Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İt gənəsi lat. Ixodes ricinus gənələrin parazit qrupuna aid olub, bilavasitə qan sormaqla qidalanır.
| İt gənəsi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: ???: İt gənəsi | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qısa təsviri
Parazit həyatla əlaqədar olaraq bədənin bütün hissələri tamamilə birləşmiş, bel-qarın istiqamətdə yastılaşmış, oval formaya malikdir. və birləşərək xortuma çevrilmişdir. Bədənin ön hissəsinin qarın tərəfində dörd cüt ayaq yerləşir. Ayaqlar arasında, bədənin orta hissəsində cinsiyyət dəliyi vardır. Arxa hissəyə yaxın yerdə isə anal dəliyi yerləşir. İt gənəsində cinsi dimorfizm çox aydın görünür. Bədənin yan tərəfində tənəffüs dəliyi - yerləşir. Dişi fərd qan sormamış 4 mm, qan sorduqdan sonra isə 10–12 mm olur. Erkək fərdin uzunluğu 2,5 mm-ə çatır. Xortumun əsasından hipostom başlayır, yan tərəflərində çənə ayaqların şəkildəyişmiş forması olan dördbuğumlu palplar yerləşir. Xortumun əsasının daxili tərəfində hipostomun üzərində xeliserin qın yerləşir.
Sinir sistemi
Udlaq ətrafında sıx yerləşmiş sinir düyünlərindən ibarət sinir halqası və qarın sinir zəncirindən ibarətdir.
Hiss orqanları
Əsasən qoxu və toxunma hissiyyatı inkişaf etmişdir. İt gənəsində göz yoxdur. Qoxu orqanı ön ətraflarının ucunda yerləşmiş çuxurcuq olub, dibində nazik divarlı çıxıntılar yerləşir və xüsusi sinir hüceyrələri ilə sinir tənzimi alır.
Həzm sistemi
Ağız dəliyi hipostomun arasında, xeliserin altında yerləşir. Ağız sıx kutikula ilə örtülüb, qan sormaq üçün əzələli udlağa açılır. Udlağa gənənin sancdığı yeri keyləşdirən böyük vəzilər də açılır. Udlaq nazik qida borusuna, o isə orta bağırsağa keçir. Sorulmuş artıq qanı yerləşdirmək üçün orta bağırsağın 6 cüt axarı olmayan çıxıntısı vardır. Dişi fərd bir dəfəyə 400 mq-a qədər qan sora bilir və özünün kütləsini 300-400 dəfə artırır. Orta bağırsaq və Malpigi boruları rektal qovuqcuğa, o isə qısa arxa bağırsağa keçir. Arxa bağırsaq anal dəliyinə açılır.
Tənəffüs və qan-damar sistemi
Tənəffüs orqanı bədənin yan tərəfində yerləşmiş traxeya borularından ibarətdir. Traxeya iki istiqamətdə topaşəkilli şaxələnərək daxili orqanları əhatə edir. Qan-damar sistemi açıq olub, zəif inkişaf etmişdir. Bel tərəfdə yerləşən ovalşəkilli ürək bir cüt dəliyə malikdir. Ürəkdən önə doğru yönələn aorta, sinir düyünü ətrafında genişlənir. Qan bədən boşluğuna açılır. Oksigenlə zənginləşən qan bədən boşluğundan ürəyin bir cüt dəliyi vasitəsilə ürəyə daxil olur.
İfrazat sistemi
Uzun Malpigi borularından ibarət olub, axarları rektal qovuqcuğa açılır. İfrazat məhsulları bağırsaqla xaric edilir.
Cinsiyyət sistemi
Dişidə tək yumurtalıqdan, yumurta borusundan, tək balalıqdan və balalıq yolundan ibarətdir. Cinsi yetişkənlik dövründə yumurtalar yetişdiyindən onların həcmi qismən böyüyür və bununla əlaqədar yumurtalığın həcmi də böyüyür. Yumurtalar tək balalığa və oradan da balalıq yolu vasitəsliə cinsiyyət dəliyinə gətirilir. Erkəkdə cinsiyyət orqanları bədənin uzununa yerləşmiş cüt toxumluqdan, onlardan çıxan toxumçıxarıcı borulardan və toxumfırladıcı borudan ibarətdir. Bu boruya dörd əlavə vəzi və toxum kisəsi açılır. Əlavə vəzilərin ifraz etdiyi maye spermatoforun əmələ gəlməsində iştirak edir. Mayalanma zamanı erkək öz spermatoforunu dişinin cinsiyyət yoluna daxil edir.
