Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Tarixi
Rusiya-Çin münasibətləri XIX əsrin I yarısında Rusiya-Amerika münasibətlərində olduğu kimi təsadüfi xarakter daşıyırdı və Rusiyanın Qərbi Avropa dövlətləri ilə münasibətləri yalnız qismən inkişaf etmişdir.
Çar hökuməti əmtəə-pul münasibətlərinin inkişafında əsas diq- qəti Yaxın və Uzaq Şərq ölkələri ilə xarici siyasət əlaqələrinin genişləndirilməsinə yönəltmişdi.İqtisadi cəhətdən Rusiyaya nisbətən geridə qalmış bu dövlətlər inkişafda olan Rusiya sənayesi üçün münasib satış bazarları təşkil edirdi.
XIX əsrin I yarısında Rusiya-Çin münasibətləri başlıca olaraq ticarər xarakteri daşıyırdı.Çinə ixrac olunan məhsullar əsasən xəzlər,pambıq və mahud parça,gön dəri idi. Çin tacirləri Rusiyada çay,ipək parça,daş-qaş satışlarının həyata keçirirdilər. Rusiya-Çin ticarəti mübadilə xarakteri daşıyırdı.
Rusiya-Çin münasibətləri XIX əsrin münasibətləri XIX əsrin 50-ci illərində gələcək inkişaf üçün yeni imkan əldə etdi.1851-ci ilin 25 iyulunda Kuldje rus və çin vəkilləri arasında yeni ticarət müqaviləsi imzalandı.Bu müqviləyə əsasən hər iki dövlətin tacirlərinin gömrüksüz ticarət etmək hüququ təsdiqləndi.
III maddədə göstərilir:"Həmin ticarət iki dövlət arasında qarşılıqlı dostluq əlaqələri üçün açılıb.Buna görə hər iki dövlət heç bir gömrük götürmür." Müqavilə rus gəmilərinin bir-birinin ardınca nizamla getməsini və rus tacirlərinin Çinə gəlib çatma müddətini müəyyən etdi.
Krım müharibəsindən sonra Rusiyanın Uzaq Şərqlə xarici siyasət fəaliyyəti nəzərə çarpacaq dərəcədə gücləndi.İngiltərə, ABŞ, Fransanın Çində yayılması Rusiya-Çin münasibətlərinə mənfi təsir göstərdi. Rusiyanın Çinlə Kyaxtu vasitəsilə etdiyi ticarət tənəzzülə uğradı.Belə ki, rus sənayeçiləri və tacirlərinin maraqları azaldı,bu ticarətdən çıxarılmış böyük mənfəətdən, əmlaklardan və gömrük gəlirlərindən məhrum oldu.Krım müharibəsi göstərdi ki, Rusiyanın Uzaq Şərq sərhədləri olan Alyaska, Kamçatka müdafiəsizdir.Rusiya Uzaq Şərqdəki torpaqları müəyyən hədələrlə ələ keçirərək yaratmışdı.Bunların sərhəddi hələ dəqiq müəyyən olunmamışdı.
Rusiyanın Yaxın Şərqdə Qərbi Avropa ölkələri ilə münasibətləri ziddiyyətləşmişdi.Bu dövrdə Qərbi ölkələrinin ekspansiyası da güclənmişdi.Amerika Uzaq Şərqdə çar hökuməti üçün vacib olan Çinlə imzalanmış əvvəlki ticarət müqaviləsinə yenidən baxılması və Uzaq Şərqdə sərhədlərin Rusiya ilə Çin arasında bölünməsi haqqında razılıq əldə etdi.
Qeyd etdiyimiz kimi,çarizmin Asiyadakı siyasəti daha da gücləndi.İlk növbədə çar hökuməti Priamoryadakı mövqeyini möhkəmləndirməyi vacib hesab edirdi.Məlum olduğu kimi, 1689-cu ildəki Nerçinski müqaviləsi ilə Rusiya əlacsız qalıb Priamoryadakı əhəmiyyətli əraziləri Çin imperiyasına güzəştə getməyə məcbur oldu.Qeyd edək ki,bu ərazilər heç vaxt Çinə aid olmayıb və əvvəllər burada rus əhalisi məskunlaşmışdır.Ud çayından cənuba doğru yerləşən dənizkənarı ərazilərdə sərhəd müəyyən olunmamış qaldı.
