Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Elektronika – elm, texnika və istehsalatın elektron cihaz və qurğularının işlənməsi, hazırlanması və tətbiqi ilə məşğul olan sahəsi. Elektronikanın elektron cihazlarının işlənməsi və hazırlanması ilə məşğul olan sahəsi fiziki elektronika, onların əsasında elektron qurğularının yaradılması ilə məşğul olan sahəsi isə sənaye (texniki) elektronikası adlanır.
Müasir elektronikanın elektron vasitələrinin işlənməsi ilə məşğul olan sahəsi funksional elektronika adlanır və o, iki əsas hissəyə – analoq və rəqəm elektronikasına ayrılır.
Analoq elektronikası - fasiləsiz funksiya qanunu ilə dəyişən siqnalların çevrilməsi və emal edilməsi üçün istifadə olunan elektron vasitələrindən bəhs edən bölməyə deyilir.
Rəqəm elektronikası - diskret funksiya qanunu ilə dəyişən siqnalların çevrilməsi və emal edilməsi üçün istifadə olunan elektron vasitələrindən bəhs edən bölməyə deyilir.
Elektronika sənayesinin inkişafını iki istiqamətə – güc (energetika) və informasiya elektronikası istiqamətlərinə ayırmaq olar.
Energetika elektronikası-elektroenergetika, metallurgiya və s. sənaye sahələrinin ehtiyacları üçün əsasən, sabit və dəyişən cərəyanın çevrilməsini təmin edən elektron vasitələrini əhatə edir.
İnformasiya elektronikası - isə müxtəlif sənaye və elmi - tədqiqat sahələrinin avtomatlaşdırılmasını, müxtəlif proseslərin ölçülməsini, nəzarətini və idarə olunmasını təmin edən elektron vasitələrini əhatə edir.
Elektronikanın yaranması, әsasәn, radionun kәşfi ilә bağlıdır. Belә ki, radioqәbuledicilәrin tәtbiqinin genişlәnmәsi (xüsusilә gәmiçilik vә hәrbi sahәdә) element bazası tәlәb edirdi. Bu bazanın yaradılması vә öyrәnilmәsi ilә elektronika mәşğul olmağa başladı. İlk nәsil cihazların element bazası elektron lampalar әsasında idi. Bununla әlaqәdar vakuum elektronikası inkişaf etdi. TV vә radarların yaradılması vakuum elektronikasının inkişafına tәkan verdi. Lakin elektron lampaların ölçülәri böyük vә tәlәb etdiyi güc çox olduğu üçün element bazası kimi diodlar vә tranzistorlar tәtbiq edilmәyә başlandı.
Elektronikanın sonrakı inkişafı elektron hesablama maşınlarının (EHM) yaranması ilә әlaqәdardır. Tranzistorlar әsasında qurulan EHM-lәr ölçülәrinin böyüklüyü vә çox güc tәlәb etmәsi, hәmçinin, az etibarlı olması ilә fәrqlәnirdi (detallarının sayı çox olduğuna görә). Bu problemlәrin hәlli mәqsәdi ilә mikroyığımlar, sonralar isә mikrosxemlәr tәtbiq edildi. Mikrosxemin elementlәrinin sayı tәdricәn artdı, inteqral mikrosxemlәr, mikroprosessorlar yaranmağa başladı. İş prinsipindәn asılı olaraq analoq (fasilәsiz) vә rәqәmli (diskret) elektron sxemlәr mövcuddur. Bu sxemlәrdә informasiyanın kodlaşdırılması vә informasiyanın işlәnmәsi proseslәri müxtәlifdir.
Fiziki elektronika yüklü zәrrәciklәrdәki proseslәri öyrәnir. Fiziki elektronikanın termoelektron, fotoelektron, ikinci elektron emissiyası, avtoelektron emissiyası hadisәlәrini, sәthi ionlaşma vә ionların bәrk cismin sәthi ilә qarşılıqlı tәsirini öyrәnәn sahәsinә katod elektronikası deyilir. Yarımkeçiricilәrdә yükdaşıyıcıların hәrәkәt qanunlarını yarımkeçiricilәr elektronikası, elektronların yüksәk tezlikli elektrik sahәsindә hәrәkәt qanunlarını isә yüksәk tezlik elektronikası öyrәnir. Elektrik vә maqnit sahәlәri vasitәsilә istiqamәtlәnmiş elektron dәstәlәri almaq vә onu idarә etmәk mәsәlәlәri ilә elektron optikası mәşğul olur. Nәhayәt, qazlarda müxtәlif növ elektrik hadisәlәrindәn bәhs edәn bölmә qaz elektronikası adlanır. Belәliklә, fiziki elektronikada elektrovakuum, ion vә yarımkeçirici cihazların işlәmә prinsiplәrinin fiziki әsasları öyrәnilir. Texniki elektronika elektron cihazlarının hazırlanması, istehsalı vә tәtbiqi ilә mәşğuldur. Әn çox yayılmış cihazlar aşağıdakılardır: elektron lampaları, yarımkeçirici diodlar, tranzistorlar, qazboşalma cihazları, elektron-şüa cihazları, yüksәk tezlik cihazları (klistron, maqnetron, qaçan dalğa lampası vә s.), fotooptik cihazlar (vakuum vә qaz doldurulmuş fotoelementlәr, fotoelektron çoxaldıcıları vә s.).
