Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
CİS və ya Coğrafi İnformasiya Sistemləri(GIS – Georaphical Information Systems) – dünya üzərindəki kompleks ictimai, iqtisadi, ekoloji və s. problemlərinin həllinə.
CİS-in beş təməl komponenti vardır
Bunlar:
a) (hardware):
CİS-in işləməsini mümkün edən kompüter və buna bağlı yan məhsulların bütünü təchizat olaraq adlandırılar. Bütün sistem içərisində ən əhəmiyyətli vasitə olaraq görünən kompüter yanında yan təchizatlara da ehtiyac vardır. Məsələn, yazıçı (printer), çəkici (plotter), skaner (scanner), ədədiləşdirici (digitizer), məlumat qeyd modulları (verilən collector) kimi cihazlar məlumat texnologiyası vasitələri olaraq CMS üçün əhəmiyyətli sayıla biləcək təchizatlardır.
b) Proqram (software):
Digər bir deyişlə kompüterdə qaça bilən proqram, coğrafik məlumatları depolamaq, analiz etmək və göstərmək kimi ehtiyac və funksiyaları istifadəçiyə təmin etmək üzrə, yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dilləriylə reallaşdırılan alqoritmlərdir. Proqramların çox çoxunun ticari məqsədli firmalar tərəfindən inkişaf etdirilib çıxarılması yanında universitet və bənzəri araşdırma təşkilatların tərəfindən də təhsil və araşdırmaya istiqamətli inkişaf etdirilmiş proqramlar da mövcuddur. Dünyadakı CBS bazarının əhəmiyyətli bir qisimi proqram inkişaf etdirən firmaların əlindədir. Bu baxımdan indiki vaxtda CBS bu cür proqramlarla haradasa qaynaşmış vəziyyətdədir. Ən məşhur CİS proqramları olaraq ArcInfo, Intergraph, MapInfo, Netcad (Türkcə, Azərbaycan dili), Idrisi, Grass vs. verilə bilər. Coğrafi məlumat sisteminə istiqamətli bir proqramda olması lazım olan təməl ünsürlərdən bəziləri bunlardır;
- Coğrafi məlumat girişi və əməliyyatı üçün lazımlı vasitələri saxlamalı,
- Bir verilənlər bazası rəhbərlik sisteminə sahib olmalı,
- Yerəl sorğulama, analiz və göstərməyi dəstəkləməli,
- Əlavə təchizatlar ilə olan əlaqələr üçün araüz (interface) dəstəyi olmalıdır.
c) Məlumat (data):
CİSin ən əhəmiyyətli komponentlərində biri də "məlumat"dır. Qrafik quruluşdakı coğrafi məlumatlar ilə təyin edici xüsusiyyətdəki özüdəlik və ya cədvəl məlumatları lazımlı qaynaqlardan toplana biləcəyi kimi, bazarda olan hazır haldakı məlumatlar da satın alına bilər. CİS yerəl məlumatı digər məlumat qaynaqlarıyla birləşdirə bilər. Beləcə bir çox təşkilat və quruluşa aid məlumatlar təşkil edilərək, yerəl məlumatlar dəqiqləşdirilir. Məlumat, ekspertlər tərəfindən CİS üçün təməl element olaraq qəbul edilərkən, əldə edilməsi ən çətin komponent olaraq da görülməkdədir. Məlumat qaynaqlarının dağınıqlığı, çoxluğu və fərqli strukturlarda olmaları, bu məlumatların toplanması üçün böyük zaman və xərc tələb etməkdədir. Necə ki CİS-ə istiqamətli qurulması hazırlanan bir sistem üçün xərclənəcək zaman və xərcin təxminən %50 deyil çoxu məlumat yığmaq üçün lazımdır.
d) İnsanlar (people):
CİS texnologiyası insanlar olmadan məhdud bir quruluşda olardı. Çünki insanlar gerçək dünyadakı problemləri tətbiq etmək üzrə lazımlı sistemləri idarə edər və inkişaf planları hazırlayar. CİS istifadəçiləri, sistemləri hazırlayan və qoruyan ekspert texniklərdən gündəlik işlərindəki performanslarını artırmaq üçün bu sistemləri istifadə edən kəslərdən ibarət olan geniş bir kütlədir. Başqa sözlə coğrafi məlumat sistemlərində insanların istəkləri və yenə insanların bu istəkləri qarşılamaları kimi bir müddət yaşanar. CİS-in inkişafı mütləq surətlə insanların yəni istifadəçilərin ona sahib çıxmalarına və mövqeyə bağlı hər cür analiz üçün CİS-i istifadə edə bilmə qabiliyyətlərini artırmağa və dəyişik intizamlara yenə CİS-in üstünlüklərini tanıtmaqla mümkün ola biləcək.
