Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gözəl vaxtsızçiçək (lat. Colchicum speciosum) — bitkilər aləminin zanbaqçiçəklilər dəstəsinin vaxtsızçiçəkkimilər fəsiləsinin vaxtsızçiçək cinsinə aid bitki növü.
| Gözəl vaxtsızçiçək | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Gözəl vaxtsızçiçək | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu
“Nəsli kəsilməyə həssas olanlar” kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür.
Qısa morfoloji təsviri
Çoxillik ot [bitki]sidir. Kök yumrusu uzunsov dairəvi, iri, 5 sm-ə qədər uzunluğunda və 3-4 sm enində, tünd-qəhvəyi qınla örtülüdür, uzun, enli borucuğa keçir. Yarpaqları 4 sayda, 25 sm uzunluğunda, 4 sm-ə qədər enində, aşağıdakılar daha iridir. Çiçəklər iri 1-4 ədəddir. Çiçəkyanlığı 5-6,5 sm uzunluğunda, 16- enindədir. Erkəkcik 2 dəfə çiçəkyanlığından qısadır. Tozcuq xətvari, 8- uzunluğundadır. Sütuncuq yoğun, təpə hissəsi düz, birtərəfli, ağızcıq erkəkcikdən bir qədər uzundur. Qutucuq ellipsvari, 3 sm uzunluğundadır.
Bioloji, ekoloji, fitosenoloji xüsusiyyətlər
Alp və Subalp qurşaqlarında, çəmənlərdə. Çiçəkləmə avqust, meyvələmə sentyabr ayındadır. Çoxalması toxumla və kökümsovladır. Mezokserofitdir. Dekorativ bitkidir.
Botaniki xarakteristikası
Çoxillik ot bitkisi olub, özünəməxsus inkişaf dövrü vardır. Avqust-sentyabr aylarında çiçəkləyir. Çiçəkləyən zaman yarpaq açmır. Qış zamanı yeraltı orqanları inkişaf edir. Növbəti il baharda eyni zamanda qutucuğu və yarpaqları inkişaf eməyə başlayır. Toxumları iyunda yetişir. Yeni kökümsovlar əmələ gəldikcə, köhnə ana kökümsovları məhv olmağa başlayır. Çiçəkləri iri, bənövşəyi-çəhrayı, hətta ağ, iysiz, 6-10 sm diametrli 6 oval, bükük çiçəkləri vardır. Çiçək borucuğunun uzunluğu 25-40 sm, yarpaqları 4-5 (bəzən 3-6 ədəd) ədəd iri, oval-uzunsov olmaqla, uzunluğu 25 sm, eni isə 5 sm-ə bərabərdir.
Qafqaz dağı silsiləsində, Qərbi Qafqazda, Şərqi Gürcüstanda və Azərbaycanın Talış ərazilərində yayılmışddır.
Yüksək dağlıq qurşaqlarda, yüksək otluq subalp çəmənliklərdə yaşayır. Subalp meşə və meşə-çöl zonalarından dağlıq ərazilərə qədər hündürlüyü 1800-3000 m subalp çəmənliklərin hündür otluqlarında rast gəlinir.
Yayın sonu və payızda çiçəkləri və kökümsovları xammal kimi toplanılır. Kökümsovları ehyiyatla toplanılmalıdır. Xammalın toplanıldığı sahələrdən təkrar toplanılma 3 ildən sonra mümkün ola bilər.Xammalı çürümək və kiflənməkdən qorumaq lazımdır.
Xoşagəlməyən zəif iylidir.
Xammalı A siyahısında saxlanılır. Qalınlığı 10 sm olan yaxşı havalanan, quru, yeşik və stelajlarda saxlanılır. Üzərində “Zəhər!” yazılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Tərkibi və təsiri
Kökümsovlarının tərkibində alkaloidlər, xüsusən kolxiçin və kolxamin maddələri vardır. Bundan başqa nişasta, mono və disaxaridlər, fenol-karbon turşusu, flavonoidlər, aromatik sıralı turşular, fitosterin və şəkər vardır. Kolxiçinin miqdarı kökümsovda 0,25%, çiçəklərdə 0,8%, toxumda isə 1,2% olur.
