Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rele — elektriklə işləyən çevirmə cihazı. Bir çox relelər elektromaqnitdən istifadə etməklə mexaniki olaraq mexanizmi dəyişirlər. Relelər adətən bir çox əməliyyatları cəmi bir siqnalla idarə etmək, eləcə də bir çox əməliyyatları aşağı güclü siqnallar vasitəsilə idarə etmək üçün istifadə olunurlar. İlk relelər uzunməsafəli teleqraf xətlərində bir yerdən gələn siqnalın digər istiqamətə yönəldilməsi üçün təkrar olunması məqsədi ilə istifadə olunurdular. Relelər telefon mübadiləsi və ilk kompüter nəsillərində məntiqi əməliyyatları aparmaq üçün istifadə olunurdular.
Tarixi
1809-cu ildə Samuel Tomas von Sömmerrinq elektrokimyəvi teleqrafın tərkib hissəsi kimi elektrolit releni layihələndirdi. Amerikan alim Yozef Henrinin və ingilis ixtiraçı Edvard Davinin də relelərin kəşfi istiqamətində fəaliyyətləri olub.
İndi rele adlandırdığımız sadə qurğu 1840-cı ildə Samuel Morsenin teleqraf patentinə daxil edilib. "Rele" sözünə texniki ədəbiyyatlarda 1860-cı ildən rast gəlinir.
Rele mühafizəsi
Rele mühafizəsi qurğuları aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
Selektivlik
Selektivlik dedikdə, rele mühafizəsinin seçicilik qabiliyyəti nəzərdə tutulur. Yəni rele mühafizəsinin təsiri elə olmalıdır ki, qısa qapanma zamanı yalnız sistemin zədələnmış hissəsi açılsın.
Rele mühafizəsi qurğusunun yalnız zədələnmiş sahədə təsir etdiyi halda həmin mühafizə mütləq selektivliyinə malikdir. Mütləq selektivlikli mühafizə başqa sahələrin mühafizəsini ehtiyatlandırmır.
Rəqəmli texnikanın köməyi ilə selektivliyi təmin etmək üçün əsasən aşağıdakı üsullardan istifadə edilir.
a)Zamana görə
b)Cərəyana görə
c)İstiqamatə görə
- Zamana görə selektivlik
Selektivliyin bu formasından əsasən radial sxemlərdə istifadə olunur. Sonuncu xətdə baş verən zədələnməni bütün müksimal cərəyan releləri hiss edir. Lakin relelər arasında müxtəlif işləmə vaxtlarının olmasına görə zədələnmə D relesi vasitəsilə aradan qaldırıldıqdan sonra digər relelər əvvəlki normal vəziyyətinə qayıdırlar. İki ardıcıl rele arasındakı vaxt fərqi selektivlik intervalı adlanır və adətən 0.3 san götürülür. Zamana görə selektivliyin üstün cəhəti budur ki, selektivliyin əldə edilməsi çox asan başa gəlir. Lakin pillələrin sayı çoxaldıqca mənbə tərəfdən böyük dözmə müddətinin alınması yolverilməzdir.
Zamana görə selektivliyi əsasən iki formada asılı olmayan dözmə müddətli və əks asılı dözmə müddətli yerinə yetirmək olar.
Əks asılı dözmə müddətli MCM-ni yerinə yetirən zaman ∆Т selektivlik intervalı cərəyanların maksimum qiymətlərinə əsasən sazlanır və bu zaman eyni əyridən istifadə etmək lazımdır ki, kəsişmə olmasın. Mühafizənin işləmə cərəyanları IsA > IsB > IsC kimi götürülür. Qeyd edək ki, əks asılı dedikdə burada cərəyanın qiymətinin artması ilə işləmə müddətinin azalması nəzərdə tutulur.