e) Üsullar:
Müvəffəqiyyətli bir CİS, çox yaxşı hazırlanmış plan və iş qaydalarına görə işlər. Bu cür funksiyalar hər təşkilata xas model və tətbiqlər şəklindədir. CİS-in təşkilatlar içərisindəki vahidlər və ya təşkilatlar arasındakı yerəl məlumat axışının məhsuldar bir şəkildə təmin edilə bilməsi üçün lazımlı qaydaların yəni metodların inkişaf etdirilərək tətbiq olunur olması lazımdır. Mövqeyə söykənən məlumatların əldə edilərək istifadəçi tələbinə görə çıxarılması və təqdim edilməsi mütləq müəyyən standartlar yəni qaydalar çərçivəsində reallaşar. Ümumiyyətlə standartların təsbiti şəklində olan bu tətbiqlər bir baxıma təşkilatın strukturca təşkilatı ilə doğrudan əlaqədardır. Bu məqsədlə qanuni tənzimləmələrə gedilərək lazımlı müdiriyyətlər hazırlanaraq qanunlar təsbit edilər.
Azərbaycan respublikasında da bir çox CİS şirkətləri mövcuddur. Bunlar Azərbaycan respublikasının daha da çox inkişaf etməsi üçün müasir üsul və texnologiyalardan istifadə edirlər. Təsadüfi deyilki artiq Azərbaycan Respublikasında bir neçə dövlət strukturları və idarələri də CİS tətbiq edir. Bunlara Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə komitəsi, Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidməti, əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi , Fövqəladə Hallar Nazirliyini və s. misal göstərmək olar. Azərbaycan Respublikasında artiq 10-a yaxın CİS şirkətləri mövcuddur ki, bunlara Datum MMC, Integris MMC , R. I. S. K. Company və s. misal göstərmək olar.
İstinadlar
- "Datum MMC". 2022-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-05-01. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Integris MMC". 2013-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-07-05. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin CIS ve ya Cografi Informasiya Sistemleri GIS Georaphical Information Systems dunya uzerindeki kompleks ictimai iqtisadi ekoloji ve s problemlerinin helline CIS in bes temel komponenti vardirBunlar a hardware CIS in islemesini mumkun eden komputer ve buna bagli yan mehsullarin butunu techizat olaraq adlandirilar Butun sistem icerisinde en ehemiyyetli vasite olaraq gorunen komputer yaninda yan techizatlara da ehtiyac vardir Meselen yazici printer cekici plotter skaner scanner ededilesdirici digitizer melumat qeyd modullari verilen collector kimi cihazlar melumat texnologiyasi vasiteleri olaraq CMS ucun ehemiyyetli sayila bilecek techizatlardir b Proqram software Diger bir deyisle komputerde qaca bilen proqram cografik melumatlari depolamaq analiz etmek ve gostermek kimi ehtiyac ve funksiyalari istifadeciye temin etmek uzre yuksek seviyyeli proqramlasdirma dilleriyle reallasdirilan alqoritmlerdir Proqramlarin cox coxunun ticari meqsedli firmalar terefinden inkisaf etdirilib cixarilmasi yaninda universitet ve benzeri arasdirma teskilatlarin terefinden de tehsil ve arasdirmaya istiqametli inkisaf etdirilmis proqramlar da movcuddur Dunyadaki CBS bazarinin ehemiyyetli bir qisimi proqram inkisaf etdiren firmalarin elindedir Bu baximdan indiki vaxtda CBS bu cur proqramlarla haradasa qaynasmis veziyyetdedir En meshur CIS proqramlari olaraq ArcInfo Intergraph MapInfo Netcad Turkce Azerbaycan dili Idrisi Grass vs verile biler Cografi melumat sistemine istiqametli bir proqramda olmasi lazim olan temel unsurlerden bezileri bunlardir Cografi melumat girisi ve emeliyyati ucun lazimli vasiteleri saxlamali Bir verilenler bazasi rehberlik sistemine