Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kosovo müharibəsi — fevral ayında Albaniyalı üsyançılar və Yuqoslaviya Federal Respublikası arasında baş verən silahlı qarşıdurmadır. Döyüş Kosovo və Metohija üçün müstəqillik əldə edən Kosovalı Albanların təşəbbüsü və hər iki tərəfdəki vətəndaşların çox sayda itki verməsinə səbəb oldu. 1999-cu ilin martında NATO, FRY-nin bombalanmasına başlayan münaqişəyə müdaxilə etdi. 1999-cu ilin iyun ayında NATO-nun və Kumanovoda Yuqoslaviya Ordusunun nümayəndəsi tərəfindən imzalanmış Hərbi Texniki Konvensiyaya əsasən, bölgənin nəzarəti KFOR qüvvələrinə verilib.
| Kosovo Müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 28 Fevral 1998-10 İyun 1999 | ||
| Yeri | Kosovo (Serbiya, Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası) | ||
| Nəticəsi | ; Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası qoşunları Kosovodan çəkilir. Sərhədlərdə bir dəyişiklik olmasa da, Kosovo, Yuqoslaviya torpaqlarından faktiki olaraq siyasi və iqtisadi olaraq ayrılır | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Alban olmayan əhalinin (Sırplar, Çernoqoriya və Çingeneler) kütləvi şəkildə xaric olması və vilayətdə qalanlara qarşı çox sayda cinayət törətməsi olmuşdur. Kosovo Albaniyası 17 Fevral 2008-ci ildə Kosovanı elan etdi.
Kosovada yaşanan gərginlik Yuqoslaviya iqtisadiyyatına mənfi təsir etdi və siyasi və ideoloji böhrana səbəb oldu. Albaniyadakı danışmalara əlavə olaraq əyalətdə mövqeyi tədricən pisləşən Kosovalı serblər də diqqəti çəkdi. Diqqət çəkmək üçün Kosovada yaşayan Sırpların nümayəndələri ali hakimiyyət orqanlarına kollektiv ərizələr verməyə başladı və Belqradda etiraz yürüşləri təşkil etdi. Bir müddətdən sonra, Yuqoslaviya hakimiyyəti YTU Mərkəzi Komitəsi Rəyasət Heyətində Sloveniyanın nümayəndəsi Milan Kuçanın başçılıq etdiyi işçi qrupu yaratdı. 1986-cı ilin aprel ayında SR-nin Serbiya Rəyasət Heyətinin rəhbəri İvan Stamboliç də bölgəni ziyarət etmişdir
O, yerli serblərin etirazlarının haqq qazandığını qeyd etdi, eyni zamanda onları manipulyasiya edənlərlə əlaqə saxlamağı xəbərdar etdi [7].
24 aprel 1987-ci ildə Serbiya Kommunistləri İttifaqının Mərkəzi Komitəsinin yeni rəhbəri Slobodan Miloseviç bölgəni ziyarət etmişdir. Kosovo Polje şəhərindəki regional rəhbərliyi ilə danışıqlar aparıldığı binanın yaxınlığında, Serbiya nümayişçilər və yığıncağı mühafizə edən Albaniya polisi arasında bir qarşıdurma yaşandı.
Miloşeviç nümayişçilərə çıxdı və daha sonra məlum oldu: "Heç kim səni döymək üçün cəsarət etmir". Serb nümayişçilərinin qarşısında danışan Miloseviç həm Alban, həm də Serb milliçiliyini tənqid etdi, lakin bu baxımdan, bir çox serblərin gözü qarşısında, Yuqoslaviyada və xüsusilə Kosovada olan Serbiya maraqlarının əsas müdafiəçisi kimi görünməyə başladı. K.V. Nikiforovun sözlərinə görə, Miloseviçin Kosovalı serblərlə görüşləri ona əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir, o vaxtdan bəri kütləvi milli Serbiya hərəkatının rəhbəri olmuşdur.