- Cərəyana görə selektivlik
Cərəyana görə selektivlik qısaqapanma cərəyanının məsafədən asılı olaraq dəyişməsinə əsaslanır. Mühafizənin işləmə cərəyanı mühafizə olunan zonanın q.q-ma cərəyanının minimal qiymətindən kiçik zona xaricindəki q.q-ma cərəyanının maksimal qiymətindən böyük götürülür. Ancaq qeyd edək ki, bəzən selektivliyi bu formada təmin etmək çətin olur, çünki qonşu zonaların q.q-ma cərəyanları o qədər də fərqlənmirlər bu hala xüsusən orta gərginliklərdə rast gəlinir. Lakin mühafizənin selektivliyi çox sadə əldə olunur, cəldir(ani) və ucuz başa gəlir.
- İstiqamətə görə selektivlik
İki tərəfdən bəslənən xətlərdə q.q-ma baş verdikdə selektivliyi təmin etmək məqsədilə istiqamətli MCM tətbiq edilir. İstiqaməti təyin etmək üçün releyə həm cərəyanın və həm də gərginliyin sinusoidası daxil edilməlidir.
Mühafizə relesi bu halda cərəyan və gərginliyin arasındakı bucğa əsasən q.q- cərəyanının şindən xətdə doğru və yaxus əksinə olduğunu təyin edəcəkdir.
İstiqamətli cərəyan mühafizəsinin tətbiqi: 1-ci xəttdə baş verən q.q-ma zamanı yalnız D1-in mühafizəsi zədələnməni aşkar edir. D2-nin mühafizəsi şindən xətdə doğru olduğu üçün zədələnməni aşkar etmir. Şində baş verən zədələnmə zamanı isə heç biri işləmir. Bu halda şinin mühafizəsi işləməlidir.
Bu mühafizə sadə başa gəlir və çox hallarda digər mühafizələr ilə birlikdə tətbiq edilir. Lakin mühafizəni qurmaq üçün gərginlik transformatoruna ehtiyac var.
Cəld təsiretmə
Elektrik avadanlıqların qısa qapanma cərəyanın termiki təsirindən sıradan çıxmasının qarşısını almaq və elektroenergetika sisteminin dayanıqlığının saxlanılması üçün zədələnmiş element şəbəkədən mümkün qədər tez açılmalıdır. Bu isə o deməkdir ki, rele mühafizəsi qurğusu cəld təsir etməlidir. Rele mühafizəsi qurğusunun işə düşmə vaxtı aşağıdakı düstur əsasında təyin edilir:
tmüh.iş=td.m.+ taç
burada td.m. – mühafizənin dözmə müddəti
taç – açarın açma vaxtı
Müasir mühafizələr üçün tmüh.iş=0.04–0.1 san.
Həssaslıq
Rele mühafizəsi öz təsir zonasında bütün hallarda zədələnmiş elementi hiss edərək onu şəbəkədən açmalıdır. Bu o deməkdir ki, rele mühafizəsi qurğusu həssas olmalıdır.
Rele mühafizəsinin həssaslığı həssaslıq əmsalı ilə xarakterizə olunur.
Kh=Iqq/Iiş
burada Iq.q. – qısa qapanma cərəyanıdır
Iiş – rele mühafizəsinin minimal işləmə cərəyanıdır.
İşləmə cərəyanı dedikdə, mühafizənin işləməsi üçün kifayət olan cərəyanın qiyməti nəzərdə tutulur. Mühafizənin həssaslığını artırmaq məqsədilə həssaslıq əmsalının minimal qiyməti təyin edilir:
Kh=Iqq.min/Iiş
Burada — Iqq.min qısa qapanma cərəyanın minimum qiymətidir.
Çox hallarda həmin cərəyan iki fazalı qısa qapanma zamanı yaranan cərəyana bərabər götürülür:
Kh=Iqq.min/I(2)qq
Hesablamalar zamanı I(2)qq=0.87I(3)qq.max qəbul olunur.
Mühafizənin həssaslıq əmsalı adətən 1,5-dən böyük olmalıdır.
Kh.min=Iqq.min/Iiş≥1.5
Ehtiyat mühafizələr üçün Kh.min=≥1.2
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi hallarda yüksək həssaslığa malik olan mühafizələr zədələnməmiş elementlərinin qeyri-selektiv açılmalarına səbəb olur.
