Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Demensiya (lat. dementia — ağılsızlıq) — əsas xarakteristikası əvvəlki vəziyyətlə müqayisədə bir çox (əqli) qabiliyyətin pisləşməsi ilə gedən müxtəlif xəstəliklərin simptomlarından biridir. O beynin müxtəlif degenerativ və qeyri-degenerativ xəstəlikləri səbəbindən yarana bilər. Termin latınca demens sözündən gəlir və 'intellektin azalması' kimi tərcümə oluna bilər. Demensiyanın simptomlarının təsviri koqnitiv, emosional və sosial bacarıqların itirilməsini əhatə edir. Hər şeydən əvvəl qısamüddətli yaddaşa, düşünmə bacarıqlarına, dil və təsir edir; bəzi formalarda şəxsiyyətin dəyişilməsi də baş verir. Demensiyanın ayırıcı əlaməti ömür boyu qazanılan düşünmə bacarıqlarının itirilməsidir (anadangəlmə əqli geriliyin əksinə).
| Demensiya | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | F-F |
| XBT-9 | - |
| XBT-9-KM | 290.8, 294.8, 294.1 |
| DiseasesDB | 29283 |
| MedlinePlus | 000739 |
| MeSH | D003704 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bugün bir sıra demensiyaların səbəbləri aydındır, bir çox formalarda isə yaranması haqqında hələ dəqiq, mübahisəsiz məlumatlar yoxdur. Demensiyanın bir sıra formaları geri çevrilə biləndir, bəzi başqa formalarda məhdud dərəcədə terapevtik müdaxilələr mümkündür, lakin bunlar yalnız müəyyən simptomların başlanğıcını təxirə sala bilər. Demensiyanın ən tez-tez rast gəlinən forması Altsheymer xəstəliyidir.
Demensiyanın tərifi
Demensiya elmi diskussiyada diaqnostik kriteriyalar vasitəsilə təsvir edilir. Buna görə demensiya xəstəliyin gedişatında peşəkar və ümumi sosial funksiyaların pozulmasına aparan koqnitiv, emosional və sosial bacarıqların artan deqradasiya əlamətlərinin kombinasiyasıdır. Aparıcı simptom yaddaş pozğunluğudur. Xəstəliyin başlanğıcında qısamüddətli yaddaş və xatırlama bacarığının pozulması baş verir, daha sonra oriyentasiya bacarığında pozğunluqlar izləyir. Demensiyanın irəliləyən gedişatında pasient uzunmüddətli yaddaşın artıq əzbərlənmiş məzmununa get-gedə daha az meraciət edə bilir, beləliklə o həyatı boyunca qazandığı bilik, bacarıqları itirir.
ICD-10-da
Demensiya (ICD-10 kodu F00-F03) adətən çoxlu yüksək kortikal funksiyaların (yaddaş, düşünmə, oriyentasiya, qavrama, hesablama, öyrənmə bacarığı, dil və danışma) və dəyərləndirmə bacarığının pozulması ilə gedən beynin xroniki və ya irəliləmiş xəstəliyinin nəticəsi olan bir sindromdur, lakin şüur pozulmur. Demensiya diaqnozu üçün ICD-yə görə simptomlar ən azı 6 aydan çox mövcud olmalıdır. Duyğular və qavrayış şəxs üçün normal çərçivədə işləyir. Koqnitiv pozğunluqları emosional idarənin və əhval-ruhiyyənin, sosial davranışlar və ya motivasiyanın anormallıqları müşayiət edir; bəzən bu dəyişikliklər daha çox üzə çıxır. Onlar Altsheymer xəstəliyində, beynin damar xəstəliklərində və beyin və neyronlara birincili və ya ikincili təsir edən başqa vəziyyətlərdə ortaya çıxırlar.
Təsnifatı
- Beyin qabığı forması — beyin qabığının zədələnməsi nəticəsində;
- Beyin qabıqaltı forması — beyin qabıqaltı strukturların zədələnməsi nəticəsində
- Beyin qabığı və qabıqaltı forması — beyin qabığının və eyni zamanda qabığaltı strukturların zədələnməsi nəticəsində;
- Multifokal forma — çoxsaylı zədələnmə ocaqları ilə xarakterizə olunur.