Elektronikanın әsas tәdqiqat obyektlәri aşağıdakılardır: elektronun vә digәr yüklü zәrrәciklәrin elektromaqnit sahәsi ilә qarşılıqlı tәsir qanunlarının öyrәnilmәsi; elektron cihazlarının hazırlanmasında istifadә edilәn enerji çevrilmәlәri – informasiyanın ötürülmәsi, işlәnmәsi vә saxlanması, istehsal proseslәrinin avtomatlaşdırılması, enerji qurğularının hazırlanması, nәzarәtölçü cihazlarının yaradılması vә tәcrübәlәrdә baş verәn hadisәlәrin qarşılıqlı әlaqәsinin aydınlaşdırılması.
Elektron cihazları zәif siqnallara qarşı yüksәk hәssaslığı rabitә aparatlarında Yerin süni peyklәrindәn alınan mәlumatların verilmәsindә vә kosmik hissәciklәrin parametrlәrinin ölçülmәsi, hesablanması vә s.-dә 10–25Vt gücündә siqnalları qәbul etmәyә imkan yaradır. Elektron cihazlardan texnikanın bir çox sahәlәrindә istifadә olunur. Ölçü vә kütlәsinin kiçikliyi, etibarlı vә iqtisadi cәhәtdәn әlverişli olması elektron aparatların әsas xüsusiyyәtlәridir. elektronikanın sürәtli inkişafı nәticәsindә artıq kvant elektronikası, fotoelektronika, piroelektronika, bioelektronika, infraqırmızı dalğalar texnikası, krioelektronika, maqnitoelektronika vә s. kimi yeni elmi-texniki sahәlәr yaranmışdır. Mәişәt elektronikası elektrik gәrginliyi, elektrik şiddәti, elektrik sahәsi vә ya elektromaqnit dalğalarından istifadә edәn mәişәt elektron cihazı vә qurğularının (mәs., TV, mobil telefon, ütü vә s.) yaradılması ilә mәşğuldur. Sәs-video elektronika texnikası sәs vә video tәsvirlәrin güclәndirilmәsi vә yaradılması üçündür. Aktiv element kimi mikrosxemlәrin istifadә edilmәsi mikroelektronika aparatlarının etibarlılığını daha da artırır vә istehsalın maya dәyәrini azaldır. Mikroprosessorlar vә ya mәntiqi mikrosxemlәr әsasında qurulan qurğular (mәs., elektron kalkulyator, kompüter, rәqәmli TV, mobil telefon, printer, robot, sәnaye avadanlığının, nәqliyyatın idarәetmә paneli vә s. mәişәt vә sәnaye qurğuları) rәqәmli mikroelektronikanın mәhsullarıdır.
Elektronikanın nailiyyәtlәri nәticәsindә elmi tәdqiqatların effektivliyi yüksәlir, yeni növ maşın, avadanlıq vә cihazlar (mobil rabitә vasitәlәri, simsiz qurğular, naviqatorlar, kommunikatorlar, planşetlәr vә s.) yaradılır, sәmәrәli texnologiya vә idarәetmә sistemlәri hazırlanır, yeni xassәlәrә malik materiallar alınır, informasiyanın toplanması vә işlәnmәsi proseslәri tәkmillәşdirilir.
Dünya üzrə istehsal olunan elektron hissələrin 38%-i Asiyadan gəlir. 1995-ci ildə bu hissə 20% təşkil edirdi. Təkçə Çin keçən ilki məlumata əsasən son 12 ildə umumi məhsulda olan payını 3%-dən 16%-ə qədər qaldırmışdır. Top 10-luq arasında Cənubi Koreya, Malayziya, Tailandda vardır. Qərbi Avropanın payı 19% təşkil edir. Bunlar arasında Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, İrland, İtaliya fərqlənirlər.
Mənbə
- Hering, Bressler, Gutekunst: Elektronik für Ingenieure, Springer, Berlin 2001.
- Yearbook of World Elektronik Data von Reed Electronics Research, Juni 2006.
