Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yer nüvəsi — Yer kürəsinin mərkəzi hissəsini təşkil edir. Radiusu-3450 km-dir. Sıxlığı nüvənin üst hissəsində 9,4 qr/sm3, daxilində isə 12–13 qr/sm3-dir. Temperaturu 4000–5000 C-yə, sıxlığı isə 1,4 mln. kq/sm 2-dir. Yerin nüvəsi yüksək elektrik keçirmə qabiliyyətinə malikdir. Seysmik dalğalardan isə yalnız uzununa dalğaları keçirir. Eninə dalğalar yerin nüvəsində yayılmır.
Yer kürəsinin temperaturu
Yerin həyat üçün ən lazımlı şərtlərinin ən vacibləri temperaturu və atmosferidir. Mavi planetimiz canlıların, xüsusilə də bizim kimi son dərəcə mürəkkəb canlı varlıqların yaşaya biləcəyi temperatura və nəfəs ala biləcəyi atmosferə malikdir. Ancaq bu iki amil də bir-birindən son dərəcə fərqli faktorların hər birinin ideal ölçüdə müəyyən edilməsilə əmələ gəlmişdir.
Bunlardan biri Yerin Günəşdən məsafəsidir. Əlbəttə, Yer Günəşə Venera qədər yaxın və ya Yupiter qədər uzaq olsaydı, həyata imkan verən temperatur ölçüsünə malik ola bilməzdi. Karbon əsaslı üzvi molekullar, 120 °C ilə −20 °C arasında dəyişən temperaturda əmələ gəlirlər. Günəş sistemində bu temperatura malik olan yeganə planet isə Yerdir. Bütün kainatı düşündükdə həyat üçün lazımlı bu temperatur intervalının əldə edilməsinin çox çətin olduğunu görərik. Çünki kainatdakı temperaturlar ən qızmar ulduzların milyardlarla dərəcə qorxunc temperaturlarından "mütləq sıfır" nöqtəsi olan −273.15 °C-yə qədər dəyişir. Bu nəhəng temperatur intervalı içində karbon əsaslı həyata imkan yaradan temperatur çox azdır. Amma Yer kürəsi məhz bu temperatura malikdir. Amerikalı geoloqlar Frank Press və Reymond Siver də Yer səthinin temperaturuna diqqət çəkirlər. Bildirdiklərinə görə, "həyat sadəcə çox məhdud temperatur intervalında mümkündür… və bu temperatur Günəşin temperaturu ilə mütləq sıfır arasındakı mümkün temperaturların təxminən 1%-lik hissəsini təşkil edir. Yer kürəsinin istiliyi məhz bu intervaldadır." (F. Press, R. Siever, Earth, New York: W. H. Freeman, 1986, s. 4) Yerin ideal temperaturunun planetdə bərabər paylaması da son dərəcə vacibdir. Belə ki, bu tarazlığın təmin edilməsi üçün bəzi xüsusi tədbirlər görülmüşdür.
Məsələn, Yer kürəsinin oxunun 23°27-lik mailiyi qütblərlə ekvator arasındakı atmosferin həddindən artıq istiləşməsinin qarşısını alır. Əgər bu maillik olmasaydı, qütb bölgələri ilə ekvator arasındakı istilik fərqi daha çox artacaq və həyat üçün lazım olan atmosferin mövcud olması mümkünsüz olacaqdı.
Yerin öz ətrafındakı yüksək fırlanma sürəti də temperaturun bərabər paylanmasına kömək edir. Yer kürəsi sadəcə 24 saata öz oxu ətrafında fırlanır və bunun sayəsində gecələr və gündüzlər qısa davam edir. Qısa davam etdikləri üçün də gecə ilə gündüz arasındakı temperatur fərqi çox azdır. Bu tarazlığın əhəmiyyətini bir günü bir ilindən daha uzun olan və buna görə gecə-gündüz arasındakı temperatur fərqi 1000 °C-yə çatan Merkuri ilə müqayisə edildikdə görmək olar. Yer üzünün formaları da temperaturun bərabər paylanmasına kömək edir. Yerin ekvatoru ilə qütbləri arasında təxminən 100 °C-lik temperatur fərqi var. Əgər belə bir temperatur fərqi kələ-kötürlüyü çox olmayan səthdə baş versəydi, sürəti saatda 1000 km-ə çatan fırtınalara Yerin altını üstünə çevirərdi. Lakin yer üzü temperatur fərqinə görə ortaya çıxacaq qüvvətli hava axınlarının qarşısını almaq üçün kələ-kötür formadadır. Bu formalar, yəni sıra dağlar Çində Himalaydan başlayır, Anadoluda Taurus dağları ilə davam edir və Avropada Alp dağlarına qədər sıra dağlar şəklində uzanaraq qərbdə Atlantik okeanı, şərqdə Sakit okeanla birləşir. Okeanlarda isə ekvatorda əmələ gələn artıq temperatur mayelərin temperatur fərqini dərəcəli şəkildə tarazlaması sayəsində şimala və cənuba ötürülür.