Baxmayaraq ki, Mərkəzi Priamorya formal olaraq Çinə verilmişdi, faktiki isə bu ərazilər Çin imperiyasının tərkibinə daxil deyildi.İqtisadiyyatdan kənar olan bu geniş ərazidə yaşayan azsaylı əhalinin Çinlə əlaqəsi yox idi və ona vergi vermirdilər.Həmin vaxt Baykal və Yakutiyada yaşayan rus əhalisi Priamorya sakinləri ilə ticarət əlaqələrini genişləndirmişdilər.
Rusiyanın Sakit Okeanda mövqeyinin möhkəmləndirməsi ilə əlaqədar olaraq rus mülkədarları,tacirləri və hərbi-inzibati dairələri Amur çayı hövzəsindəki mübahisəli sərhədlər barədə razılığa gəlmək üçün hökumətə müraciət etdilər.Bu istiqamətdə xüsusi fəallıq göstərən Şərqi Sibirin general-qubernatoru Muravyev oldu. Çinin İngiltərə ilə 1840–1842-ci illərdə apardığı I tiryək müharibəsi onda böyük narahatlıq doğurdu.Daha sonra Fransa da Çinin qərbin kapitalist dövlətlərinin köməyi ilə əsarət altına almağı və Sakit Okeanın Çin sahillərində dəniz limanları açmağı qərarlaşdırdı.
Rusiya İngiltərə,Fransa və ABŞ gəmilərinin Amura daxil olmasına görə onları hədələməyə başladı.ABŞ-dən olan çoxsaylı sənayeçilər Oxot dənizində kit ovu ilə məşğul olmağa başladılar.Hələ 40-cı illərdən Muravyev Amur çayı hövzəsində bununla məşğul olmağı məsləhət görmüşdü.50-ci illərə qədər çar və daha nüfuzlu olan Peterburq əyanları buna meyl etdilər ki, Rusiya Sakit Okeandakı öz gücündən uzaqlaşmasın.
XIX əsrin 40-cı illərində çar hökuməti bu ölkələri yoxlamaq üçün Amur çayı hövzəsinə bir neçə ekspedisiya göndərdi.Xüsusən də 1849-cu ildə kapitan Nevelskinin rəhbərliyi altında təşkil olunan ekspedisiya uğurlu oldu.Bu ekspedisiya sübut etdi ki, Oxot və Yapon dənizlərini birləşdirən boğaz vasitəsilə ayrılır.Bu da ekspedisiyanı Çin və Yaponiyanın şimal dəniz sahillərinə yönəltməyə imkan verirdi.Bu ekspedisiyadan əldə olunan digər mühüm nailiyyət isə Amur çayının mənsəbində böyük okean gəmilərinin keçidi üçün müəyyən ehtimalların olmasının aşkarlanmasından ibarət idi.Nəticədə, 1850-ci ildə Nevelski Nikoloyevsk şəhərinin əsasını qoydu və orada rus bayrağını qaldırdı.Rus sakinlərinin məskunlaşması prosesi başladı.1853-cü ildə Saxalində rus hərbi mövqeyinin əsası qoyuldu.
Krim müharibəsi zamanı öz igidliyi ilə fərqlənən Muravyev Amurun aşağı hissəsinə artilleriya ilə təchiz olunmuş qoşunun və solsahil Amurun Rusiyaya verilməsinin təsdiqi üçün Çinlə danışıqlar aparacaq.Səlahiyyətli nümayəndənin göndərilməsi haqqında çarın icazəsinə nail oldu.