- Kazımzadə R. Z., Əsgərov C. S. Elektrotexnika, radiotexnika və elektronika (ali texniki məktəblər üçün dərslik). Bakı, 2013.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Elektronika elm texnika ve istehsalatin elektron cihaz ve qurgularinin islenmesi hazirlanmasi ve tetbiqi ile mesgul olan sahesi Elektronikanin elektron cihazlarinin islenmesi ve hazirlanmasi ile mesgul olan sahesi fiziki elektronika onlarin esasinda elektron qurgularinin yaradilmasi ile mesgul olan sahesi ise senaye texniki elektronikasi adlanir Elektrik inteqral sxemi Muasir elektronikanin elektron vasitelerinin islenmesi ile mesgul olan sahesi funksional elektronika adlanir ve o iki esas hisseye analoq ve reqem elektronikasina ayrilir Analoq elektronikasi fasilesiz funksiya qanunu ile deyisen siqnallarin cevrilmesi ve emal edilmesi ucun istifade olunan elektron vasitelerinden behs eden bolmeye deyilir Reqem elektronikasi diskret funksiya qanunu ile deyisen siqnallarin cevrilmesi ve emal edilmesi ucun istifade olunan elektron vasitelerinden behs eden bolmeye deyilir Elektronika senayesinin inkisafini iki istiqamete guc energetika ve informasiya elektronikasi istiqametlerine ayirmaq olar Energetika elektronikasi elektroenergetika metallurgiya ve s senaye sahelerinin ehtiyaclari ucun esasen sabit ve deyisen cereyanin cevrilmesini temin eden elektron vasitelerini ehate edir Informasiya elektronikasi ise muxtelif senaye ve elmi tedqiqat sahelerinin avtomatlasdirilmasini muxtelif proseslerin olculmesini nezaretini ve idare olunmasini temin eden elektron vasitelerini ehate edir Elektronikanin yaranmasi әsasәn radionun kәsfi ilә baglidir Belә ki radioqәbuledicilәrin tәtbiqinin genislәnmәsi xususilә gәmicilik vә hәrbi sahәdә element bazasi tәlәb edirdi Bu bazanin yaradilmasi vә oyrәnilmәsi ilә elektronika mәsgul olmaga basladi Ilk nәsil cihazlarin element bazasi elektron lampalar әsasinda idi Bununla әlaqәdar vakuum elektronikasi inkisaf etdi TV vә radarlarin yaradilmasi vakuum elektronikasinin inkisafina tәkan verdi Lakin elektron lampalarin olculәri boyuk vә tәlәb etdiyi guc cox oldugu ucun element bazasi kimi diodlar vә tranzistorlar tәtbiq edilmәyә baslandi Elektronikanin sonraki inkisafi elektron hesablama masinlarinin EHM yaranmasi ilә әlaqәdardir Tranzistorlar әsasinda qurulan EHM lәr olculәrinin boyukluyu vә cox guc tәlәb etmәsi hәmcinin az etibarli olmasi ilә fәrqlәnirdi detallarinin sayi cox olduguna gorә Bu problemlәrin hәlli mәqsәdi ilә mikroyigimlar sonralar isә mikrosxemlәr tәtbiq edildi Mikrosxemin elementlәrinin sayi tәdricәn artdi inteqral mikrosxemlәr mikroprosessorlar yaranmaga basladi Is prinsipindәn asili olaraq analoq fasilәsiz vә rәqәmli diskret elektron sxemlәr movcuddur Bu sxemlәrdә informasiyanin kodlasdirilmasi vә informasiyanin islәnmәsi proseslәri muxtәlifdir Fiziki elektronika yuklu zәrrәciklәrdәki proseslәri oyrәnir Fiziki elektronikanin termoelektron fotoelektron ikinci elektron emissiyasi avtoelektron emissiyasi hadisәlәrini sәthi ionlasma vә ionlarin bәrk cismin sәthi ilә qarsiliqli tәsirini oyrәnәn sahәsinә katod elektronikasi deyilir Yarimkeciricilәrdә yukdasiyicilarin hәrәkәt qanunlarini yarimkeciricilәr elektronikasi elektronlarin yuksәk tezlikli elektrik sahәsindә hәrәkәt qanunlarini isә yuksәk tezlik elektronikasi oyrәnir Elektrik vә maqnit sahәlәri vasitәsilә istiqamәtlәnmis elektron dәstәlәri almaq vә onu idarә etmәk mәsәlәlәri ilә elektron optikasi mәsgul olur Nәhayәt qazlarda muxtәlif nov elektrik hadisәlәrindәn