Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlixan Bökeyxan(qaz. Әлихан Бөкейхан; 5 mart 1866, 1869, 1870 və ya 1866 – 27 sentyabr 1937 və ya 1937, Moskva, SSRİ) — qazax ictimai xadimi, müəllimi, jurnalisti, etnoqrafı.
| Əlixan Bökeyxan | |
|---|---|
| qaz. Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан | |
 | |
Rəyasət Heyətinin sədri | |
| 13 dekabr 1917 – 5 mart 1920 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edilib |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 5 mart 1866, 1869, 1870 və ya 1866 |
| Vəfat tarixi | 27 sentyabr 1937 və ya 1937 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, siyasətçi, alim |
| Ailəsi | Çingizlilər |
| Dini | sünni islam |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət, iqtisadiyyat, pedaqogika |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Qaynaqlar onun nəslinin Çingiz xanın nəvəsi Cuçi xana bağlı olduğunu yazırlar. Bökey xanın nəslindəndir.. Onun doğum tarixi 1866-cı il, 1869-cu il, 1870-ci il kimi göstərilir. Rusya İmperyasının inzibati ərazi bölgülərinə görə Əlixan Nurmuhammed oğlu Bökeyxan doğulmuşdur.
Nurmuhammed xan oğlu Əlixanın təhsil alması üçün ayrıca müəllimlər tutur. Sonra isə Karqaralıdakı qazax uşaqları üçün açılmış məktəbə göndərir. 1879–1886-cı illərdə bu məktəbdə oxuyan Əlixan təhsildəki başarısı ilə diqqəti cəlb edir. Bölgənin o dövürkü general-qubernatoru köməyi ilə daxil olan Əlixan Bökeyxan 1890-cı ildə məktəb bitirib Sankt-Peterburqa gedir. 1890–1994-cü illərdə Peterburq İmperator Meşəçilik İnstitunun iqtisadiyyat fakültəsində oxuyur. Tələbəlik illərində Rusiyadakı idarəetmə sistemini tənqid etdiyinə, əsarət altında olan xalqların hüquqlarının tapdandığını dilə gətirdiyinə görə adı jandarma idarəsinin "qara siyahı"sına salınır.
Ali təhsil aldıqdan sonra Omsk şəhərinə qayıdan və buradakı Meşə Təsərrüfatı Məktəbində riyaziyyat müəllimi işləyən Əlixan Bökeyxan fərdi şəkildə xalqının yaşam şərtlərini, adət-ənəsini öyrənməyə başlayır. Onun marağından və araşdırmalarından xəbər tutub 1896-cı ildə Rus İmperator Coğrafiya Cəmiyyətinin Batı Sibir şöbəsinə həqiqi üzv seçirlər. Coğrafiya Cəmiyyətinə həqiqi üzv olması onu elmi axtarışlara həvəsləndirməklə yanaşı bir çox alimlərlə və ziyalılarla yaxından tanış olmasına şərait yaradır.
1903-cü ildə Peterburqda "Rusiya. Vətənimizin tam coğrafi təsviri" çoxcildliyinin 18-ci cildi nəşr olunur. Əlixan Bökeyxan bu cild üçün "Bölgədə yaşayan Qazax-qırğız əhalisinin etnoqrafiyası, mədəniyyəti və məişəti" adlı geniş bir məqalə yazdı. Məqalədə qazaxların məşhur "Qozı-Kopreş və Bayan" dastanını da ilk dəfə geniş təhlil etmişdir.
1905-ci ilin noyabrında Torpaq şurasının işində fəal iştirak edir. Moskva şəhərinə gəlir və burada qazax xalqının hüquqlarının tapdandığına, dilinin basqılar altında qaldığına, torpaqlarının müxtəlif yollarla əllərindən alınıb Rusiyanın mərkəz quberniyalarından köçürülənlərə verildiyinə dair söhbətlər aparır. Hökumətin bu yöndəki siyasətinin doğru olmadığını göstərir.
Əlixan Bökeyxan vəziyyətdən çıxış yolları axtararkən onunla bəzi məsələlərdə həmfikir olan insanların yaratdıqları Konustitusyaçı Demokratik Partiyaya üzv yazıldı. Bu partiya daha çox qısaldılmış adıyla kadetlər partiyası kimi tanınır.