Çinin 1856–1860-cı illərdə İngiltərə və Fransa ilə apardığı ikinci tiryək müharibəsi və 1850–1864-cü illərdə Xuan Sütsuanın rəhbərliyi altında baş qaldıran taypinlər hərəkatı onun vəziyyətini xeyli mürəkkəbləşdirdi.İngilis-fransız hərbi qüvvələrinin şimal-şərqi Çinə hücumları dayandı.Yaranmış belə bir vəziyyətdə çin hökuməti əlverişli razılaşmaya əsasən Nerçinski müqaviləsi ilə zorla alınmış torpaqların bir hissəsini Rusiyaya qaytardı.1828-ci iln 28 mayında Amur çayının sol sahilinin (Arqundan Amura qədər olan hissə) ya məxsus hesab olundu.Ussuriya ilə dəniz arasındakı torpaqlar isə ölkələr arasında sərhədlər dəqiq müəyyə olunana qədər açıq qaldı.Amur,Ussuriya və Sunquridə gəmi səfərləri üçün icazə yalnız rus və çin gəmilərinə verildi.
1858-ci iln iyununda Çin limanlarında ticarətdə yeni nizam-intizam müəyyən etmək üçün Tyanzində yeni ticarət müqaviləsi imzalandı.Müqaviləyə Rusiya Çinlə ticarəti təkcə quru yolla deyil, dəniz də edə bilərdi.Rus gəmiləri Çinin yalnız Qərbi Avropa ölkələri və ABŞ üçün açıq olan Şanxay,Fucjou,Quançjou limanlarına yol aldı.
1860-cı ilin Çin noyabrında Aqyun və Tyanzin müqavilələrini təsdiq edən və Rusiyanın Ussuriya kənarlarında möhkəmləndirən Rusiya ilə Çin arasında həmişəlik sərhəd xəttini müəyyən etdi.Bu sərhəddə həmçinin Rusiya tacirləri üçün yeni ticarət məntəqələrinin açılması və Priamorya və Cənubi Ussuriyanın sərhədboyu ərazilərində gömrüksüz ticarət edilməsi üçün razılğın əldə edilməsi göstərilirdi.1959-cu ildə Priamorya rus kəndlilərinin köçürülməsi gücləndirildi.1860-cı ildə isə buzlardan azad olunmuş limanı olan və rus donanması üçün dayanacaq rolunu oynaya bilən Vladivostok şəhərinin əsası qoyuldu.Hələ Uzaq Şərqdə Amur çayı hövzəsində kifayət qədər qoşun və donanması olmayan Rusiya bir müddət Çin imperiyası ilə münaqişələrdən qaçmağa çalışmış və mübahisəli məsələləri danışıqlar vasitəsilə həll etməyə səy göstərmışdi.Güclü rus donanmasının Sakit Okeanda peyda olması və Amur hövzəsində filotiliyanın (gəmi dəstəsi) yaradılması ilə münasibətlərin gücü də dəyişdi.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Rusiya Cin munasibetleri Rusiya ve Cin arasinda elaqe TarixiRusiya Cin munasibetleri XIX esrin I yarisinda Rusiya Amerika munasibetlerinde oldugu kimi tesadufi xarakter dasiyirdi ve Rusiyanin Qerbi Avropa dovletleri ile munasibetleri yalniz qismen inkisaf etmisdir Car hokumeti emtee pul munasibetlerinin inkisafinda esas diq qeti Yaxin ve Uzaq Serq olkeleri ile xarici siyaset elaqelerinin genislendirilmesine yoneltmisdi Iqtisadi cehetden Rusiyaya nisbeten geride qalmis bu dovletler inkisafda olan Rusiya senayesi ucun munasib satis bazarlari teskil edirdi XIX esrin I yarisinda Rusiya Cin munasibetleri baslica olaraq ticarer xarakteri dasiyirdi Cine ixrac olunan mehsullar esasen xezler pambiq ve mahud parca gon deri idi Cin tacirleri Rusiyada cay ipek parca das qas satislarinin heyata kecirirdiler Rusiya Cin ticareti mubadile xarakteri dasiyirdi Rusiya Cin munasibetleri XIX esrin munasibetleri XIX esrin 50 ci illerinde gelecek inkisaf ucun yeni imkan elde etdi 1851 ci ilin 25 iyulunda Kuldje rus ve cin vekilleri arasinda yeni ticaret