1988-ci ilin payızında, 1989-cu ilin qışında yerli bürokratiyaya qarşı əsasən ilhamlanmış etiraz aksiyaları sayəsində Miloseviç Vojvodina, Kosovo və Monteneqronun liderlərinə dəyişiklik etdi. 1989-cu ilin mart ayının sonunda yeni regional qurumlar öz avtonom bölgələrinin konstitusiyasına düzəlişlər qəbul ediblər. 28 Martda Serbiya Məclisinin Məclisi tərəfindən təsdiq edildi. Qəbul edilən dəyişikliklərə görə Vojvodina, Kosovo və Metohijanın muxtar vilayətləri dövlətçilik xüsusiyyətlərini itirdi, səlahiyyətlərinin səlahiyyətləri azaldı. Əslində, 1963-cü ildə Yuqoslaviya Konstitusiyasının normalarına bir dönüş var idi
Bu arada, Serbiya muxtar bölgələri mədəniyyət, təhsil, səhiyyə və s. Mövzularında səlahiyyətlərini qoruyub saxlamışdı. Kosovonun vəziyyətindəki dəyişiklik bölgənin alban əhalisinin davam edən iğtişaşlarının artmasına səbəb oldu. 1989-cu ildə vilayətdə 1945-ci ildən bəri ən əhəmiyyətli iğtişaşlar qeyd olundu [10]. Human Rights Watch təşkilatının məlumatına görə, 24 nəfər polislə qarşıdurma qurbanı oldu [4].
Xorvatiyada və Bosniya və Herseqovinada müharibələr sona çatdıqdan sonra Kosovada gərginlik artıb. Alban gəncləri bir serb tərəfdən öldürüldükdən sonra Albaniyalılar polis patrullarına hücum etməyə başladılar və bir kafe çəkildi. Buna cavab olaraq, polis şübhəlilərin kütləvi həbslərini aparmışdı. Bu, Kosovanın probleminə beynəlxalq ictimaiyyətdən diqqət yetirərək, hakimiyyət orqanlarını insan hüquqlarının pozulmasına və həbs olunan albanların işgəncə verməsinə səbəb oldu. BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Komissiyası bənzər bir bəyanat verib, "Yuqoslaviyada Albaniyaya qarşı işgəncə, qətl, etnik təmizləmə və soyqırımı istifadə olunur".
1997-ci il dekabrın 30-da Kosovanın paytaxtı Priştina şəhərində keçirilən nümayiş nəticəsində dağıntılar nəticəsində 15 nəfər yaralanıb [13]. 1998-ci ilin yazında, Kosovanın Azadlıq Ordusu Albaniyada xüsusi düşərgələrdə təlim keçən radikal Albanların tə'yin etdiyi vilayətdə fəaliyyətə başladı. Polis və ordu patrullarına hücum edərək, serblərin yaşadığı kəndlərə hücum etdi və vətəndaşları girov aldı. Sırplara əlavə olaraq, ALC Yuqoslaviyaya sadiq sayılan Albaniyalılar öz hərəkətlərindən əziyyət çəkdilər
Tərəflərin qüvvələri və vəzifələri
Yuqoslav ordusu və polis
1999-cu ilin martına qədər Yuqoslaviyanın ordusu (Serbiya Vošská Ogloslavich) 100 min nəfərdən [140] 140 min əsgər və zabit təyin edilmişdir [16]. Bunlardan, Kosovoda və Metohija şəhərində 22 min nəfərlik 52-ci Priştina Korpusunun tərkibində 3-cü Ordu Ordusu idi. İl, 15-ci, 211-ci və 252-ci zirehli briqadalar, 58-ci və 243-cü mexanizasiya edilmiş briqadalar, 37-ci, 78-ci, 125-ci və 549-cu motosikletli briqadalar, 7-ci, 175 354-cü piyada briqadası. Regionda mərkəzi ittifaqın üç briqadasının qüvvələri də iştirak edirdi: 63-cü paraşüt paraşütü və 72-ci xüsusi qüvvələr. Bundan əlavə, Yuqoslaviya Daxili İşlər Nazirliyinin 18 min işçisi və ordu anbarlarından silahlanmış bir sıra yerli serblər və Çernoqoriya albanları ilə döyüşlərdə iştirak etdi.