1905-ci ildə məşhur qazax ədibi Abayın, yəni İbrahim Qunanbay oğlunun ölümü münasibətilə "Semiplatinsk listok" qəzetində çap etdirdbiy məqaləsində ilk dəfə şairin yaradıçılığının özəlliklərini ortaya qoyan Əlixan Bökeyxan 1907-ci ildə Rus İmperator Coğrafiya Cəmiyyətinin Batı Sibir Şöbəsi Semiplatiniski Bölməsinin "Zapiski" (Qeydlər) jurnalında çap etdirdiyi portret oçerklə Abayı rusdilli oxuçuya tanıtmış olur.
1905-ci ildə tarixə "Qarqaralı petisyası" adı ilə daxil olan hökumətə etiraz məktubunu hazırlanmasını təşkil edir. On dörd min beş yüz nəfərin imzaladığı bu sənəddə çarizmin mərkəzi Rusiyanın müxtəlif quberniyalarından Qazaxıstana rus kəndlilərinin köçürülməsinə etiraz edilirdi.
1905-ci ilin sonlarında Oral şəhərində kadet partiyasının keçirdiyi birinci qurultayın təşkilatşılarından olur. 1906-cı ildə qırğız siyasi hərəkatın lideri kimi həbs edilir. Üç ay sonra həbsdən azad olunaraq Dövlət Dümasının seçkilərinə qatılır. Aqmola vilayətindən Birinci Dövlət Dümasından seçilən Əlixan Bökeyxan çılğın çıxışları və fəal ictimai-siyasi fəaliyyətilə seçilir.
Çar II Nikolay Dövlət Dümasının buraxıldığını elan edəndə bir qrup deputat 1906-cı ildə tarixə Vıborq bəyannaməsi adı ilə daxil olan etiraz məktubunu imzalayır. Vıborq bəyannaməsının təşkilatçıları sırasında Əlixan Bökeyxan da olur. Həm də 1906-cı ildə qazaxlar arasında Konstitusyaçı Demokrat Partiyasının qurucularından olur.
Əlixan Bökeyxan kadet partiyasının üzvü olsa da partiyasının Omskda nəşr olunan "İrtış", "Omiç", "Qolos stepi " qəzetlərinə redaktorluq etsə də, 1908-ci ildə menşeviklərin "Tovariş" qəzetinin də redaktoru olmuş, kadetlərin Peterburqdakı "Reç", "Slova" nəşirləriylə də sıx əməkdaşlıq etmişdir.
Məqalələrində hökuməti kəskin tənqid etdiyinə görə Əlixan Bökeyxan 1908-ci ildə həbs edilir. Semey və Pavlodar həbsxanalarına saxlandıqdan sonra onu Samaraya sürgün edirlər.
Təqib və həbslər gənc vətənsevəri ruhdan salmır. "Yeni ensiklopedik sözlük" və "Müasir dövlətlərdə milli hərəkatın forması" toplusunda "Qazaxlar" elmi-siyasi məqaləsini çap etdirir.
1910-cu ildə Bökey xan Qırğız çölünün ruslar tərəfindən yerləşdirilməsinə qarşı aktiv çıxış edir..
1913-cü ildə Əlixan Bökeyxan "Qazax" qəzetinin nəşinə icazə alır. Az bir vaxtda qəzet milli ziyalıların ideoloji mərkəzinə çevirirlər. Qəzetlərdə açıq imza və "Qır balası", "Stepniyak", yəni Çöllü oğlu təxəllüsü ilə "Duma partiyası", "Duma və qazaxlar", "Avqust Bebel" və b. məqalələr çap etdirir.
Sürgündə də siyasi fəaliyyətini davam etdirir. Belə ki, 1914-cü ilin iyununda keçirilən Ümumrusya Müsəlmanları Qurultayında iştirak edir, Dövlət Dümasında müsəlman deputatlarının fraksiyasının təşkilatçılarından və fraksiyanın büro üzvü olur. 1912–17-ci illərdə kadetlər partiyasının Mərkəzi Komitəsinə seçilən Əlixan Bökeyxanu Xalq Azadlıq Partiyası 1915-ci ilin avqustunda Samara Quberniya Komitəsinə üzv olur. Tomskdə Sibirin Muxtariatını istəyənlərin qurultayı keçirilir. Əlixan Bökeyxanun təşəbbüsü ilə həmin qurultay yaradılması planlaşdırılan Sibir Respublikasının tərkibində Qazaxıstana muxtariyyat verilməsini qərara alır.
