Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Elegeş abidələri və ya Elegeş abidəsi – 650-ci illərdə yaradılmış və Elegeşt çayı vadisində yerləşən Göytürk abidəsidir. Orxon abidələrindən təxminən 100-150 il əvvəl yazılmışdırlar.
Abidə
İlk yayımlarda "Elegeş abidəsi " olaraq anılan bu abidə 1888-ci ildə Elegeşt çayı vadisində, çayın sol sahilində tapılmışdır. Abidə 1891-ci ildə Klements tərəfindən incələnmiş və kopyalanmışdır. 1892-ci ildə də Oşurkov abidənin eştampajını çıxarıb Vasili Radlova vermişdir. Elegeşt abidəsi 1915-ci ildə Adriyanov tərəfindən Minusinsk muzeyinə gətirilmiş və 19 nömrə ilə qeydiyyata alınmışdır.
Abidənin ölçüləri
Abidə qatı boz rəngdə, 320 x 66 x 20 sm ölçüsündə, üst qismi dar, aşağıya doğru genişləyən qum daşından ibarətdir. Daşın üzərində yuxarıdan aşağıya doğru yarıqlar və çatlar vardır. Abidədə uzunlamasına yazılmış 12 sətir vardır. Abidənin alt qismində ilk yayımlarda müəyyən olmayan damğa vardır. Abidənin daşı 10 ayaq (304.8 sm) uzunluğundadır. Nahamar olub, boza çalan əsmər qum daşıdır. Daşın forması yuxarıya doğru darlaşır. Yuxarıdan aşağıya doğru dərin yarıq və çatlar vardır. Daşa öncə bir sıra rəsmlər çəkilmiş, sonra abidə formalaşdırılmışdır.
Mətnin mövzusu
Elegeşt abidəsi digər türk abidələri qədər tanımır. Abidə Alp Urunqu adlı türk bəyinin yazılı məzar daşıdır. 39 yaşında ölən Alp Urunqu abidədə xalqından, oğlundan, dövlətindən, qohumlarından, sadağından və türk xaqanından ölüm səbəbi ilə ayrıldığı üçün təəssüfünü dilə gətirməkdədir. Hüseyn Namiq Orkun 1940-ci ildə Elegeşt abidəsini Türkiyədə nəşr etdirmişdir.
“Kürt-Körtle” ifadəsi
Abidənin beşinci sətirinin ilk cümləsindəki söz oxuma ixtilaflarına səbəb olmuşdur. Vasili Radlov Kürt al kan ya da Körtal-Chan, Hüseyn Namiq Orkun Kürt el kan, yəni kürt elinin xanı, Malov Kört al kan al urunu şəklində oxumalar etmişdirlər. Abidədəki Kört al kanifadəsini Kürt el kan, yəni Kürd elinin xanı olaraq oxuması bəzi araşdırmaçılar tərəfindən kürdlərin türklüyü nəzəriyyələrinin sübutu olaraq göstərilməşdir.1995-ci ildə türkoloq Tələt Təkin eyni ifadəni “Körtle kan” olaraq oxumuşdur. Şərhi belədir: “Şəxs adı olması gərəkən və elə də olan ilk sözün son səsi yazımda göstərilməmişdir.”
Buna görə, Hüseyn Namiq Orkun bu söz ifadəsini yanlış olaraq “kürd el kan” oxumuş və yenə yanlış olaraq “kürd elinin xanı” deyə şərh vermişdir. Daha sonra türk tarixi ilə bağlı çalışan bəzi yerli və xarici araşdırmaçılar da bu oxunuş və şəhr qəbul edərək kürdlərin bir türk boyu olduğu nəticəsinə gəlmişdirlər. Bunlara missal olaraq, Rasonyi, Kafesoğlunu göstərmək olar. Orxon əlifbasının yazı vərdişləri və tədbiq etmələri baxımından son səsi yazımda göstərməməsi açıq hesadakı bu səsin olmadığını, yəni bu sözün “kürd” ya da “kört” olduğunu göstərə bilər.
Əlavə oxu
- Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of the Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972 (EDPT)
- Inscriptions de l'Ienisseï, recueillies et publiées par la Société finlandaise d'Archéologie, Helsingfors 1889.
- S. Ye. Malov, Yeniseyskaya pis'mennost' tyurkov, Moskva-Leningrad 1952
- Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, I-IV, İstanbul 1936-1941
- Vasili Radlof, Atlas der Alterthümer der Mongolei, Petersburg 1892
- Vasili Radlof, Die alttürkische Inschriften der Mongolei, St. Petersburg 1895
- Talat Tekin, A Grammar of Orkhon Turkic, Indiana University Publications: 69, Bloomington 1968
- D. D. Vasil’yev, Korpus tyurksikh runiçeskikh pamyatnikov basseyna yeniseya, Leningrad 1983
- Ali Tayyar Önder, Türkiye'nin Etnik Yapısı: Halkımızın Kökenleri ve Gerçekler, s.203-204
- Fahri Kırzıoğlu, Her Bakımdan Türk Olan Kürtler, Ankara 1964
Həmçinin bax
İstinadlar
- Talât Tekin. On a Misinterpreted Word in the Old Turkic Inscriptions. 1964. səh. 134-144.
- "Talât Tekin, "Elegest (Körtle Han) Yazıtı", Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, Cild 5, 1995, səh.19-32" (PDF). 2016-04-15 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-25.
- Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, C. 3, İstanbul 1940, səh. 179-185
- "Talât Tekin, "Elegest (Körtle Han) Yazıtı", Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, 1995, s. 23" (PDF). 2016-04-15 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-25.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eleges abideleri ve ya Eleges abidesi 650 ci illerde yaradilmis ve Elegest cayi vadisinde yerlesen Goyturk abidesidir Orxon abidelerinden texminen 100 150 il evvel yazilmisdirlar AbideIlk yayimlarda Eleges abidesi olaraq anilan bu abide 1888 ci ilde Elegest cayi vadisinde cayin sol sahilinde tapilmisdir Abide 1891 ci ilde Klements terefinden incelenmis ve kopyalanmisdir 1892 ci ilde de Osurkov abidenin estampajini cixarib Vasili Radlova vermisdir Elegest abidesi 1915 ci ilde Adriyanov terefinden Minusinsk muzeyine getirilmis ve 19 nomre ile qeydiyyata alinmisdir Abidenin olculeriAbide qati boz rengde 320 x 66 x 20 sm olcusunde ust qismi dar asagiya dogru genisleyen qum dasindan ibaretdir Dasin uzerinde yuxaridan asagiya dogru yariqlar ve catlar vardir Abidede uzunlamasina yazilmis 12 setir vardir Abidenin alt qisminde ilk yayimlarda mueyyen olmayan damga vardir Abidenin dasi 10 ayaq 304 8 sm uzunlugundadir Nahamar olub boza calan esmer qum dasidir Dasin formasi yuxariya dogru darlasir Yuxaridan asagiya dogru derin yariq ve catlar vardir Dasa once bir sira resmler cekilmis sonra abide formalasdirilmisdir Metnin movzusuElegest abidesi diger turk abideleri qeder tanimir Abide Alp Urunqu adli turk beyinin yazili mezar dasidir 39 yasinda olen Alp Urunqu abidede xalqindan oglundan dovletinden qohumlarindan sadagindan ve turk xaqanindan olum sebebi ile ayrildigi ucun teessufunu dile getirmekdedir Huseyn Namiq Orkun 1940 ci ilde Elegest abidesini Turkiyede nesr etdirmisdir Kurt Kortle ifadesiAbidenin besinci setirinin ilk cumlesindeki soz oxuma ixtilaflarina sebeb olmusdur Vasili Radlov Kurt al kan ya da Kortal Chan Huseyn Namiq Orkun Kurt el kan yeni kurt elinin xani Malov Kort al kan al urunu seklinde oxumalar etmisdirler Abidedeki Kort al kanifadesini Kurt el kan yeni Kurd elinin xani olaraq oxumasi bezi arasdirmacilar terefinden kurdlerin turkluyu nezeriyyelerinin subutu olaraq gosterilmesdir 1995 ci ilde turkoloq Telet Tekin eyni ifadeni Kortle kan olaraq oxumusdur Serhi beledir Sexs adi olmasi gereken ve ele de olan ilk sozun son sesi yazimda gosterilmemisdir Buna gore Huseyn Namiq Orkun bu soz ifadesini yanlis olaraq kurd el kan oxumus ve yene yanlis olaraq kurd elinin xani deye serh vermisdir Daha sonra turk tarixi ile bagli calisan bezi yerli ve xarici arasdirmacilar da bu oxunus ve sehr qebul ederek kurdlerin bir turk boyu oldugu neticesine gelmisdirler Bunlara missal olaraq Rasonyi Kafesoglunu gostermek olar Orxon elifbasinin yazi verdisleri ve tedbiq etmeleri baximindan son sesi yazimda gostermemesi aciq hesadaki bu sesin olmadigini yeni bu sozun kurd ya da kort oldugunu gostere biler Elave oxuGerard Clauson An Etymological Dictionary of the Pre Thirteenth Century Turkish Oxford 1972 EDPT Inscriptions de l Ienissei recueillies et publiees par la Societe finlandaise d Archeologie Helsingfors 1889 S Ye Malov Yeniseyskaya pis mennost tyurkov Moskva Leningrad 1952 Huseyin Namik Orkun Eski Turk Yazitlari I IV Istanbul 1936 1941 Vasili Radlof Atlas der Alterthumer der Mongolei Petersburg 1892 Vasili Radlof Die altturkische Inschriften der Mongolei St Petersburg 1895 Talat Tekin A Grammar of Orkhon Turkic Indiana University Publications 69 Bloomington 1968 D D Vasil yev Korpus tyurksikh runiceskikh pamyatnikov basseyna yeniseya Leningrad 1983 Ali Tayyar Onder Turkiye nin Etnik Yapisi Halkimizin Kokenleri ve Gercekler s 203 204 Fahri Kirzioglu Her Bakimdan Turk Olan Kurtler Ankara 1964Hemcinin baxYenisey abideleri Orxon abideleri Buqut abidesiIstinadlarTalat Tekin On a Misinterpreted Word in the Old Turkic Inscriptions 1964 seh 134 144 Talat Tekin Elegest Kortle Han Yaziti Turk Dilleri Arastirmalari Dergisi Cild 5 1995 seh 19 32 PDF 2016 04 15 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 06 25 Huseyin Namik Orkun Eski Turk Yazitlari C 3 Istanbul 1940 seh 179 185 Talat Tekin Elegest Kortle Han Yaziti Turk Dilleri Arastirmalari Dergisi Cilt 5 1995 s 23 PDF 2016 04 15 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 06 25