Etibarlılıq
Rele mühafizəsi qurğuları sistemdə baş verən qısa qapanmalar zamanı etibarlı işləmələdir, yəni heç vaxt texniki nasazlığı səbəbindən imtina etməməlidir. Mühafizənin etibarsız olması selektivliyin pozulmasına gətirib çıxarır. Belə ki, Şək.1.1-də göstərilmiş sxemində RM3 mühafizəsinin açarının texniki qüsuru səbəbindən açılmaması RM2 mühafizəsinin işə düşməsi ilə nəticələnəcək. Bu da X1 xəttinin qeyri-selektiv açılmasına səbəb olacaq.
Relelərin təsnifatı
1. Təsir prinsipinə görə:
a) Elektromaqnit
b) İnduksion
c) Maqnitelektrik və s. releləri
2. Rele tərəfindən reaksiya verilən parametrlərinə görə:
a)Cərəyan
b)Gərginlik
c) Güc
d)Müqavimət və s. releləri.
3. Nəzarət edilən parametrlərinin azalmasına və ya artmasına reaksiyasına görə:
a)Maksimal relelər parametrin artmasına reaksiya verib, işə düşür.
b)Minimal relelər parametrin azalmasına reaksiya verib, işə düşür.
4. Sxemə qoşulmasına görə:
a) Birinci tərəf releləri. Mühafizə dövrəsinə birbaşa, yəni ölçü transformatorları olmadan, qoşulur.
b) İkinci tərəf releləri. Mühafizə dövrəsinə ölçü transformatorları vasitəsilə qoşulur.
5. Təyinatına görə:
a) Əsas relelər. Nəzarət edilən parametrinin birbaşa təsirindən işə düşür. Məsələn, cərəyan (KA), gərginlik(KV), istiqamət güc (KW) releləri və s.
b) Köməkçi relelər. Əsas relelərin çıxışındakı siqnallardan işə düşüb, müxtəlif köməkçi funksiyalarını yerinə yetirir. Məsələn, zaman relesi (KT) rele mühafizəsinin selektivliyini təmin etmək üçün tələb olunan dözmə müddətini yaradır.
Siqnal relesi (KH) əsas relenin işə düşməsindən xəbər verir (səslə və ya işıqla).
Aralıq relesi (KL) güclü və çoxsaylı kontaktlara malik olduğuna görə bir neçə idarəetmə dövrəsini kommutasiya edə bilər.
6. Cərəyanın növündən asılı olaraq:
a) Sabit cərəyan releləri
b) Dəyişən cərəyan releləri
7. Açara təsir vasitəsinə görə:
a)Birbaşa təsir edən relelər. Bu relelər birbaşa olaraq açarın açma dolağına impulsun göndərilməsini təmin edirlər.
b)Dolayı təsir edən relelər. Bu relelər öz köməkçi kontaktlarını qapayaraq açarın açma dolağına əlavə enerji mənbəyinin qoşulmasını təmin edirlər.
8. Element bazasına görə:
a)Elektromexaniki relelər. Bu relelərdə mexaniki kontaktların qapanması dolağda axan cərəyanın yaratdığı maqnit sahəsinin təsirindən baş verir.
b) Yarımkeçirici relelər. Bu relelərdə hərəkət edən hissələr olmur. Həmin relelər inteqral mikrosxemlər əsasında yerinə yetirilir.
c) Mikroprosessor releləri. Mikrokontrollerlər əsasında qurulmuş bu kiçik qabaritli və az miqdarda güc tələb edən relelərdə kontakt sistemi olmur.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-02-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-16.
- Icons of Invention: The Makers of the Modern World from Gutenberg to Gates. ABC-CLIO. 2009. səh. 153. ISBN . 2020-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-16.
- "The electromechanical relay of Joseph Henry". Georgi Dalakov. 2012-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-16.
- . May 24, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 16, 2019.
- "Relay". EtymOnline.com. 2020-11-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-16.
- A. M. Hüseynov. Rele mühafizəsi. Bakı, 2009
- Чернобровов Н.В. Релейная защита, Учебное пособие для техникумов. — Изд. 5-е, перераб. и доп. — М.: Энергия, 1974. — 680 с., ил.