1917-ci ilin fevralında II çar Nikolay taxtdan uzaqlaşdırılaraq Müvəqqəti Hökumət qurulur. Bu hökumətə Əlixan Bökeyxanun kadetlər partiyasından tanıdığı Krenski rəhbərlik edir. 1917-ci il martın 20-də onu Müvəqqəti Hökumətin Türküstan Komitəsinə üzv seçirlər və Torğay vilayətinə komissar təyin edir. Əlixan Bökeyxanun əsas məqsədi milli hökumət qurmaq idi. Odur ki bütün siyasi qüvvələrlə danışıqlar aparır, ortaq məxrəcə gələşəkləri nöqtələri axtarırdı. 1917-ci ilin iyul ayında onun rəhbərliyi və təşkilatçılığı ilə Birinci Ümumqazax Qurultayı çağrılır və 1906-cı ildə yaradılan Konstitusyaçı Demokrat Partiyası Alaş Partiyasına çevrilir. Kadetlərlə aralarındakı fikir ayrılığına görə partiyadan çıxan Əlixan Bökeyxan qazaxların muxtariyyat əldə etməsinə çalışır. Bolşeviklərin Müvəqqəti Hökuməti silah güçünə hakimiyyətdən uzaqlaşdırması qazaxların milli qüvvələrinin böyük əksəriyyətinin Alaş Partiyası ətrafında birləşməsini sürətləndirir.
1917-ci il dekabrın 5–13-də Orenburq şəhərində keçirilən II Ümumqazax Qurultayında qazaxların neçə yaşayacaqları, hansı idarəetmə formasından istifadə edəcəkləri, kimlərlə ittifaqa girəcəkləri geniş müzakirə olunur. Çoxluğun səsverməsi ilə Alaş Orda Muxtariyyatının qurulduğu elan edilir. Yeni qurulan hökumətin rəhbərliyinə Əlixan Bökeyxan seçilir. Əlixan Bökeyxan və onunla həmfikir olanlar Başqırt-Tatar və Kokand Muxtariyyatı ilə birliktə hərəkət etməyi qəbul etməmişdi, lakin yeni qurulan hökumətin yetərincə kadırı, ordusu olmadığından qazaxların yaşadığı böyük bir ərazini yeni qaydalarla idarəetməkı mümkün olmur. Bolşeviklərdən yardım alan və onların qazax xalqına azadlıq bəxş edəcəyinə inanlar ölkənin Quzey-Batısını nəzarətləri altından saxlayırlar. Doğuda isə yeni elan edilmiş Sibir Respublukası hakim olmağa çalışır. Belə gərgin, milli qüvvələrin parçalanmış halda olduğu vəziyyətdə Əlixan Bökeyxan Tomskda keçirilən qurultayda yeni yaradılacaq Sibir Respublikasının tərkibində qazaxlara muxtariyyat verilməsi fikrilə razılaşır. Çar ordusunun polkovniki Aleksandr Dutovun rəhbərlik etdiyi kazaklardan ibarət əsgəri birliklər 1918-ci ildəOrenburqu gah tutur, gah da boşaltmaq zorunda qalır. Çexoslavakiya korpusunun qiyamından sonra Aleksandr Dutov 1918-ci ilin iyulun 1-də Orenburqu tutur və noyabırda admiral Aleksandr Kolçakın rəhbərlik etdiyi əsgəri birliklərə qatılır. Alaş Orda Muxtariyyatının Xalq Sovetinə 25 nəfər seçilir ki, bunlarin da 10 nəfəri ruslar və qazax olmayanlardan ibarət idi. Alaş Orda hökuməti bölgədə Aleksandr Kolçakın qüvvələri qarşısında duruş gətirə bilməyəcəklərini görüb onlarla əməkdaşlıq etməyi qərara aldılar və Sibir Respublikasının tərkibində muxtariyyat hüququ ilə razilaşır. 1919-cu ildə bolşeviklərin güclənərək ağqvardiyaçıları sıxışdırması Alaş Oradçılar arasında fikir ayrılığı yaratdı. 1919-cu ilin aprelində Moskvaya gələn Alaş Ordaçıların nümayəndə heyəti Sovet rəhbərlərindən Lenin, Stalin, Trodski və b. görüşür. Razılığa gəlinir ki, bolşeviklər qazaxların yeni dövlətini tanıyacaqlar və Alaş Orda Hökumətinin bolşeviklərə qarşı vuruşmuş üzvlərinə aminisya verəcəklər, lakin bolşeviklər verdikləri vədə əməl etmir. Nümayəndə heyəti Moskvadan ayrılan kimi İosif Stalin Rusiya Fəhlə Kəndli Şurasına teleqrama vuraraq qazax milliyətçilərinə qarşı sərt tədbirlər görmələrini əmr edir. 1920–1937-ci illərdə Əlixan Bökeyxan üç dəfə həbs olunur.