Birincili demensiyalar
- Alzheimer xəstəliyi
- Levi cisimcikli demensiya
- Fronto-temporal demans
- Hərəkət pozulmaları ilə birlikdə (Parkinson xəstəliyi , kortiko-bazal degenerasiya, multi sistem atrofiyalar, Vilson xəstəliyi , neyroakantositoz, proqressivleşen nüveüstü iflic)
- Prion xəstəliklər
- Çeşidli pediatrik demensiyalar (Kufs , Gaucher, Niemann-Pick xəsəlikləri , Metakromatik leykodistrofiya)
- Diger nadir demensiyalar (Limbik demans , Poliglukozan cisimcik xəstəliyi)
İkincili demensiyalar
- Vaskulyar demensiya (Multi-infarkt demensiya, Binsvanger xəstəliyi , Strateji infarkt demensiyası , CADASIL)
- Normal basınçlı hidrosefali
- Toksik-metabolik demanslar
- Vernicke-Korsakoff xəstəliyi
- B12 vitamin eskikliyi
- Hipotiroidi
- Xronik qaraciyer xəstəliyi
- dərmanlar
- İnfeksiyalar (Herpes simpleks ensefaliti , Neyrosifilis, xronik menengitlər , HIV-demans kompleksi , Vipple xəstəliyi)
- Kəllədaxili yer tutan xəstəliklər (Neoplastik durumlar , Subdural hematoma)
- Autoimmun-infeksion xəstəliklər (dağınıq skleroz , Behçet xəstəliyi , Paraneoplastik limbik ensefalit , VGKC ve NMDAR kanalopatileri Granulomatoz anjitis , Birincili sinir sistemi vaskuliti , NAIM sindromu)
Tipləri
- Damar tipi — serebral ateroskleroz;
- Atrofiya tipi (Alsheymer xəstəliyi, )
- Qarışıq tip
Sindromal təsnifat
- Lakunar (dismnestik) ağıldankəmlik. Bu zaman ən çox hüşsüzluq: proqressiv və fiksə olunmuş amneziyalar özünü büruzə verir. Bu zaman xəstə yaddaş kitabçasının hesabına öz qüsurunu kompensasiya etmiş olur. Bu zaman şəxsiyyət pozğunluğu olmasa da sentimentallıq, ağlağanlıq, emosional labillik özünü büruzə verir. Misal: Alsheymer xəstəliyi
- Tam ağıldankəmlik. Bu zaman qavrama qabiliyyətinin (huşsuzluq, abstrakt dərketmənin pozulması) və şəxsiyyət keyfiyyətlərinin (məhəviyyat pozğunluğu, borc, məsuliyyət, düyəməllik, nəciblik, utancaqlıq hissinin itməsi) kobud pozğunluğu. Misal: olduğu kimi alın payının atrofik və sklerotik zədələnməsi.
Əlamətlər
Demensiya sindromunun kliniki şəkli 3 ana kateqoriyada sinifləndirilə bilir .
1. Koqnitiv pozulmalar
- Yaddaş (Qısa və uzunmüddətli yaddaş) pozulması
- Diqqət pozulması
- Dil (Afaziya, yazma , hesablamada çətinliklər)
- Görmə-məkan funksiyalarının pozulması
- Yürütücü funksiyaların pozulması
- Praksis pozulması (Apraksiya (lat. apraxia yun. ἀπραξία — "fəaliyyətsizlik") — və ya döyənək cismin (lat. corpus collosum) aparıcı yollarının zədələnməsindən irəli çıxan məqsədyönlü hərəki fəaliyyət pozğunluğu;)
- Gnozis pozulması (Aqnoziya (yun. ἀ — inkar hissəciyi; γνῶσις — bilik) — huşun və hissiyatın saxlanılması ilə qavramanın müxtəlif növlərinin pozulması)
2. Davranış pozulmaları
- Kişilik deyişiklikləri
- Duygudurum pozulmaları (Kədər, istəksizlik, hüzursuzluq, yerinde duramama, əsəbilik, uygunsuz sevinc, yoldaşının yanından ayrılmama)
- Hissi pozulmaları (görmə ve başqa halusunasiyalar)
- Düşüncə pozulmaları (abstrakt düşüncə pozulması)
3. Funksional (gündəlik həyat fəaliyyəti- GHF) pozulmalar
- Küçədə GHF-nin (alışveriş, sosyal əlaqələrdə və s.) pozulması
- Evde GHF-nin (Hobbilər, evdəki cihazların istifadəsi, yemek bişirme, diğer ev işleri, qəzət-TV ilə maraqlanma) pozulması
- Özünə qulluqda (Yemək yemə, çimmək, geyinmək, makiyaj, taraş olma, sfinkter kontrolu və s.) problemlər
Yaş həddi
Erkən (presenil) və gecikmiş (senil) başlanğıclı demensiya ayırd edilir. Presenil demensiya zamanı əlamətlər 6 5 yaşa qədər, senil demensiya zamanı isə 65 yaş və daha gec başlayır. Demensiyanın bu növləri etiologiya, klinik şəkli və gedişinə görə bir-birindən fərqlənir. Berlin Qocalıq tədqiqatlarının (1996) gəldiyi qənaətə görə demensiya yaşa görə aşağıdakı tezliyə malikdir:
| Yaş qruppları | Demensiya %-lə |
|---|---|
| 65–69-yaşlarında | 1,2 % |
| 70–74-yaşlarında | 2,8 % |
| 75–79-yaşlarında | 6,0 % |
| 80–84-yaşlarında | 13,3 % |
| 85–89-yaşlarında | 23,9 % |
| 90 və artıq, yaşlarında | 34,6 % |
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- Deutsche Alzheimer Gesellschaft e. V.: Demenz. Das Wichtigste. Ein kompakter Ratgeber 2019-11-26 at the Wayback Machine. 8. Auflage, 2019.