KLA ilə baş verən döyüşlərdə, xüsusilə münaqişənin başlanğıc mərhələsində, FRY polisinin fərdi vahidləri geniş yer tutdu. Onlar 1997-ci il yanvarın 3-də yaradılmışdır. Təşkilatı 6 məcburi briqadan ibarət idi ki, bu da 5000 əsgərdən və 8000 nəfərdən ibarətdir. Kosovo müharibəsi dövründə General Obrad Stevanovic tərəfindən əmr edildi. Kiçik silahlara əlavə olaraq, onlar havan və zirehli personal daşıyıcıları ilə təchiz edilmişdir [17].
Yuqoslaviya silahlı qüvvələrinin dəstəyi Serbiya əksəriyyəti ilə məskunlaşmışdır [18]. Əlavə olaraq Müsəlman Qorani Albaniya, Makedoniya və Serbiya qovşağında yaşayan Yuqoslav tərəfində yaşayırdı [19].
Kosovo Azadlıq Ordusunun yaradılmasının dəqiq vaxtı bilinmir. AOK rəhbərlərindən biri olan Ramuş Haradinay 1994-cü ildə fəaliyyətini bir neçə alban silahlı qrupunun birləşməsi ilə başladığını iddia etdi. Haaqa Məhkəməsi 1990-cı illərin ortalarında KLA-nın yaradılmasına dair tarix yazdı və 1996-cı ildə Yuqoslaviya polisinin ilk hücumları baş verdi. Yuqoslav generalları Vilic və Todoroviç 1992-ci ildə Kosovalı albanların yeraltı heyətlərini yaratmağı qərara aldıqları zaman meydana gəldiyini yazdı. Albay Tahir Zemayanın xatirələrinə görə, silahlı birləşmələr üçün kadrların hazırlanması ilk növbədə yerli idman klublarında Kosovo özündə aparılır.
Təşkilati baxımdan KLA, Albaniya Kukesha'da yerləşən qərargahdan və Kosovo və Metohija'daki yeddi əməliyyat bölgəsindən ibarət idi. Birinci əməliyyat bölgəsi, Kosovo'nın 2-ci şimal-şərqində, Kosovanın 3-cü qərbində, Kosovanın 4-cü şimalında, Kosovonun 6-cı Şərqi Kosovonun 5-ci cənub hissəsində, Orta Kosovanın 5-ci cənub hissəsində, Kosovanın 7-ci cənubunda. KLA-nın hər bir əməliyyat zonasında bir neçə "briqadalar" var idi, bunlardan hər biri əslində bir batalyonun ölçüsü idi. Rəsmi olaraq, hər biri 50-60 nəfərdən ibarət olan 20 şirkətə bölünmüş min əsgər sayılmışdır, lakin əslində onlar az idi 1998-1999-cu illərdə. AOK üzvləri CIA və İngilis xüsusi hava xidmətindən təlimatçılar tərəfindən hazırlanmışdılar. Təlimlər Albaniya ərazisində Kukesh, Tropei, Bayram Kurri və Labinote düşərgələrində aparılmışdır [21]. Bəzi məlumatlara görə, KLA 1990-cı illərin sonlarında Əl-Qaidə əlaqələrində görüldü. The Washington Times qəzetinin verdiyi məlumata görə, Qərbin kəşfiyyat orqanları üzvlərinin Əl-Qaidə təlim düşərgələrində təlim keçdiyini bildirdi.