Əlixan Bökeyxan 1937-ci ilin sentyabrın 27-də güllələnir.
Ədəbiyyat
- Аккуыулы С. А. Букейханов и русское масонство // Простор. −1994. -№ 3.
- Сеитов Э. А. Н. Букейханов как историк и общественно-политический деятель: Канд. диссертация. — Алматы, 1996.
- Мамраева А. К. Общественно-политическое развитие Казахстана начала XX века и А. Букейханов. — Алматы, 1998.
- Мамраева А. К. Общественно-политическая деятельность и политико-правовые взгляды А. Букейханова. Караганда. Болашак-Баспа. 1998.
- Государственная дума Российской империи, 1906–1917 : Энциклопедия. Москва : Российская политическая энциклопедия, 2008. С. 70. .
İstinadlar
- Историческая энциклопедия Сибири (rus.). / под ред. В. А. Ламин Новосибирск: 2009.
- Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991) (rus.). СПб: Петербургское Востоковедение, 2013. 496 с. — (Социальная история отечественной науки о Востоке)
- Sultan-Khan Akkuly. "Childhood and boyhood of the future leader of the nation: Alikhan was born different" (PDF). e-history.kz. December 2014. November 29, 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: January 31, 2015.
- Выборгский процесс. Иллюстрированное издание. СПб.: Типография товарищества "Общественная польза". 1908. С. 186.
- ЦГАОР, ф. ДП, 7 д-во, д. 2, ч. 39, л. 63
- "Как Букейхан остановил строительство железной дороги". 2015-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-09.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elixan Bokeyxan qaz Әlihan Bokejhan 5 mart 1866 1869 1870 ve ya 1866 27 sentyabr 1937 ve ya 1937 Moskva SSRI qazax ictimai xadimi muellimi jurnalisti etnoqrafi Elixan Bokeyxanqaz Әlihan Nurmuhameduly BokejhanReyaset Heyetinin sedri13 dekabr 1917 5 mart 1920Evvelkivezife tesis edilibSonrakivezife legv edilibSexsi melumatlarDogum tarixi 5 mart 1866 1866 03 05 1869 1870 ve ya 1866Vefat tarixi 27 sentyabr 1937 1937 09 27 ve ya 1937Vefat yeri Moskva SSRIDefn yeri Donskoye qebiristanligi d Partiya Konstitusiyali Demokratiya PartiyasiFealiyyeti yazici siyasetci alimAilesi CingizlilerDini sunni islamHerbi xidmetDoyusler Rusiya inqilabiElmi fealiyyetiElm sahesi siyaset iqtisadiyyat pedaqogika Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiQaynaqlar onun neslinin Cingiz xanin nevesi Cuci xana bagli oldugunu yazirlar Bokey xanin neslindendir Onun dogum tarixi 1866 ci il 1869 cu il 1870 ci il kimi gosterilir Rusya Imperyasinin inzibati erazi bolgulerine gore Elixan Nurmuhammed oglu Bokeyxan dogulmusdur Nurmuhammed xan oglu Elixanin tehsil almasi ucun ayrica muellimler tutur Sonra ise Karqaralidaki qazax usaqlari ucun acilmis mektebe gonderir 1879 1886 ci illerde bu mektebde oxuyan Elixan tehsildeki basarisi ile diqqeti celb edir Bolgenin o dovurku general qubernatoru komeyi ile daxil olan Elixan Bokeyxan 1890 ci ilde mekteb bitirib Sankt Peterburqa gedir 1890 1994 cu illerde Peterburq Imperator Mesecilik Institunun iqtisadiyyat fakultesinde oxuyur Telebelik illerinde Rusiyadaki idareetme sistemini tenqid etdiyine esaret altinda olan xalqlarin huquqlarinin tapdandigini dile getirdiyine gore