muqavilesi imzalandi Bu muqvileye esasen her iki dovletin tacirlerinin gomruksuz ticaret etmek huququ tesdiqlendi III maddede gosterilir Hemin ticaret iki dovlet arasinda qarsiliqli dostluq elaqeleri ucun acilib Buna gore her iki dovlet hec bir gomruk goturmur Muqavile rus gemilerinin bir birinin ardinca nizamla getmesini ve rus tacirlerinin Cine gelib catma muddetini mueyyen etdi Krim muharibesinden sonra Rusiyanin Uzaq Serqle xarici siyaset fealiyyeti nezere carpacaq derecede guclendi Ingiltere ABS Fransanin Cinde yayilmasi Rusiya Cin munasibetlerine menfi tesir gosterdi Rusiyanin Cinle Kyaxtu vasitesile etdiyi ticaret tenezzule ugradi Bele ki rus senayecileri ve tacirlerinin maraqlari azaldi bu ticaretden cixarilmis boyuk menfeetden emlaklardan ve gomruk gelirlerinden mehrum oldu Krim muharibesi gosterdi ki Rusiyanin Uzaq Serq serhedleri olan Alyaska Kamcatka mudafiesizdir Rusiya Uzaq Serqdeki torpaqlari mueyyen hedelerle ele kecirerek yaratmisdi Bunlarin serheddi hele deqiq mueyyen olunmamisdi Rusiyanin Yaxin Serqde Qerbi Avropa olkeleri ile munasibetleri ziddiyyetlesmisdi Bu dovrde Qerbi olkelerinin ekspansiyasi da guclenmisdi Amerika Uzaq Serqde car hokumeti ucun vacib olan Cinle imzalanmis evvelki ticaret muqavilesine yeniden baxilmasi ve Uzaq Serqde serhedlerin Rusiya ile Cin arasinda bolunmesi haqqinda raziliq elde etdi Qeyd etdiyimiz kimi carizmin Asiyadaki siyaseti daha da guclendi Ilk novbede car hokumeti Priamoryadaki movqeyini mohkemlendirmeyi vacib hesab edirdi Melum oldugu kimi 1689 cu ildeki Nercinski muqavilesi ile Rusiya elacsiz qalib Priamoryadaki ehemiyyetli erazileri Cin imperiyasina guzeste getmeye mecbur oldu Qeyd edek ki bu eraziler hec vaxt Cine aid olmayib ve evveller burada rus ehalisi meskunlasmisdir Ud cayindan cenuba dogru yerlesen denizkenari erazilerde serhed mueyyen olunmamis qaldi Baxmayaraq ki Merkezi Priamorya formal olaraq Cine verilmisdi faktiki ise bu eraziler Cin imperiyasinin terkibine daxil deyildi Iqtisadiyyatdan kenar olan bu genis erazide yasayan azsayli ehalinin Cinle elaqesi yox idi ve ona vergi vermirdiler Hemin vaxt Baykal ve Yakutiyada yasayan rus ehalisi Priamorya sakinleri ile ticaret elaqelerini genislendirmisdiler Rusiyanin Sakit Okeanda movqeyinin mohkemlendirmesi ile elaqedar olaraq rus mulkedarlari tacirleri ve herbi inzibati daireleri Amur cayi hovzesindeki mubahiseli serhedler barede raziliga gelmek ucun hokumete muraciet etdiler Bu istiqametde xususi fealliq gosteren Serqi Sibirin general qubernatoru Muravyev oldu Cinin Ingiltere ile 1840 1842 ci illerde apardigi I tiryek muharibesi onda boyuk narahatliq dogurdu Daha sonra Fransa da Cinin qerbin kapitalist dovletlerinin komeyi ile esaret altina almagi ve Sakit Okeanin Cin sahillerinde deniz limanlari acmagi qerarlasdirdi Rusiya Ingiltere Fransa ve ABS gemilerinin Amura daxil olmasina gore onlari hedelemeye basladi ABS den olan coxsayli senayeciler Oxot denizinde kit ovu ile mesgul olmaga basladilar Hele 40 ci illerden Muravyev Amur cayi hovzesinde bununla mesgul olmagi meslehet gormusdu 50 ci illere qeder car ve daha nufuzlu olan Peterburq eyanlari buna meyl