Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gündəcələr (lat. Ephemeroptera) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin qədimqanadlılar şöbəsinə aid heyvan dəstəsi.
| Gündəcələr | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Şöbə: Şöbəüstü: Dəstə: Gündəcələr | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici quruluşu
Gündəcələr qanadlı cücülərin qədim və ən ibtidai nümayəndəsidir. Qanadları zərifdir, arxa qanadları yoxdur. Torlu və şəffaf qanadlarının sayı 2 cütdür. Bunların üzərində çoxsaylı uzununa və eninə zərif damarlar var. Bu əlamətinə görə onu başqa cücülərdən fərqləndirmək asandır. Bığcıqları çox nazik, qısa və qılşəkilli olub, iki qısa və yoğun əsas buğumdan və nazik qıllardan ibarətdir. Yaşlılarda ağız orqanları reduksiya olunmuşdur, onlar qidalanmırlar. Gözləri iri, mürəkkəbdir, üç sadə gözcüyü var. Ayaqları uzun və nazik, pəncələri 4-5 buğumludur. Erkəklərdə qarıncığın qurtaracağında quyruq saplarından başqa, cinsiyyət dəliyi də yerləşmişdir. Yaşlı gündəcələr bədəninin əsas rəngi – sarı-qonurdur, onların ölçüsü 2-40 mm. arasındadır. Gündəcələr, adından məlum olduğu kimi, yetkin mərhələdə çox qısaömürlü olurlar. Bəziləri bir gün və hətta bir neçə saat yaşayır. Ağız orqanları yaxşı inkişaf etməmişdir, ona görə də yetkin mərhələdə qidalanmırlar. Ömürlərinin qısa olması da onların qidalanmaları ilə əlaqədardır. Gündəcələrin bədəni uzunsovdur. Başda çox qısa bığcıq, bir cüt iri göz və 3 gözcük vardır.
Həyat tərzi
Qidalanmaqla əlaqədar olaraq, bağırsaq hava kisəsinə çevrilmişdir ki, bu da uçuşa xidmət edir. Pəncələri 4-5 buğumludur. Qanadları bir cüt olub, zərif, şəffaf və tor şəkillidir. Ön qanadlar iridir və uçuşda əsas rol oynayır. Dal qanadlar kiçikdir və hətta bəzi gündəcələrdə onlar inkişaf etmişdir. Qarın hissənin qurtaracağında bir cüt çoxbuğumlu uzun serqi və əksər halda da ona oxşar tək quyruq çıxıntısı vardır.
Biologiyası
Gündəcələrin sürfəsinin inkişafı suda gedir. Süfə suda 1-3 il müddətində yaşayır və 20-25 dəfə qabıq dəyişir. Sürfələrində, adətən, üç, az halda isə iki quyruq çıxıntısı olur. gündəcələrin sürfəsi yaxşı inkişaf etmişgəmirici ağız orqanlarına malikdir. Əsasən bitki qalıqları və kiçik yosunlarla qidalanırlar. Sürfə tam inkişaf etdikdən sonra yetkin mərhələyə çevrilir. Müasir qanadlı həşərat içərisində gündəcələr quruluşlarına və inkişaf mərhələsinə görə aşağı pillədə durur. Bir çox əlamətlərinə görə qılquyruqlulara yaxındırlar.
Yayılması
Gündəcələr paleozoy erasının karbon dövründən məlumdur. Sakit və Atlantik okeanlarının bəzi adalarından başqa, Yer kürəsinin demək olar ki, hər yerində yayılmışlar. Sürfələri balıqların qidasını təşkil edir. 1600- ə qədər növü məlumdur. Dünya faunasında 2000, Qafqazda 41, Keçmiş SSRİ-də 200-ə qədər növü təsvir edilmişdir. Azərbaycanda 40 növü qeydə alınmışdır. Azərbaycan faunasında 33 növ sürfə, 7 növ isə yaşlı formada təsvir edilmişdir.
Təsnifatı
- Fəsiləüstü
- Fəsiləüstü
Yarımdəstə
- Fəsiləüstü
- Fəsiləüstü
- Fəsiləüstü
- Fəsiləüstü Ephemeroidea
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2009.
- Hyatt A., Arms J. M. Insecta (ing.). Boston: 1890. P. 69–72. 364 p. doi:10.5962/BHL.TITLE.14646
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi. II cild. Bakı: Elm, 2004
- B.Ağayev, Z.Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı: Təhsil, 2008, 563 səh.