adi jandarma idaresinin qara siyahi sina salinir Ali tehsil aldiqdan sonra Omsk seherine qayidan ve buradaki Mese Teserrufati Mektebinde riyaziyyat muellimi isleyen Elixan Bokeyxan ferdi sekilde xalqinin yasam sertlerini adet enesini oyrenmeye baslayir Onun maragindan ve arasdirmalarindan xeber tutub 1896 ci ilde Rus Imperator Cografiya Cemiyyetinin Bati Sibir sobesine heqiqi uzv secirler Cografiya Cemiyyetine heqiqi uzv olmasi onu elmi axtarislara heveslendirmekle yanasi bir cox alimlerle ve ziyalilarla yaxindan tanis olmasina serait yaradir 1903 cu ilde Peterburqda Rusiya Vetenimizin tam cografi tesviri coxcildliyinin 18 ci cildi nesr olunur Elixan Bokeyxan bu cild ucun Bolgede yasayan Qazax qirgiz ehalisinin etnoqrafiyasi medeniyyeti ve meiseti adli genis bir meqale yazdi Meqalede qazaxlarin meshur Qozi Kopres ve Bayan dastanini da ilk defe genis tehlil etmisdir 1905 ci ilin noyabrinda Torpaq surasinin isinde feal istirak edir Moskva seherine gelir ve burada qazax xalqinin huquqlarinin tapdandigina dilinin basqilar altinda qaldigina torpaqlarinin muxtelif yollarla ellerinden alinib Rusiyanin merkez quberniyalarindan kocurulenlere verildiyine dair sohbetler aparir Hokumetin bu yondeki siyasetinin dogru olmadigini gosterir Elixan Bokeyxan veziyyetden cixis yollari axtararken onunla bezi meselelerde hemfikir olan insanlarin yaratdiqlari Konustitusyaci Demokratik Partiyaya uzv yazildi Bu partiya daha cox qisaldilmis adiyla kadetler partiyasi kimi taninir 1905 ci ilde meshur qazax edibi Abayin yeni Ibrahim Qunanbay oglunun olumu munasibetile Semiplatinsk listok qezetinde cap etdirdbiy meqalesinde ilk defe sairin yaradiciliginin ozelliklerini ortaya qoyan Elixan Bokeyxan 1907 ci ilde Rus Imperator Cografiya Cemiyyetinin Bati Sibir Sobesi Semiplatiniski Bolmesinin Zapiski Qeydler jurnalinda cap etdirdiyi portret ocerkle Abayi rusdilli oxucuya tanitmis olur 1905 ci ilde tarixe Qarqarali petisyasi adi ile daxil olan hokumete etiraz mektubunu hazirlanmasini teskil edir On dord min bes yuz neferin imzaladigi bu senedde carizmin merkezi Rusiyanin muxtelif quberniyalarindan Qazaxistana rus kendlilerinin kocurulmesine etiraz edilirdi 1905 ci ilin sonlarinda Oral seherinde kadet partiyasinin kecirdiyi birinci qurultayin teskilatsilarindan olur 1906 ci ilde qirgiz siyasi herekatin lideri kimi hebs edilir Uc ay sonra hebsden azad olunaraq Dovlet Dumasinin seckilerine qatilir Aqmola vilayetinden Birinci Dovlet Dumasindan secilen Elixan Bokeyxan cilgin cixislari ve feal ictimai siyasi fealiyyetile secilir Car II Nikolay Dovlet Dumasinin buraxildigini elan edende bir qrup deputat 1906 ci ilde tarixe Viborq beyannamesi adi ile daxil olan etiraz mektubunu imzalayir Viborq beyannamesinin teskilatcilari sirasinda Elixan Bokeyxan da olur Hem de 1906 ci ilde qazaxlar arasinda Konstitusyaci Demokrat Partiyasinin qurucularindan olur Elixan Bokeyxan kadet partiyasinin uzvu olsa da partiyasinin Omskda nesr olunan Irtis Omic Qolos stepi qezetlerine redaktorluq etse de 1908 ci ilde menseviklerin Tovaris qezetinin de redaktoru olmus kadetlerin