Sitostatik (şişəleyhinə) dərmanlar. Tərkibindəki əsas alkaloid olan kolxiçin və kolxamin ətraflı öyrənilmişdir. Bu maddələr hüceyrə zəhəri sayılırlar.
Kolxiçin həb 0,001 q. Antimitotik, urikozurik və iltihabəleyhinə dərmandır.
Kolxamin həb 0,002 q, kolxamin məlhəmi 0,5%. Antimitotik dərmandır.
Kökümsovlarından kolxiçin və kolxamin maddəsi alınır. Kolxiçin və kolxamin şişəleyhinə aktivliyə malik, az zəhərli olmaqla, müalicəvi təsirə malikdir. 0,5% məlhəmi (omain məlhəmi) dəri xərçəngində və vena daxili yolla leykozun müalicəsində tətbiq edilir. Kolxamin xroniki mieloleykozun, tənəffüs yollarının papillomasında, süd vəzi xərçənginin residivlərində, mədə və düz bağırsağın bədxassəli şişlərində, podaqra və amiloidozda təyin edilir.
Yayılması
Böyük Qafqazın Quba, şərq və qərb (Zaqatala, Qax və Şəki rayonları) hissələri. Lənkəranın dağlıq hissəsindədir.
Sayı və tendensiyası
Populyasiyası azalır. Antropogen və zoogen təsirlərə həssaslıq müşahidə olunur.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Dekorativ bitki kimi əhali tərəfindən soğanaqlarının, çiçəklərinin yığılması müşahidə olunur.
Mühafizə tədbirləri
Mühafizəsi üçün xüsusi tədbirlər görülmür. Yayılma yerlərində antropogen amillərin qarşısının alınması üçün yasaqlıqlar təşkil olunmalı, yeni yayılma sahələri axtarılmalıdır
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri II nəşr, Bakı-2013
- Флора Азербайджана, 1952
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- İbadlı O.V., 2002
- Конспект флоры Кавказа, 2006
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gozel vaxtsizcicek lat Colchicum speciosum bitkiler aleminin zanbaqcicekliler destesinin vaxtsizcicekkimiler fesilesinin vaxtsizcicek cinsine aid bitki novu Gozel vaxtsizcicekElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerDeste ZanbaqciceklilerFesile VaxtsizcicekkimilerCins VaxtsizcicekNov Gozel vaxtsizcicekBeynelxalq elmi adiColchicum speciosum Steven 1829Sekil axtarisiITIS 810189NCBI 13445EOL 1087047IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Nesli kesilmeye hessas olanlar kateqoriyasina aiddir VU D2 Azerbaycanin nadir novudur Qisa morfoloji tesviriCoxillik ot bitki sidir Kok yumrusu uzunsov dairevi iri 5 sm e qeder uzunlugunda ve 3 4 sm eninde tund qehveyi qinla ortuludur uzun enli borucuga kecir Yarpaqlari 4 sayda 25 sm uzunlugunda 4 sm e qeder eninde asagidakilar daha iridir Cicekler iri 1 4 ededdir Cicekyanligi 5 6 5 sm uzunlugunda 16 enindedir Erkekcik 2 defe cicekyanligindan qisadir Tozcuq xetvari 8 uzunlugundadir Sutuncuq yogun tepe hissesi duz birterefli agizciq erkekcikden bir qeder uzundur Qutucuq ellipsvari 3 sm uzunlugundadir Bioloji ekoloji fitosenoloji xususiyyetlerAlp ve Subalp qursaqlarinda cemenlerde Cicekleme avqust meyveleme sentyabr ayindadir Coxalmasi toxumla ve kokumsovladir Mezokserofitdir Dekorativ bitkidir Botaniki xarakteristikasiCoxillik ot bitkisi olub ozunemexsus inkisaf dovru vardir Avqust sentyabr aylarinda cicekleyir Cicekleyen zaman yarpaq acmir Qis zamani