bәhs edәn bolmә qaz elektronikasi adlanir Belәliklә fiziki elektronikada elektrovakuum ion vә yarimkecirici cihazlarin islәmә prinsiplәrinin fiziki әsaslari oyrәnilir Texniki elektronika elektron cihazlarinin hazirlanmasi istehsali vә tәtbiqi ilә mәsguldur Әn cox yayilmis cihazlar asagidakilardir elektron lampalari yarimkecirici diodlar tranzistorlar qazbosalma cihazlari elektron sua cihazlari yuksәk tezlik cihazlari klistron maqnetron qacan dalga lampasi vә s fotooptik cihazlar vakuum vә qaz doldurulmus fotoelementlәr fotoelektron coxaldicilari vә s Elektronikanin әsas tәdqiqat obyektlәri asagidakilardir elektronun vә digәr yuklu zәrrәciklәrin elektromaqnit sahәsi ilә qarsiliqli tәsir qanunlarinin oyrәnilmәsi elektron cihazlarinin hazirlanmasinda istifadә edilәn enerji cevrilmәlәri informasiyanin oturulmәsi islәnmәsi vә saxlanmasi istehsal proseslәrinin avtomatlasdirilmasi enerji qurgularinin hazirlanmasi nәzarәtolcu cihazlarinin yaradilmasi vә tәcrubәlәrdә bas verәn hadisәlәrin qarsiliqli әlaqәsinin aydinlasdirilmasi Elektron cihazlari zәif siqnallara qarsi yuksәk hәssasligi rabitә aparatlarinda Yerin suni peyklәrindәn alinan mәlumatlarin verilmәsindә vә kosmik hissәciklәrin parametrlәrinin olculmәsi hesablanmasi vә s dә 10 25Vt gucundә siqnallari qәbul etmәyә imkan yaradir Elektron cihazlardan texnikanin bir cox sahәlәrindә istifadә olunur Olcu vә kutlәsinin kicikliyi etibarli vә iqtisadi cәhәtdәn әlverisli olmasi elektron aparatlarin әsas xususiyyәtlәridir elektronikanin surәtli inkisafi nәticәsindә artiq kvant elektronikasi fotoelektronika piroelektronika bioelektronika infraqirmizi dalgalar texnikasi krioelektronika maqnitoelektronika vә s kimi yeni elmi texniki sahәlәr yaranmisdir Mәisәt elektronikasi elektrik gәrginliyi elektrik siddәti elektrik sahәsi vә ya elektromaqnit dalgalarindan istifadә edәn mәisәt elektron cihazi vә qurgularinin mәs TV mobil telefon utu vә s yaradilmasi ilә mәsguldur Sәs video elektronika texnikasi sәs vә video tәsvirlәrin guclәndirilmәsi vә yaradilmasi ucundur Aktiv element kimi mikrosxemlәrin istifadә edilmәsi mikroelektronika aparatlarinin etibarliligini daha da artirir vә istehsalin maya dәyәrini azaldir Mikroprosessorlar vә ya mәntiqi mikrosxemlәr әsasinda qurulan qurgular mәs elektron kalkulyator komputer rәqәmli TV mobil telefon printer robot sәnaye avadanliginin nәqliyyatin idarәetmә paneli vә s mәisәt vә sәnaye qurgulari rәqәmli mikroelektronikanin mәhsullaridir Elektronikanin nailiyyәtlәri nәticәsindә elmi tәdqiqatlarin effektivliyi yuksәlir yeni nov masin avadanliq vә cihazlar mobil rabitә vasitәlәri simsiz qurgular naviqatorlar kommunikatorlar plansetlәr vә s yaradilir sәmәrәli texnologiya vә idarәetmә sistemlәri hazirlanir yeni xassәlәrә malik materiallar alinir informasiyanin toplanmasi vә islәnmәsi proseslәri tәkmillәsdirilir Dunya uzre istehsal olunan elektron hisselerin 38 i Asiyadan gelir 1995 ci ilde bu hisse 20 teskil edirdi Tekce Cin kecen ilki melumata esasen son 12 ilde umumi mehsulda olan payini 3 den 16 e qeder qaldirmisdir Top 10 luq arasinda Cenubi Koreya Malayziya Tailandda vardir Qerbi Avropanin payi 19 teskil edir Bunlar arasinda Almaniya Fransa Boyuk Britaniya Irland Italiya ferqlenirler MenbeHering Bressler Gutekunst Elektronik fur Ingenieure Springer Berlin 2001 Yearbook of World Elektronik Data von Reed Electronics Research Juni 2006 Kazimzade R Z Esgerov C S Elektrotexnika radiotexnika ve elektronika ali texniki mektebler ucun derslik Baki 2013