Biologiyası və inkişafı
Dişi gənə müxtəlif heyvanlarının, xüsusən itin qanını sorub yerə düşür, qanı həzm etdikdən sonra torpağa çoxlu miqdarda yumurta qoyur. Bu yumurtalar vəzili orqanlarını ifraz etdiyi yapışqanlı maddə ilə əhatə olunur. Dişi fərd bütün ontogenezində bir dəfə yumurta qoyur. Yumurtaların miqdarı bir neçə min olur. Yumurtadan çıxan sürfədə dördüncü cüt ətraf, tənəffüs stiqması və cinsiyyət dəliyi olmur. Bu sürfə qabıq dəyişərək dörd cüt ətrafa və stiqmaya malik olan, amma cinsiyyət dəliyi olmayan nimfaya çevrilir. Nimfa qabıq dəyişərək yetkin gənəyə çevrilir. Hər qabıqdəyişmə prosesi zamanı sürfə müxtəlif sahib orqanizmlərdən (gəmiricilərdən, quşlardan, kərtənkələdən) qan sormalıdır. İt gənəsi tulyaremiya və Şotlandiya ensefalitinin keçiricisidir.
Ədəbiyyat
C. Ə. Nəcəfov, R. Ə. Əliyev, Ə. P. Əzizov. Tibbi biologiya və genetikanın əsasları. Bakı - 2008, 839 səh.
- Guglielmone A. A., Robbins R. G., Apanaskevich D. A., Petney T. N., Estrada-Peña A., Horak I. G., (not translated to en), Barker S. C. The Argasidae, Ixodidae and Nuttalliellidae (Acari: Ixodida) of the world: a list of valid species names (ing.). // Zootaxa / Z. Zhang Magnolia Press, 2010. Vol. 2528, Iss. 1. P. 1–28. ISSN 1175-5334; 1175-5326 doi:10.11646/ZOOTAXA.2528.1.1
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
It genesi lat Ixodes ricinus genelerin parazit qrupuna aid olub bilavasite qan sormaqla qidalanir It genesiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip XeliserlilerSinif Horumcekkimiler It genesiBeynelxalq elmi adiIxodes ricinus L 1758Sekil axtarisiITIS 1117549NCBI 34613EOL 514939Qisa tesviriParazit heyatla elaqedar olaraq bedenin butun hisseleri tamamile birlesmis bel qarin istiqametde yastilasmis oval formaya malikdir ve birleserek xortuma cevrilmisdir Bedenin on hissesinin qarin terefinde dord cut ayaq yerlesir Ayaqlar arasinda bedenin orta hissesinde cinsiyyet deliyi vardir Arxa hisseye yaxin yerde ise anal deliyi yerlesir It genesinde cinsi dimorfizm cox aydin gorunur Bedenin yan terefinde teneffus deliyi yerlesir Disi ferd qan sormamis 4 mm qan sorduqdan sonra ise 10 12 mm olur Erkek ferdin uzunlugu 2 5 mm e catir Xortumun esasindan hipostom baslayir yan tereflerinde cene ayaqlarin sekildeyismis formasi olan dordbugumlu palplar yerlesir Xortumun esasinin daxili terefinde hipostomun uzerinde xeliserin qin yerlesir Sinir sistemiUdlaq etrafinda six yerlesmis sinir duyunlerinden ibaret sinir halqasi ve qarin sinir zencirinden ibaretdir Hiss orqanlariEsasen qoxu ve toxunma hissiyyati inkisaf etmisdir It genesinde goz yoxdur Qoxu orqani on etraflarinin ucunda yerlesmis cuxurcuq olub dibinde nazik divarli cixintilar yerlesir ve xususi sinir huceyreleri ile sinir tenzimi alir Hezm sistemiAgiz deliyi hipostomun arasinda xeliserin altinda yerlesir Agiz six kutikula ile ortulub qan sormaq ucun ezeleli udlaga acilir Udlaga genenin