yeralti orqanlari inkisaf edir Novbeti il baharda eyni zamanda qutucugu ve yarpaqlari inkisaf emeye baslayir Toxumlari iyunda yetisir Yeni kokumsovlar emele geldikce kohne ana kokumsovlari mehv olmaga baslayir Cicekleri iri benovseyi cehrayi hetta ag iysiz 6 10 sm diametrli 6 oval bukuk cicekleri vardir Cicek borucugunun uzunlugu 25 40 sm yarpaqlari 4 5 bezen 3 6 eded eded iri oval uzunsov olmaqla uzunlugu 25 sm eni ise 5 sm e beraberdir Qafqaz dagi silsilesinde Qerbi Qafqazda Serqi Gurcustanda ve Azerbaycanin Talis erazilerinde yayilmisddir Yuksek dagliq qursaqlarda yuksek otluq subalp cemenliklerde yasayir Subalp mese ve mese col zonalarindan dagliq erazilere qeder hundurluyu 1800 3000 m subalp cemenliklerin hundur otluqlarinda rast gelinir Yayin sonu ve payizda cicekleri ve kokumsovlari xammal kimi toplanilir Kokumsovlari ehyiyatla toplanilmalidir Xammalin toplanildigi sahelerden tekrar toplanilma 3 ilden sonra mumkun ola biler Xammali curumek ve kiflenmekden qorumaq lazimdir Xosagelmeyen zeif iylidir Xammali A siyahisinda saxlanilir Qalinligi 10 sm olan yaxsi havalanan quru yesik ve stelajlarda saxlanilir Uzerinde Zeher yazilmalidir Saxlanilma muddeti 3 ildir Terkibi ve tesiriKokumsovlarinin terkibinde alkaloidler xususen kolxicin ve kolxamin maddeleri vardir Bundan basqa nisasta mono ve disaxaridler fenol karbon tursusu flavonoidler aromatik sirali tursular fitosterin ve seker vardir Kolxicinin miqdari kokumsovda 0 25 ciceklerde 0 8 toxumda ise 1 2 olur Sitostatik siseleyhine dermanlar Terkibindeki esas alkaloid olan kolxicin ve kolxamin etrafli oyrenilmisdir Bu maddeler huceyre zeheri sayilirlar Kolxicin heb 0 001 q Antimitotik urikozurik ve iltihabeleyhine dermandir Kolxamin heb 0 002 q kolxamin melhemi 0 5 Antimitotik dermandir Kokumsovlarindan kolxicin ve kolxamin maddesi alinir Kolxicin ve kolxamin siseleyhine aktivliye malik az zeherli olmaqla mualicevi tesire malikdir 0 5 melhemi omain melhemi deri xercenginde ve vena daxili yolla leykozun mualicesinde tetbiq edilir Kolxamin xroniki mieloleykozun teneffus yollarinin papillomasinda sud vezi xercenginin residivlerinde mede ve duz bagirsagin bedxasseli sislerinde podaqra ve amiloidozda teyin edilir YayilmasiBoyuk Qafqazin Quba serq ve qerb Zaqatala Qax ve Seki rayonlari hisseleri Lenkeranin dagliq hissesindedir Sayi ve tendensiyasiPopulyasiyasi azalir Antropogen ve zoogen tesirlere hessasliq musahide olunur Mehdudlasdirici amillerDekorativ bitki kimi ehali terefinden soganaqlarinin ciceklerinin yigilmasi musahide olunur Muhafize tedbirleriMuhafizesi ucun xususi tedbirler gorulmur Yayilma yerlerinde antropogen amillerin qarsisinin alinmasi ucun yasaqliqlar teskil olunmali yeni yayilma saheleri axtarilmalidirIstinadlarAzerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabi Nadir ve nesli kesilmekde olan bitki ve gobelek novleri II nesr Baki 2013 Flora Azerbajdzhana 1952 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 Ibadli O V 2002 Konspekt flory Kavkaza 2006Hemcinin bax