etdiler ki Rusiya Sakit Okeandaki oz gucunden uzaqlasmasin XIX esrin 40 ci illerinde car hokumeti bu olkeleri yoxlamaq ucun Amur cayi hovzesine bir nece ekspedisiya gonderdi Xususen de 1849 cu ilde kapitan Nevelskinin rehberliyi altinda teskil olunan ekspedisiya ugurlu oldu Bu ekspedisiya subut etdi ki Oxot ve Yapon denizlerini birlesdiren bogaz vasitesile ayrilir Bu da ekspedisiyani Cin ve Yaponiyanin simal deniz sahillerine yoneltmeye imkan verirdi Bu ekspedisiyadan elde olunan diger muhum nailiyyet ise Amur cayinin mensebinde boyuk okean gemilerinin kecidi ucun mueyyen ehtimallarin olmasinin askarlanmasindan ibaret idi Neticede 1850 ci ilde Nevelski Nikoloyevsk seherinin esasini qoydu ve orada rus bayragini qaldirdi Rus sakinlerinin meskunlasmasi prosesi basladi 1853 cu ilde Saxalinde rus herbi movqeyinin esasi qoyuldu Krim muharibesi zamani oz igidliyi ile ferqlenen Muravyev Amurun asagi hissesine artilleriya ile techiz olunmus qosunun ve solsahil Amurun Rusiyaya verilmesinin tesdiqi ucun Cinle danisiqlar aparacaq Selahiyyetli numayendenin gonderilmesi haqqinda carin icazesine nail oldu Cinin 1856 1860 ci illerde Ingiltere ve Fransa ile apardigi ikinci tiryek muharibesi ve 1850 1864 cu illerde Xuan Sutsuanin rehberliyi altinda bas qaldiran taypinler herekati onun veziyyetini xeyli murekkeblesdirdi Ingilis fransiz herbi quvvelerinin simal serqi Cine hucumlari dayandi Yaranmis bele bir veziyyetde cin hokumeti elverisli razilasmaya esasen Nercinski muqavilesi ile zorla alinmis torpaqlarin bir hissesini Rusiyaya qaytardi 1828 ci iln 28 mayinda Amur cayinin sol sahilinin Arqundan Amura qeder olan hisse ya mexsus hesab olundu Ussuriya ile deniz arasindaki torpaqlar ise olkeler arasinda serhedler deqiq mueyye olunana qeder aciq qaldi Amur Ussuriya ve Sunquride gemi seferleri ucun icaze yalniz rus ve cin gemilerine verildi 1858 ci iln iyununda Cin limanlarinda ticaretde yeni nizam intizam mueyyen etmek ucun Tyanzinde yeni ticaret muqavilesi imzalandi Muqavileye Rusiya Cinle ticareti tekce quru yolla deyil deniz de ede bilerdi Rus gemileri Cinin yalniz Qerbi Avropa olkeleri ve ABS ucun aciq olan Sanxay Fucjou Quancjou limanlarina yol aldi 1860 ci ilin Cin noyabrinda Aqyun ve Tyanzin muqavilelerini tesdiq eden ve Rusiyanin Ussuriya kenarlarinda mohkemlendiren Rusiya ile Cin arasinda hemiselik serhed xettini mueyyen etdi Bu serhedde hemcinin Rusiya tacirleri ucun yeni ticaret menteqelerinin acilmasi ve Priamorya ve Cenubi Ussuriyanin serhedboyu erazilerinde gomruksuz ticaret edilmesi ucun razilgin elde edilmesi gosterilirdi 1959 cu ilde Priamorya rus kendlilerinin kocurulmesi guclendirildi 1860 ci ilde ise buzlardan azad olunmus limani olan ve rus donanmasi ucun dayanacaq rolunu oynaya bilen Vladivostok seherinin esasi qoyuldu Hele Uzaq Serqde Amur cayi hovzesinde kifayet qeder qosun ve donanmasi olmayan Rusiya bir muddet Cin imperiyasi ile munaqiselerden qacmaga calismis ve mubahiseli meseleleri danisiqlar vasitesile hell etmeye sey gostermisdi Guclu rus donanmasinin Sakit Okeanda peyda olmasi ve Amur hovzesinde filotiliyanin gemi destesi yaradilmasi ile munasibetlerin gucu de deyisdi