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gundeceler lat Ephemeroptera heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin qedimqanadlilar sobesine aid heyvan destesi GundecelerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarSobe QedimqanadlilarSobeustu Deste GundecelerBeynelxalq elmi adiEphemeroptera Alpheus Hyatt amp Jennie Maria Arms Sheldon 1890Sekil axtarisiITIS 100502NCBI 30073EOL 523FW 70511Xarici qurulusuGundeceler qanadli cuculerin qedim ve en ibtidai numayendesidir Qanadlari zerifdir arxa qanadlari yoxdur Torlu ve seffaf qanadlarinin sayi 2 cutdur Bunlarin uzerinde coxsayli uzununa ve enine zerif damarlar var Bu elametine gore onu basqa cuculerden ferqlendirmek asandir Bigciqlari cox nazik qisa ve qilsekilli olub iki qisa ve yogun esas bugumdan ve nazik qillardan ibaretdir Yaslilarda agiz orqanlari reduksiya olunmusdur onlar qidalanmirlar Gozleri iri murekkebdir uc sade gozcuyu var Ayaqlari uzun ve nazik penceleri 4 5 bugumludur Erkeklerde qarincigin qurtaracaginda quyruq saplarindan basqa cinsiyyet deliyi de yerlesmisdir Yasli gundeceler bedeninin esas rengi sari qonurdur onlarin olcusu 2 40 mm arasindadir Gundeceler adindan melum oldugu kimi yetkin merhelede cox qisaomurlu olurlar Bezileri bir gun ve hetta bir nece saat yasayir Agiz orqanlari yaxsi inkisaf etmemisdir ona gore de yetkin merhelede qidalanmirlar Omurlerinin qisa olmasi da onlarin qidalanmalari ile elaqedardir Gundecelerin bedeni uzunsovdur Basda cox qisa bigciq bir cut iri goz ve 3 gozcuk vardir Heyat terziQidalanmaqla elaqedar olaraq bagirsaq hava kisesine cevrilmisdir ki bu da ucusa xidmet edir Penceleri 4 5 bugumludur Qanadlari bir cut olub zerif seffaf ve tor sekillidir On qanadlar iridir ve ucusda esas rol oynayir Dal qanadlar kicikdir ve hetta bezi gundecelerde onlar inkisaf etmisdir Qarin hissenin qurtaracaginda bir cut coxbugumlu uzun serqi ve ekser halda da ona oxsar tek quyruq cixintisi vardir BiologiyasiGundecelerin surfesinin inkisafi suda gedir Sufe suda 1 3 il muddetinde yasayir ve 20 25 defe qabiq deyisir Surfelerinde adeten uc az halda ise iki quyruq cixintisi olur gundecelerin surfesi yaxsi inkisaf etmisgemirici agiz orqanlarina malikdir Esasen bitki qaliqlari ve kicik yosunlarla qidalanirlar Surfe tam inkisaf etdikden sonra yetkin merheleye cevrilir Muasir qanadli heserat icerisinde gundeceler quruluslarina ve inkisaf merhelesine gore asagi pillede durur Bir cox elametlerine gore qilquyruqlulara yaxindirlar YayilmasiGundeceler paleozoy erasinin karbon dovrunden melumdur Sakit ve Atlantik okeanlarinin bezi adalarindan basqa Yer kuresinin demek olar ki her yerinde yayilmislar Surfeleri baliqlarin qidasini teskil edir 1600 e qeder novu melumdur Dunya faunasinda 2000 Qafqazda 41 Kecmis SSRI de 200 e qeder novu tesvir edilmisdir Azerbaycanda 40 novu qeyde alinmisdir Azerbaycan faunasinda 33 nov surfe 7 nov ise yasli formada tesvir edilmisdir TesnifatiYarimdeste Fesileustu Fesileustu Yarimdeste Fesileustu Fesileustu Fesileustu Fesileustu Ephemeroidea PalingeniidaeIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2009 Hyatt A Arms J M Insecta ing Boston 1890 P 69 72 364 p doi 10 5962 BHL TITLE 14646 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004 B Agayev Z Zeynalova Onurgasizlar zoologiyasi Baki Tehsil 2008 563 seh Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Hemcinin bax