Habelə Yerin atmosferində temperaturu davamlı şəkildə tarazlayan bir sıra sistemlər də var. Məsələn, bir bölgə daha çox isindikdə suyun buxarlanması artır və buludlar çoxalır. Bu buludlar isə Günəşdən gələn şüaların bir qismini geri qaytararaq aşağıdakı havanın və səthin daha çox isinməsinin qarşısını alır.
Bütün bunlar Yer planetinin həyat üçün xüsusi şəkildə olduğunu göstərir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yer nuvesi Yer kuresinin merkezi hissesini teskil edir Radiusu 3450 km dir Sixligi nuvenin ust hissesinde 9 4 qr sm3 daxilinde ise 12 13 qr sm3 dir Temperaturu 4000 5000 C ye sixligi ise 1 4 mln kq sm 2 dir Yerin nuvesi yuksek elektrik kecirme qabiliyyetine malikdir Seysmik dalgalardan ise yalniz uzununa dalgalari kecirir Enine dalgalar yerin nuvesinde yayilmir Yer kuresinin temperaturuYerin heyat ucun en lazimli sertlerinin en vacibleri temperaturu ve atmosferidir Mavi planetimiz canlilarin xususile de bizim kimi son derece murekkeb canli varliqlarin yasaya bileceyi temperatura ve nefes ala bileceyi atmosfere malikdir Ancaq bu iki amil de bir birinden son derece ferqli faktorlarin her birinin ideal olcude mueyyen edilmesile emele gelmisdir Bunlardan biri Yerin Gunesden mesafesidir Elbette Yer Gunese Venera qeder yaxin ve ya Yupiter qeder uzaq olsaydi heyata imkan veren temperatur olcusune malik ola bilmezdi Karbon esasli uzvi molekullar 120 C ile 20 C arasinda deyisen temperaturda emele gelirler Gunes sisteminde bu temperatura malik olan yegane planet ise Yerdir Butun kainati dusundukde heyat ucun lazimli bu temperatur intervalinin elde edilmesinin cox cetin oldugunu gorerik Cunki kainatdaki temperaturlar en qizmar ulduzlarin milyardlarla derece qorxunc temperaturlarindan mutleq sifir noqtesi olan 273 15 C ye qeder deyisir Bu neheng temperatur intervali icinde karbon esasli heyata imkan yaradan temperatur cox azdir Amma Yer kuresi mehz bu temperatura malikdir Amerikali geoloqlar Frank Press ve Reymond Siver de Yer sethinin temperaturuna diqqet cekirler Bildirdiklerine gore heyat sadece cox mehdud temperatur intervalinda mumkundur ve bu temperatur Gunesin temperaturu ile mutleq sifir arasindaki mumkun temperaturlarin texminen 1 lik hissesini teskil edir Yer kuresinin istiliyi mehz bu intervaldadir F Press R Siever Earth New York W H Freeman 1986 s 4 Yerin ideal temperaturunun planetde beraber paylamasi da son derece vacibdir Bele ki bu tarazligin temin edilmesi ucun bezi xususi tedbirler gorulmusdur Meselen Yer kuresinin oxunun 23 27 lik mailiyi qutblerle ekvator arasindaki atmosferin heddinden artiq istilesmesinin qarsisini alir Eger bu maillik olmasaydi qutb bolgeleri ile ekvator arasindaki istilik ferqi daha cox artacaq ve heyat ucun lazim olan atmosferin movcud olmasi mumkunsuz olacaqdi Yerin oz etrafindaki yuksek firlanma sureti de temperaturun beraber paylanmasina komek edir Yer kuresi sadece 24 saata oz oxu etrafinda firlanir ve bunun sayesinde geceler ve gunduzler qisa davam edir Qisa davam etdikleri ucun de gece ile gunduz arasindaki temperatur ferqi cox azdir Bu tarazligin ehemiyyetini bir gunu bir ilinden daha uzun olan ve buna gore gece gunduz arasindaki temperatur ferqi 1000 C ye catan Merkuri ile muqayise edildikde gormek olar Yer uzunun formalari da temperaturun beraber paylanmasina komek edir Yerin ekvatoru ile qutbleri arasinda texminen 100 C lik temperatur ferqi var Eger bele bir temperatur ferqi kele koturluyu cox olmayan sethde bas verseydi sureti saatda 1000 km e catan firtinalara Yerin altini ustune cevirerdi Lakin yer uzu temperatur ferqine gore ortaya cixacaq quvvetli hava axinlarinin qarsisini almaq ucun kele kotur formadadir Bu formalar yeni sira daglar Cinde Himalaydan baslayir Anadoluda Taurus daglari ile davam edir ve Avropada Alp daglarina qeder sira daglar seklinde uzanaraq qerbde Atlantik okeani serqde Sakit okeanla birlesir Okeanlarda ise ekvatorda emele gelen artiq temperatur mayelerin temperatur ferqini dereceli sekilde tarazlamasi sayesinde simala ve cenuba oturulur Habele Yerin atmosferinde temperaturu davamli sekilde tarazlayan bir sira sistemler de var Meselen bir bolge daha cox isindikde suyun buxarlanmasi artir ve buludlar coxalir Bu buludlar ise Gunesden gelen sualarin bir qismini geri qaytararaq asagidaki havanin ve sethin daha cox isinmesinin qarsisini alir Butun bunlar Yer planetinin heyat ucun xususi sekilde oldugunu gosterir