxçıvanın MR-in "Qırmızı kitabı"na daxil edilməsini faydalı hesab etmək olar. Avropa mühafizə statusuna, Bern konvensına daxil edilmişdir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Yaşayış ərazilərində otarmanın, yol çəkiminin və texnikanın hərəkətinin məhdudlaşdırılması faydalı ola bilər
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
- Clements J. The Clements Checklist of birds of the world (ing.). Ithaca: Cornell University Press, 2007.
- . 2013-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-11.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk qayaliq sittasi lat Sitta tephronota heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin sercekimiler destesinin sittalar fesilesinin sitta cinsine aid heyvan novu Boyuk qayaliq sittasiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Klad Klad Klad Klad Klad Deste SercekimilerKlad Yarimdeste Oxuyan sercelerParvdeste Fesileustu Fesile SittalarCins SittaNov Boyuk qayaliq sittasiBeynelxalq elmi adiSitta tephronota Richard Bowdler Sharpe 1872 Sekil axtarisiITIS 563030NCBI 589703 Azerbaycanda tehlukede olan quslar siyahisina daxil edilmisdir TesviriKicik qayaliq sittasindan daha boyuk olub Goz arxasindaki qara xett daha nezerecarpan olmaqla gozun gerisinde genislenir ve boyun yanlarina dogru uzanir Qara surmenin qasin kenarlari agdir Qayaya qonmus halda arxadan baxildiqda bu qara xetler boyunun iki yaninda birden gorunur Ayaqlari ve quyrugu qisadir Alini ve tepe hissesi daha tund rengli olub bel terefi boz alt terefleri ag quyruga dogru narinci rengli lelekler olur Disi ve erkek bir birine benzeyir yalniz quyruqalti renginde mueyyen ferqlilik musahide olunur Monoqamdir cutlerin yuvalama saheleri bir birinden aralidir Yuvasini qayalarda qurur on terefini palciqla suvayir Yuvanin yerden yuksekliyi 1 30 m olur Yuvanin agirligi 3 5 kq den 18 kq e qeder ola biler Yuva tuk ot ve palciqdan hazirlanir hem erkek hem de disi uzun muddet yuvanin hazirlanmasinda istirak edirler Disi aprel ayi ile iyun ayinin sonu arasinda 5 7 yumurta qoyur Kurtyatma muddeti 12 18 gundur Yalniz disi kurte yatir ve bu muddet yuvadab cixmir erkek onu yedizdirir Lakin balalari birlikde boyudurler Balalar 21 27 gune catanda yeni mayin ortasi iyunun sonunda ucmaga baslayirlar Ancaq sentyabr ayina qeder yuvadan ayrilmirlar Omurleri 2 3 5 ildir 10 ile qeder yasayani da qeyde alinmisdir Elmi adindaki tephronotus sozu boyuk ehtimalla Yunanca tephra kul rengi notus kurek sozlerinden emele gelmis ve kureyi kulrengli menasini verer YayilmasiNov dunya uzre boyuk yayilma arealina malik olub Serqi Turkiyeden Pakistan ve Simali Hindistana qeder yayilmisdir o cumleden Merkezi Asiyani ve Cenubi Qafqazi ehate edir Azerbaycanda Kicik Qafqaz daglarinda Zengilan Qubadli rayonlarinda Zuvand yaylalasinda Naxcivan Muxtar Respublikasinin butun yuksek qayaliqlarinda musahide olunur Heyat terziAdeten 1000 m den asagi enmir Bezen 500 700 m eki qayaliqli erazilerde de musahide olunurlar 2000 m e qeder qayaliqlarda ve daglarin mese olmayan yamaclarinda yasayirlar Herden meselerin kenarlarina ve agacli sahelere de girirler Bocek toxum ve guclu dimdikleri sayesinde qabiqli gilemeyve ile qidalanirlar Agaclarin ve budaqlarin sert qabiqlari altinda gizlenmis bocekleri basi asagi veziyyetde ovlayirlar Coxalma dovrunde erazilerini guclu qoruyurlar Diger zamanlarda qrup halinda musahide olunurlar Qirgilar terefinden ovlanir ve bezi quslari terefinden yumurtalari zerer gorurler Oturaq novdur SayiDunya uzre boyuk saya malikdir Avropada ehtimal olunan sayi 22 000 91 000 cutdur Azerbaycanda o cumleden Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazisinde qayaliq hissesinin daha cox oldugunu nezere alaraq erazisinde 2 3 km2 de 2 4 cutun yayildigi ehtimal olunur Azerbaycanda sayi bizim terefden 100 500 arasinda qiymetlendirilir Azalma sebebleriDavamsiz otarma ve neticede qayaliqlarin deqradasiyasi sebeb ola biler Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerYasadigi bezi erazilerin milli park ve yasaqligin terkibinde olmasi elece de Naxcivanin MR in Qirmizi kitabi na daxil edilmesini faydali hesab etmek olar Avropa muhafize statusuna Bern konvensina daxil edilmisdir Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerYasayis erazilerinde otarmanin yol cekiminin ve texnikanin hereketinin mehdudlasdirilmasi faydali ola bilerIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1999 Clements J The Clements Checklist of birds of the world ing Ithaca Cornell University Press 2007 2013 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 06 11 Hemcinin bax