- Deutsche Alzheimer Gesellschaft e. V.: Demenz. Das Wichtigste. Ein kompakter Ratgeber 2019-11-26 at the Wayback Machine. 8. Auflage, 2019.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Demensiya lat dementia agilsizliq esas xarakteristikasi evvelki veziyyetle muqayisede bir cox eqli qabiliyyetin pislesmesi ile geden muxtelif xesteliklerin simptomlarindan biridir O beynin muxtelif degenerativ ve qeyri degenerativ xestelikleri sebebinden yarana biler Termin latinca demens sozunden gelir ve intellektin azalmasi kimi tercume oluna biler Demensiyanin simptomlarinin tesviri koqnitiv emosional ve sosial bacariqlarin itirilmesini ehate edir Her seyden evvel qisamuddetli yaddasa dusunme bacariqlarina dil ve tesir edir bezi formalarda sexsiyyetin deyisilmesi de bas verir Demensiyanin ayirici elameti omur boyu qazanilan dusunme bacariqlarinin itirilmesidir anadangelme eqli geriliyin eksine DemensiyaXBT 10 F00 F07 XBT 9 290 294XBT 9 KM 290 8 294 8 294 1DiseasesDB 29283MedlinePlus 000739MeSH D003704 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bugun bir sira demensiyalarin sebebleri aydindir bir cox formalarda ise yaranmasi haqqinda hele deqiq mubahisesiz melumatlar yoxdur Demensiyanin bir sira formalari geri cevrile bilendir bezi basqa formalarda mehdud derecede terapevtik mudaxileler mumkundur lakin bunlar yalniz mueyyen simptomlarin baslangicini texire sala biler Demensiyanin en tez tez rast gelinen formasi Altsheymer xesteliyidir Demensiyanin terifiDemensiya elmi diskussiyada diaqnostik kriteriyalar vasitesile tesvir edilir Buna gore demensiya xesteliyin gedisatinda pesekar ve umumi sosial funksiyalarin pozulmasina aparan koqnitiv emosional ve sosial bacariqlarin artan deqradasiya elametlerinin kombinasiyasidir Aparici simptom yaddas pozgunlugudur Xesteliyin baslangicinda qisamuddetli yaddas ve xatirlama bacariginin pozulmasi bas verir daha sonra oriyentasiya bacariginda pozgunluqlar izleyir Demensiyanin irelileyen gedisatinda pasient uzunmuddetli yaddasin artiq ezberlenmis mezmununa get gede daha az meraciet ede bilir belelikle o heyati boyunca qazandigi bilik bacariqlari itirir ICD 10 da Demensiya ICD 10 kodu F00 F03 adeten coxlu yuksek kortikal funksiyalarin yaddas dusunme oriyentasiya qavrama hesablama oyrenme bacarigi dil ve danisma ve deyerlendirme bacariginin pozulmasi ile geden beynin xroniki ve ya irelilemis xesteliyinin neticesi olan bir sindromdur lakin suur pozulmur Demensiya diaqnozu ucun ICD ye gore simptomlar en azi 6 aydan cox movcud olmalidir Duygular ve qavrayis sexs ucun normal cercivede isleyir Koqnitiv pozgunluqlari emosional idarenin ve ehval ruhiyyenin sosial davranislar ve ya motivasiyanin anormalliqlari musayiet edir bezen bu deyisiklikler daha cox uze cixir Onlar Altsheymer xesteliyinde beynin damar xesteliklerinde ve beyin ve neyronlara birincili ve ya ikincili tesir eden basqa veziyyetlerde ortaya cixirlar TesnifatiBeyin qabigi formasi beyin qabiginin zedelenmesi neticesinde Beyin qabiqalti formasi beyin qabiqalti strukturlarin zedelenmesi neticesinde Beyin qabigi ve qabiqalti formasi beyin qabiginin ve eyni zamanda qabigalti strukturlarin zedelenmesi neticesinde Multifokal forma coxsayli zedelenme ocaqlari ile xarakterize olunur Birincili demensiyalarAlzheimer xesteliyi Levi cisimcikli demensiya Fronto temporal demans Hereket pozulmalari ile birlikde Parkinson xesteliyi kortiko bazal degenerasiya multi sistem atrofiyalar Vilson xesteliyi neyroakantositoz proqressivlesen nuveustu iflic Prion xestelikler Cesidli pediatrik demensiyalar Kufs Gaucher Niemann