sancdigi yeri keylesdiren boyuk veziler de acilir Udlaq nazik qida borusuna o ise orta bagirsaga kecir Sorulmus artiq qani yerlesdirmek ucun orta bagirsagin 6 cut axari olmayan cixintisi vardir Disi ferd bir defeye 400 mq a qeder qan sora bilir ve ozunun kutlesini 300 400 defe artirir Orta bagirsaq ve Malpigi borulari rektal qovuqcuga o ise qisa arxa bagirsaga kecir Arxa bagirsaq anal deliyine acilir Teneffus ve qan damar sistemiTeneffus orqani bedenin yan terefinde yerlesmis traxeya borularindan ibaretdir Traxeya iki istiqametde topasekilli saxelenerek daxili orqanlari ehate edir Qan damar sistemi aciq olub zeif inkisaf etmisdir Bel terefde yerlesen ovalsekilli urek bir cut deliye malikdir Urekden one dogru yonelen aorta sinir duyunu etrafinda genislenir Qan beden bosluguna acilir Oksigenle zenginlesen qan beden boslugundan ureyin bir cut deliyi vasitesile ureye daxil olur Ifrazat sistemiUzun Malpigi borularindan ibaret olub axarlari rektal qovuqcuga acilir Ifrazat mehsullari bagirsaqla xaric edilir Cinsiyyet sistemiDiside tek yumurtaliqdan yumurta borusundan tek balaliqdan ve balaliq yolundan ibaretdir Cinsi yetiskenlik dovrunde yumurtalar yetisdiyinden onlarin hecmi qismen boyuyur ve bununla elaqedar yumurtaligin hecmi de boyuyur Yumurtalar tek balaliga ve oradan da balaliq yolu vasiteslie cinsiyyet deliyine getirilir Erkekde cinsiyyet orqanlari bedenin uzununa yerlesmis cut toxumluqdan onlardan cixan toxumcixarici borulardan ve toxumfirladici borudan ibaretdir Bu boruya dord elave vezi ve toxum kisesi acilir Elave vezilerin ifraz etdiyi maye spermatoforun emele gelmesinde istirak edir Mayalanma zamani erkek oz spermatoforunu disinin cinsiyyet yoluna daxil edir Biologiyasi ve inkisafiDisi gene muxtelif heyvanlarinin xususen itin qanini sorub yere dusur qani hezm etdikden sonra torpaga coxlu miqdarda yumurta qoyur Bu yumurtalar vezili orqanlarini ifraz etdiyi yapisqanli madde ile ehate olunur Disi ferd butun ontogenezinde bir defe yumurta qoyur Yumurtalarin miqdari bir nece min olur Yumurtadan cixan surfede dorduncu cut etraf teneffus stiqmasi ve cinsiyyet deliyi olmur Bu surfe qabiq deyiserek dord cut etrafa ve stiqmaya malik olan amma cinsiyyet deliyi olmayan nimfaya cevrilir Nimfa qabiq deyiserek yetkin geneye cevrilir Her qabiqdeyisme prosesi zamani surfe muxtelif sahib orqanizmlerden gemiricilerden quslardan kertenkeleden qan sormalidir It genesi tulyaremiya ve Sotlandiya ensefalitinin keciricisidir EdebiyyatC E Necefov R E Eliyev E P Ezizov Tibbi biologiya ve genetikanin esaslari Baki 2008 839 seh Guglielmone A A Robbins R G Apanaskevich D A Petney T N Estrada Pena A Horak I G not translated to en Barker S C The Argasidae Ixodidae and Nuttalliellidae Acari Ixodida of the world a list of valid species names ing Zootaxa Z Zhang Magnolia Press 2010 Vol 2528 Iss 1 P 1 28 ISSN 1175 5334 1175 5326 doi 10 11646 ZOOTAXA 2528 1 1