İstinadlar
Xarici keçidlər
![image]()
Kosova - Sırbistan: Dağılan Yugoslavya'nın bitmeyen krizi (BBC News Türkçe) (türk.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kosovo muharibesi fevral ayinda Albaniyali usyancilar ve Yuqoslaviya Federal Respublikasi arasinda bas veren silahli qarsidurmadir Doyus Kosovo ve Metohija ucun musteqillik elde eden Kosovali Albanlarin tesebbusu ve her iki terefdeki vetendaslarin cox sayda itki vermesine sebeb oldu 1999 cu ilin martinda NATO FRY nin bombalanmasina baslayan munaqiseye mudaxile etdi 1999 cu ilin iyun ayinda NATO nun ve Kumanovoda Yuqoslaviya Ordusunun numayendesi terefinden imzalanmis Herbi Texniki Konvensiyaya esasen bolgenin nezareti KFOR quvvelerine verilib Kosovo MuharibesiTarix 28 Fevral 1998 10 Iyun 1999Yeri Kosovo Serbiya Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasi Neticesi Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasi qosunlari Kosovodan cekilir Serhedlerde bir deyisiklik olmasa da Kosovo Yuqoslaviya torpaqlarindan faktiki olaraq siyasi ve iqtisadi olaraq ayrilirMunaqise terefleriABS Turkiye Ukrayna Almaniya Fransa Italiya Kanada Birlesmis Kralliq Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasi SerbiyaKomandan lar Birlesmis Kralliq Uesley Klark Adem YasariTereflerin quvvesi9 000 40 000 nefer 80 NATO hava gemisi 3000 nefer Kosovo Cumhuriyyeti Silahli Gucleri 15 000 16 000 Kosovadan bilinmeyen guclerItkiler1700 2 muharibe xaric olum Kosovo Qurtulus ordusu bilinmir NATO 1031 nefer polis ve esger Vikianbarda elaqeli mediafayllar Alban olmayan ehalinin Sirplar Cernoqoriya ve Cingeneler kutlevi sekilde xaric olmasi ve vilayetde qalanlara qarsi cox sayda cinayet toretmesi olmusdur Kosovo Albaniyasi 17 Fevral 2008 ci ilde Kosovani elan etdi Kosovada yasanan gerginlik Yuqoslaviya iqtisadiyyatina menfi tesir etdi ve siyasi ve ideoloji bohrana sebeb oldu Albaniyadaki danismalara elave olaraq eyaletde movqeyi tedricen pislesen Kosovali serbler de diqqeti cekdi Diqqet cekmek ucun Kosovada yasayan Sirplarin numayendeleri ali hakimiyyet orqanlarina kollektiv erizeler vermeye basladi ve Belqradda etiraz yurusleri teskil etdi Bir muddetden sonra Yuqoslaviya hakimiyyeti YTU Merkezi Komitesi Reyaset Heyetinde Sloveniyanin numayendesi Milan Kucanin basciliq etdiyi isci qrupu yaratdi 1986 ci ilin aprel ayinda SR nin Serbiya Reyaset Heyetinin rehberi Ivan Stambolic de bolgeni ziyaret etmisdir O yerli serblerin etirazlarinin haqq qazandigini qeyd etdi eyni zamanda onlari manipulyasiya edenlerle elaqe saxlamagi xeberdar etdi 7 24 aprel 1987 ci ilde Serbiya Kommunistleri Ittifaqinin Merkezi Komitesinin yeni rehberi Slobodan Milosevic bolgeni ziyaret etmisdir Kosovo Polje seherindeki regional rehberliyi ile danisiqlar aparildigi binanin yaxinliginda Serbiya numayisciler ve yigincagi muhafize eden Albaniya polisi arasinda bir qarsidurma yasandi Milosevic numayiscilere cixdi ve daha sonra