Həmçinin bax
 | İnternet ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rele elektrikle isleyen cevirme cihazi Bir cox releler elektromaqnitden istifade etmekle mexaniki olaraq mexanizmi deyisirler Releler adeten bir cox emeliyyatlari cemi bir siqnalla idare etmek elece de bir cox emeliyyatlari asagi guclu siqnallar vasitesile idare etmek ucun istifade olunurlar Ilk releler uzunmesafeli teleqraf xetlerinde bir yerden gelen siqnalin diger istiqamete yoneldilmesi ucun tekrar olunmasi meqsedi ile istifade olunurdular Releler telefon mubadilesi ve ilk komputer nesillerinde mentiqi emeliyyatlari aparmaq ucun istifade olunurdular Avtomatlasdirilmis kicik rele Qapagi cixardirilib Tarixi1809 cu ilde Samuel Tomas von Sommerrinq elektrokimyevi teleqrafin terkib hissesi kimi elektrolit releni layihelendirdi Amerikan alim Yozef Henrinin ve ingilis ixtiraci Edvard Davinin de relelerin kesfi istiqametinde fealiyyetleri olub Indi rele adlandirdigimiz sade qurgu 1840 ci ilde Samuel Morsenin teleqraf patentine daxil edilib Rele sozune texniki edebiyyatlarda 1860 ci ilden rast gelinir Rele muhafizesiRele muhafizesi qurgulari asagidaki teleblere cavab vermelidir Selektivlik Selektivlik dedikde rele muhafizesinin secicilik qabiliyyeti nezerde tutulur Yeni rele muhafizesinin tesiri ele olmalidir ki qisa qapanma zamani yalniz sistemin zedelenmis hissesi acilsin Rele muhafizesi qurgusunun yalniz zedelenmis sahede tesir etdiyi halda hemin muhafize mutleq selektivliyine malikdir Mutleq selektivlikli muhafize basqa sahelerin muhafizesini ehtiyatlandirmir Reqemli texnikanin komeyi ile selektivliyi temin etmek ucun esasen asagidaki usullardan istifade edilir a Zamana gore b Cereyana gore c Istiqamate gore Zamana gore selektivlik Selektivliyin bu formasindan esasen radial sxemlerde istifade olunur Sonuncu xetde bas veren zedelenmeni butun muksimal cereyan releleri hiss edir Lakin releler arasinda muxtelif isleme vaxtlarinin olmasina gore zedelenme D relesi vasitesile aradan qaldirildiqdan sonra diger releler evvelki normal veziyyetine qayidirlar Iki ardicil rele arasindaki vaxt ferqi selektivlik intervali adlanir ve adeten 0 3 san goturulur Zamana gore selektivliyin ustun ceheti budur ki selektivliyin elde edilmesi cox asan basa gelir Lakin pillelerin sayi coxaldiqca menbe terefden boyuk dozme muddetinin alinmasi yolverilmezdir Zamana gore selektivliyi esasen iki formada asili olmayan dozme muddetli ve eks asili dozme muddetli yerine yetirmek olar Eks asili dozme muddetli MCM ni yerine yetiren zaman T selektivlik intervali cereyanlarin maksimum qiymetlerine esasen sazlanir ve bu zaman eyni eyriden istifade etmek lazimdir ki kesisme olmasin Muhafizenin isleme cereyanlari IsA gt IsB gt IsC kimi goturulur Qeyd edek ki eks asili dedikde burada cereyanin qiymetinin artmasi ile isleme muddetinin azalmasi nezerde tutulur Cereyana gore selektivlik Cereyana gore selektivlik qisaqapanma cereyaninin mesafeden asili olaraq deyismesine esaslanir Muhafizenin isleme cereyani muhafize olunan zonanin q q ma cereyaninin minimal qiymetinden kicik zona xaricindeki q q ma cereyaninin maksimal qiymetinden boyuk goturulur Ancaq qeyd edek ki bezen selektivliyi