Pick xeselikleri Metakromatik leykodistrofiya Diger nadir demensiyalar Limbik demans Poliglukozan cisimcik xesteliyi Ikincili demensiyalarVaskulyar demensiya Multi infarkt demensiya Binsvanger xesteliyi Strateji infarkt demensiyasi CADASIL Normal basincli hidrosefali Toksik metabolik demanslar Vernicke Korsakoff xesteliyi B12 vitamin eskikliyi Hipotiroidi Xronik qaraciyer xesteliyi dermanlar Infeksiyalar Herpes simpleks ensefaliti Neyrosifilis xronik menengitler HIV demans kompleksi Vipple xesteliyi Kelledaxili yer tutan xestelikler Neoplastik durumlar Subdural hematoma Autoimmun infeksion xestelikler daginiq skleroz Behcet xesteliyi Paraneoplastik limbik ensefalit VGKC ve NMDAR kanalopatileri Granulomatoz anjitis Birincili sinir sistemi vaskuliti NAIM sindromu Tipleri Damar tipi serebral ateroskleroz Atrofiya tipi Alsheymer xesteliyi Qarisiq tipSindromal tesnifat Lakunar dismnestik agildankemlik Bu zaman en cox hussuzluq proqressiv ve fikse olunmus amneziyalar ozunu buruze verir Bu zaman xeste yaddas kitabcasinin hesabina oz qusurunu kompensasiya etmis olur Bu zaman sexsiyyet pozgunlugu olmasa da sentimentalliq aglaganliq emosional labillik ozunu buruze verir Misal Alsheymer xesteliyi Tam agildankemlik Bu zaman qavrama qabiliyyetinin hussuzluq abstrakt derketmenin pozulmasi ve sexsiyyet keyfiyyetlerinin meheviyyat pozgunlugu borc mesuliyyet duyemellik neciblik utancaqliq hissinin itmesi kobud pozgunlugu Misal oldugu kimi alin payinin atrofik ve sklerotik zedelenmesi ElametlerDemensiya sindromunun kliniki sekli 3 ana kateqoriyada siniflendirile bilir 1 Koqnitiv pozulmalar Yaddas Qisa ve uzunmuddetli yaddas pozulmasi Diqqet pozulmasi Dil Afaziya yazma hesablamada cetinlikler Gorme mekan funksiyalarinin pozulmasi Yurutucu funksiyalarin pozulmasi Praksis pozulmasi Apraksiya lat apraxia yun ἀpra3ia fealiyyetsizlik ve ya doyenek cismin lat corpus collosum aparici yollarinin zedelenmesinden ireli cixan meqsedyonlu hereki fealiyyet pozgunlugu Gnozis pozulmasi Aqnoziya yun ἀ inkar hisseciyi gnῶsis bilik husun ve hissiyatin saxlanilmasi ile qavramanin muxtelif novlerinin pozulmasi 2 Davranis pozulmalari Kisilik deyisiklikleri Duygudurum pozulmalari Keder isteksizlik huzursuzluq yerinde duramama esebilik uygunsuz sevinc yoldasinin yanindan ayrilmama Hissi pozulmalari gorme ve basqa halusunasiyalar Dusunce pozulmalari abstrakt dusunce pozulmasi 3 Funksional gundelik heyat fealiyyeti GHF pozulmalar Kucede GHF nin alisveris sosyal elaqelerde ve s pozulmasi Evde GHF nin Hobbiler evdeki cihazlarin istifadesi yemek bisirme diger ev isleri qezet TV ile maraqlanma pozulmasi Ozune qulluqda Yemek yeme cimmek geyinmek makiyaj taras olma sfinkter kontrolu ve s problemlerYas heddiErken presenil ve gecikmis senil baslangicli demensiya ayird edilir Presenil demensiya zamani elametler 6 5 yasa qeder senil demensiya zamani ise 65 yas ve daha gec baslayir Demensiyanin bu novleri etiologiya klinik sekli ve gedisine gore bir birinden ferqlenir Berlin Qocaliq tedqiqatlarinin 1996 geldiyi qenaete gore demensiya yasa gore asagidaki tezliye malikdir Yas qrupplari Demensiya le65 69 yaslarinda 1 2 70 74 yaslarinda 2 8 75 79 yaslarinda 6 0 80 84 yaslarinda 13 3 85 89 yaslarinda 23 9 90 ve artiq yaslarinda 34 6 IstinadlarDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Deutsche Alzheimer Gesellschaft e V Demenz Das Wichtigste Ein kompakter Ratgeber 2019 11 26 at the Wayback Machine 8 Auflage 2019 Deutsche Alzheimer Gesellschaft e V Demenz Das Wichtigste Ein kompakter Ratgeber 2019 11 26 at the Wayback Machine 8 Auflage 2019