melum oldu Hec kim seni doymek ucun cesaret etmir Serb numayiscilerinin qarsisinda danisan Milosevic hem Alban hem de Serb milliciliyini tenqid etdi lakin bu baximdan bir cox serblerin gozu qarsisinda Yuqoslaviyada ve xususile Kosovada olan Serbiya maraqlarinin esas mudafiecisi kimi gorunmeye basladi K V Nikiforovun sozlerine gore Milosevicin Kosovali serblerle gorusleri ona ehemiyyetli derecede tesir gostermisdir o vaxtdan beri kutlevi milli Serbiya herekatinin rehberi olmusdur 1988 ci ilin payizinda 1989 cu ilin qisinda yerli burokratiyaya qarsi esasen ilhamlanmis etiraz aksiyalari sayesinde Milosevic Vojvodina Kosovo ve Monteneqronun liderlerine deyisiklik etdi 1989 cu ilin mart ayinin sonunda yeni regional qurumlar oz avtonom bolgelerinin konstitusiyasina duzelisler qebul edibler 28 Martda Serbiya Meclisinin Meclisi terefinden tesdiq edildi Qebul edilen deyisikliklere gore Vojvodina Kosovo ve Metohijanin muxtar vilayetleri dovletcilik xususiyyetlerini itirdi selahiyyetlerinin selahiyyetleri azaldi Eslinde 1963 cu ilde Yuqoslaviya Konstitusiyasinin normalarina bir donus var idi Bu arada Serbiya muxtar bolgeleri medeniyyet tehsil sehiyye ve s Movzularinda selahiyyetlerini qoruyub saxlamisdi Kosovonun veziyyetindeki deyisiklik bolgenin alban ehalisinin davam eden igtisaslarinin artmasina sebeb oldu 1989 cu ilde vilayetde 1945 ci ilden beri en ehemiyyetli igtisaslar qeyd olundu 10 Human Rights Watch teskilatinin melumatina gore 24 nefer polisle qarsidurma qurbani oldu 4 Xorvatiyada ve Bosniya ve Herseqovinada muharibeler sona catdiqdan sonra Kosovada gerginlik artib Alban gencleri bir serb terefden olduruldukden sonra Albaniyalilar polis patrullarina hucum etmeye basladilar ve bir kafe cekildi Buna cavab olaraq polis subhelilerin kutlevi hebslerini aparmisdi Bu Kosovanin problemine beynelxalq ictimaiyyetden diqqet yetirerek hakimiyyet orqanlarini insan huquqlarinin pozulmasina ve hebs olunan albanlarin isgence vermesine sebeb oldu BMT nin Insan Huquqlari uzre Komissiyasi benzer bir beyanat verib Yuqoslaviyada Albaniyaya qarsi isgence qetl etnik temizleme ve soyqirimi istifade olunur 1997 ci il dekabrin 30 da Kosovanin paytaxti Pristina seherinde kecirilen numayis neticesinde dagintilar neticesinde 15 nefer yaralanib 13 1998 ci ilin yazinda Kosovanin Azadliq Ordusu Albaniyada xususi dusergelerde telim kecen radikal Albanlarin te yin etdiyi vilayetde fealiyyete basladi Polis ve ordu patrullarina hucum ederek serblerin yasadigi kendlere hucum etdi ve vetendaslari girov aldi Sirplara elave olaraq ALC Yuqoslaviyaya sadiq sayilan Albaniyalilar oz hereketlerinden eziyyet cekdilerTereflerin quvveleri ve vezifeleriYuqoslav ordusu ve polis 1999 cu ilin martina qeder Yuqoslaviyanin ordusu Serbiya Vosska Ogloslavich 100 min neferden 140 140 min esger ve zabit teyin edilmisdir 16 Bunlardan Kosovoda ve Metohija seherinde 22 min neferlik 52 ci Pristina Korpusunun