Peterburqdaki Rec Slova nesirleriyle de six emekdasliq etmisdir Meqalelerinde hokumeti keskin tenqid etdiyine gore Elixan Bokeyxan 1908 ci ilde hebs edilir Semey ve Pavlodar hebsxanalarina saxlandiqdan sonra onu Samaraya surgun edirler Teqib ve hebsler genc vetenseveri ruhdan salmir Yeni ensiklopedik sozluk ve Muasir dovletlerde milli herekatin formasi toplusunda Qazaxlar elmi siyasi meqalesini cap etdirir 1910 cu ilde Bokey xan Qirgiz colunun ruslar terefinden yerlesdirilmesine qarsi aktiv cixis edir 1913 cu ilde Elixan Bokeyxan Qazax qezetinin nesine icaze alir Az bir vaxtda qezet milli ziyalilarin ideoloji merkezine cevirirler Qezetlerde aciq imza ve Qir balasi Stepniyak yeni Collu oglu texellusu ile Duma partiyasi Duma ve qazaxlar Avqust Bebel ve b meqaleler cap etdirir Surgunde de siyasi fealiyyetini davam etdirir Bele ki 1914 cu ilin iyununda kecirilen Umumrusya Muselmanlari Qurultayinda istirak edir Dovlet Dumasinda muselman deputatlarinin fraksiyasinin teskilatcilarindan ve fraksiyanin buro uzvu olur 1912 17 ci illerde kadetler partiyasinin Merkezi Komitesine secilen Elixan Bokeyxanu Xalq Azadliq Partiyasi 1915 ci ilin avqustunda Samara Quberniya Komitesine uzv olur Tomskde Sibirin Muxtariatini isteyenlerin qurultayi kecirilir Elixan Bokeyxanun tesebbusu ile hemin qurultay yaradilmasi planlasdirilan Sibir Respublikasinin terkibinde Qazaxistana muxtariyyat verilmesini qerara alir 1917 ci ilin fevralinda II car Nikolay taxtdan uzaqlasdirilaraq Muveqqeti Hokumet qurulur Bu hokumete Elixan Bokeyxanun kadetler partiyasindan tanidigi Krenski rehberlik edir 1917 ci il martin 20 de onu Muveqqeti Hokumetin Turkustan Komitesine uzv secirler ve Torgay vilayetine komissar teyin edir Elixan Bokeyxanun esas meqsedi milli hokumet qurmaq idi Odur ki butun siyasi quvvelerle danisiqlar aparir ortaq mexrece gelesekleri noqteleri axtarirdi 1917 ci ilin iyul ayinda onun rehberliyi ve teskilatciligi ile Birinci Umumqazax Qurultayi cagrilir ve 1906 ci ilde yaradilan Konstitusyaci Demokrat Partiyasi Alas Partiyasina cevrilir Kadetlerle aralarindaki fikir ayriligina gore partiyadan cixan Elixan Bokeyxan qazaxlarin muxtariyyat elde etmesine calisir Bolseviklerin Muveqqeti Hokumeti silah gucune hakimiyyetden uzaqlasdirmasi qazaxlarin milli quvvelerinin boyuk ekseriyyetinin Alas Partiyasi etrafinda birlesmesini suretlendirir 1917 ci il dekabrin 5 13 de Orenburq seherinde kecirilen II Umumqazax Qurultayinda qazaxlarin nece yasayacaqlari hansi idareetme formasindan istifade edecekleri kimlerle ittifaqa girecekleri genis muzakire olunur Coxlugun sesvermesi ile Alas Orda Muxtariyyatinin quruldugu elan edilir Yeni qurulan hokumetin rehberliyine Elixan Bokeyxan secilir Elixan Bokeyxan ve onunla hemfikir olanlar Basqirt Tatar ve Kokand Muxtariyyati ile birlikte hereket etmeyi qebul etmemisdi lakin yeni qurulan hokumetin yeterince kadiri ordusu olmadigindan qazaxlarin yasadigi boyuk bir erazini yeni qaydalarla idareetmeki mumkun olmur Bolseviklerden yardim alan ve onlarin qazax xalqina azadliq bexs edeceyine inanlar olkenin Quzey