sahib olmali Yerel sorgulama analiz ve gostermeyi desteklemeli Elave techizatlar ile olan elaqeler ucun arauz interface desteyi olmalidir c Melumat data CISin en ehemiyyetli komponentlerinde biri de melumat dir Qrafik qurulusdaki cografi melumatlar ile teyin edici xususiyyetdeki ozudelik ve ya cedvel melumatlari lazimli qaynaqlardan toplana bileceyi kimi bazarda olan hazir haldaki melumatlar da satin alina biler CIS yerel melumati diger melumat qaynaqlariyla birlesdire biler Belece bir cox teskilat ve qurulusa aid melumatlar teskil edilerek yerel melumatlar deqiqlesdirilir Melumat ekspertler terefinden CIS ucun temel element olaraq qebul edilerken elde edilmesi en cetin komponent olaraq da gorulmekdedir Melumat qaynaqlarinin daginiqligi coxlugu ve ferqli strukturlarda olmalari bu melumatlarin toplanmasi ucun boyuk zaman ve xerc teleb etmekdedir Nece ki CIS e istiqametli qurulmasi hazirlanan bir sistem ucun xerclenecek zaman ve xercin texminen 50 deyil coxu melumat yigmaq ucun lazimdir d Insanlar people CIS texnologiyasi insanlar olmadan mehdud bir qurulusda olardi Cunki insanlar gercek dunyadaki problemleri tetbiq etmek uzre lazimli sistemleri idare eder ve inkisaf planlari hazirlayar CIS istifadecileri sistemleri hazirlayan ve qoruyan ekspert texniklerden gundelik islerindeki performanslarini artirmaq ucun bu sistemleri istifade eden keslerden ibaret olan genis bir kutledir Basqa sozle cografi melumat sistemlerinde insanlarin istekleri ve yene insanlarin bu istekleri qarsilamalari kimi bir muddet yasanar CIS in inkisafi mutleq suretle insanlarin yeni istifadecilerin ona sahib cixmalarina ve movqeye bagli her cur analiz ucun CIS i istifade ede bilme qabiliyyetlerini artirmaga ve deyisik intizamlara yene CIS in ustunluklerini tanitmaqla mumkun ola bilecek e Usullar Muveffeqiyyetli bir CIS cox yaxsi hazirlanmis plan ve is qaydalarina gore isler Bu cur funksiyalar her teskilata xas model ve tetbiqler seklindedir CIS in teskilatlar icerisindeki vahidler ve ya teskilatlar arasindaki yerel melumat axisinin mehsuldar bir sekilde temin edile bilmesi ucun lazimli qaydalarin yeni metodlarin inkisaf etdirilerek tetbiq olunur olmasi lazimdir Movqeye soykenen melumatlarin elde edilerek istifadeci telebine gore cixarilmasi ve teqdim edilmesi mutleq mueyyen standartlar yeni qaydalar cercivesinde reallasar Umumiyyetle standartlarin tesbiti seklinde olan bu tetbiqler bir baxima teskilatin strukturca teskilati ile dogrudan elaqedardir Bu meqsedle qanuni tenzimlemelere gedilerek lazimli mudiriyyetler hazirlanaraq qanunlar tesbit ediler Azerbaycan respublikasinda da bir cox CIS sirketleri movcuddur Bunlar Azerbaycan respublikasinin daha da cox inkisaf etmesi ucun muasir usul ve texnologiyalardan istifade edirler Tesadufi deyilki artiq Azerbaycan Respublikasinda bir nece dovlet strukturlari ve idareleri de CIS tetbiq edir Bunlara Dovlet Torpaq ve Xeritecekme komitesi Dasinmaz Emlakin Dovlet Reyestri Xidmeti emlak Meseleleri uzre Dovlet Komitesi Fovqelade Hallar Nazirliyini ve s misal gostermek olar Azerbaycan Respublikasinda artiq 10 a yaxin CIS sirketleri movcuddur ki bunlara Datum MMC Integris MMC R I S K Company ve s misal gostermek olar Istinadlar Datum MMC 2022 03 07 tarixinde Istifade tarixi 2011 05 01 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Integris MMC 2013 06 08 tarixinde Istifade tarixi 2012 07 05 redundant parameters redundant parameters redundant parameters