terkibinde 3 cu Ordu Ordusu idi Il 15 ci 211 ci ve 252 ci zirehli briqadalar 58 ci ve 243 cu mexanizasiya edilmis briqadalar 37 ci 78 ci 125 ci ve 549 cu motosikletli briqadalar 7 ci 175 354 cu piyada briqadasi Regionda merkezi ittifaqin uc briqadasinin quvveleri de istirak edirdi 63 cu parasut parasutu ve 72 ci xususi quvveler Bundan elave Yuqoslaviya Daxili Isler Nazirliyinin 18 min iscisi ve ordu anbarlarindan silahlanmis bir sira yerli serbler ve Cernoqoriya albanlari ile doyuslerde istirak etdi KLA ile bas veren doyuslerde xususile munaqisenin baslangic merhelesinde FRY polisinin ferdi vahidleri genis yer tutdu Onlar 1997 ci il yanvarin 3 de yaradilmisdir Teskilati 6 mecburi briqadan ibaret idi ki bu da 5000 esgerden ve 8000 neferden ibaretdir Kosovo muharibesi dovrunde General Obrad Stevanovic terefinden emr edildi Kicik silahlara elave olaraq onlar havan ve zirehli personal dasiyicilari ile techiz edilmisdir 17 Yuqoslaviya silahli quvvelerinin desteyi Serbiya ekseriyyeti ile meskunlasmisdir 18 Elave olaraq Muselman Qorani Albaniya Makedoniya ve Serbiya qovsaginda yasayan Yuqoslav terefinde yasayirdi 19 Kosovo Azadliq Ordusunun yaradilmasinin deqiq vaxti bilinmir AOK rehberlerinden biri olan Ramus Haradinay 1994 cu ilde fealiyyetini bir nece alban silahli qrupunun birlesmesi ile basladigini iddia etdi Haaqa Mehkemesi 1990 ci illerin ortalarinda KLA nin yaradilmasina dair tarix yazdi ve 1996 ci ilde Yuqoslaviya polisinin ilk hucumlari bas verdi Yuqoslav generallari Vilic ve Todorovic 1992 ci ilde Kosovali albanlarin yeralti heyetlerini yaratmagi qerara aldiqlari zaman meydana geldiyini yazdi Albay Tahir Zemayanin xatirelerine gore silahli birlesmeler ucun kadrlarin hazirlanmasi ilk novbede yerli idman klublarinda Kosovo ozunde aparilir Teskilati baximdan KLA Albaniya Kukesha da yerlesen qerargahdan ve Kosovo ve Metohija daki yeddi emeliyyat bolgesinden ibaret idi Birinci emeliyyat bolgesi Kosovo nin 2 ci simal serqinde Kosovanin 3 cu qerbinde Kosovanin 4 cu simalinda Kosovonun 6 ci Serqi Kosovonun 5 ci cenub hissesinde Orta Kosovanin 5 ci cenub hissesinde Kosovanin 7 ci cenubunda KLA nin her bir emeliyyat zonasinda bir nece briqadalar var idi bunlardan her biri eslinde bir batalyonun olcusu idi Resmi olaraq her biri 50 60 neferden ibaret olan 20 sirkete bolunmus min esger sayilmisdir lakin eslinde onlar az idi 1998 1999 cu illerde AOK uzvleri CIA ve Ingilis xususi hava xidmetinden telimatcilar terefinden hazirlanmisdilar Telimler Albaniya erazisinde Kukesh Tropei Bayram Kurri ve Labinote dusergelerinde aparilmisdir 21 Bezi melumatlara gore KLA 1990 ci illerin sonlarinda El Qaide elaqelerinde goruldu The Washington Times qezetinin verdiyi melumata gore Qerbin kesfiyyat orqanlari uzvlerinin El Qaide telim dusergelerinde telim kecdiyini bildirdi IstinadlarXarici kecidlerKosova Sirbistan Dagilan Yugoslavya nin bitmeyen krizi BBC News Turkce turk