Batisini nezaretleri altindan saxlayirlar Doguda ise yeni elan edilmis Sibir Respublukasi hakim olmaga calisir Bele gergin milli quvvelerin parcalanmis halda oldugu veziyyetde Elixan Bokeyxan Tomskda kecirilen qurultayda yeni yaradilacaq Sibir Respublikasinin terkibinde qazaxlara muxtariyyat verilmesi fikrile razilasir Car ordusunun polkovniki Aleksandr Dutovun rehberlik etdiyi kazaklardan ibaret esgeri birlikler 1918 ci ildeOrenburqu gah tutur gah da bosaltmaq zorunda qalir Cexoslavakiya korpusunun qiyamindan sonra Aleksandr Dutov 1918 ci ilin iyulun 1 de Orenburqu tutur ve noyabirda admiral Aleksandr Kolcakin rehberlik etdiyi esgeri birliklere qatilir Alas Orda Muxtariyyatinin Xalq Sovetine 25 nefer secilir ki bunlarin da 10 neferi ruslar ve qazax olmayanlardan ibaret idi Alas Orda hokumeti bolgede Aleksandr Kolcakin quvveleri qarsisinda durus getire bilmeyeceklerini gorub onlarla emekdasliq etmeyi qerara aldilar ve Sibir Respublikasinin terkibinde muxtariyyat huququ ile razilasir 1919 cu ilde bolseviklerin guclenerek agqvardiyacilari sixisdirmasi Alas Oradcilar arasinda fikir ayriligi yaratdi 1919 cu ilin aprelinde Moskvaya gelen Alas Ordacilarin numayende heyeti Sovet rehberlerinden Lenin Stalin Trodski ve b gorusur Raziliga gelinir ki bolsevikler qazaxlarin yeni dovletini taniyacaqlar ve Alas Orda Hokumetinin bolseviklere qarsi vurusmus uzvlerine aminisya verecekler lakin bolsevikler verdikleri vede emel etmir Numayende heyeti Moskvadan ayrilan kimi Iosif Stalin Rusiya Fehle Kendli Surasina teleqrama vuraraq qazax milliyetcilerine qarsi sert tedbirler gormelerini emr edir 1920 1937 ci illerde Elixan Bokeyxan uc defe hebs olunur Elixan Bokeyxan 1937 ci ilin sentyabrin 27 de gullelenir EdebiyyatAkkuyuly S A Bukejhanov i russkoe masonstvo Prostor 1994 3 Seitov E A N Bukejhanov kak istorik i obshestvenno politicheskij deyatel Kand dissertaciya Almaty 1996 Mamraeva A K Obshestvenno politicheskoe razvitie Kazahstana nachala XX veka i A Bukejhanov Almaty 1998 Mamraeva A K Obshestvenno politicheskaya deyatelnost i politiko pravovye vzglyady A Bukejhanova Karaganda Bolashak Baspa 1998 Gosudarstvennaya duma Rossijskoj imperii 1906 1917 Enciklopediya Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2008 S 70 ISBN 978 5 8243 1031 3 IstinadlarIstoricheskaya enciklopediya Sibiri rus pod red V A Lamin Novosibirsk 2009 ISBN 5 8402 0230 4 Lyudi i sudby Biobibliograficheskij slovar vostokovedov zhertv politicheskogo terrora v sovetskij period 1917 1991 rus SPb Peterburgskoe Vostokovedenie 2013 496 s Socialnaya istoriya otechestvennoj nauki o Vostoke ISBN 978 5 85803 225 0 Sultan Khan Akkuly Childhood and boyhood of the future leader of the nation Alikhan was born different PDF e history kz December 2014 November 29 2021 tarixinde PDF Istifade tarixi January 31 2015 Vyborgskij process Illyustrirovannoe izdanie SPb Tipografiya tovarishestva Obshestvennaya polza 1908 S 186 CGAOR f DP 7 d vo d 2 ch 39 l 63 Kak Bukejhan ostanovil stroitelstvo zheleznoj dorogi 2015 12 27 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 09