bu formada temin etmek cetin olur cunki qonsu zonalarin q q ma cereyanlari o qeder de ferqlenmirler bu hala xususen orta gerginliklerde rast gelinir Lakin muhafizenin selektivliyi cox sade elde olunur celdir ani ve ucuz basa gelir Istiqamete gore selektivlik Iki terefden beslenen xetlerde q q ma bas verdikde selektivliyi temin etmek meqsedile istiqametli MCM tetbiq edilir Istiqameti teyin etmek ucun releye hem cereyanin ve hem de gerginliyin sinusoidasi daxil edilmelidir Muhafize relesi bu halda cereyan ve gerginliyin arasindaki bucga esasen q q cereyaninin sinden xetde dogru ve yaxus eksine oldugunu teyin edecekdir Istiqametli cereyan muhafizesinin tetbiqi 1 ci xettde bas veren q q ma zamani yalniz D1 in muhafizesi zedelenmeni askar edir D2 nin muhafizesi sinden xetde dogru oldugu ucun zedelenmeni askar etmir Sinde bas veren zedelenme zamani ise hec biri islemir Bu halda sinin muhafizesi islemelidir Bu muhafize sade basa gelir ve cox hallarda diger muhafizeler ile birlikde tetbiq edilir Lakin muhafizeni qurmaq ucun gerginlik transformatoruna ehtiyac var Celd tesiretme Elektrik avadanliqlarin qisa qapanma cereyanin termiki tesirinden siradan cixmasinin qarsisini almaq ve elektroenergetika sisteminin dayaniqliginin saxlanilmasi ucun zedelenmis element sebekeden mumkun qeder tez acilmalidir Bu ise o demekdir ki rele muhafizesi qurgusu celd tesir etmelidir Rele muhafizesi qurgusunun ise dusme vaxti asagidaki dustur esasinda teyin edilir tmuh is td m tac burada td m muhafizenin dozme muddeti tac acarin acma vaxti Muasir muhafizeler ucun tmuh is 0 04 0 1 san Hessasliq Rele muhafizesi oz tesir zonasinda butun hallarda zedelenmis elementi hiss ederek onu sebekeden acmalidir Bu o demekdir ki rele muhafizesi qurgusu hessas olmalidir Rele muhafizesinin hessasligi hessasliq emsali ile xarakterize olunur Kh Iqq Iis burada Iq q qisa qapanma cereyanidir Iis rele muhafizesinin minimal isleme cereyanidir Isleme cereyani dedikde muhafizenin islemesi ucun kifayet olan cereyanin qiymeti nezerde tutulur Muhafizenin hessasligini artirmaq meqsedile hessasliq emsalinin minimal qiymeti teyin edilir Kh Iqq min Iis Burada Iqq min qisa qapanma cereyanin minimum qiymetidir Cox hallarda hemin cereyan iki fazali qisa qapanma zamani yaranan cereyana beraber goturulur Kh Iqq min I 2 qq Hesablamalar zamani I 2 qq 0 87I 3 qq max qebul olunur Muhafizenin hessasliq emsali adeten 1 5 den boyuk olmalidir Kh min Iqq min Iis 1 5 Ehtiyat muhafizeler ucun Kh min 1 2 Qeyd etmek lazimdir ki bezi hallarda yuksek hessasliga malik olan muhafizeler zedelenmemis elementlerinin qeyri selektiv acilmalarina sebeb olur Etibarliliq Rele muhafizesi qurgulari sistemde bas veren qisa qapanmalar zamani etibarli islemeledir yeni hec vaxt texniki nasazligi sebebinden imtina etmemelidir Muhafizenin etibarsiz olmasi selektivliyin pozulmasina getirib cixarir Bele ki Sek 1 1 de gosterilmis sxeminde RM3 muhafizesinin acarinin texniki qusuru sebebinden acilmamasi RM2 muhafizesinin ise dusmesi ile neticelenecek Bu da X1 xettinin qeyri selektiv acilmasina sebeb olacaq Relelerin tesnifati1 Tesir prinsipine gore a Elektromaqnit b Induksion c Maqnitelektrik ve s releleri 2 Rele terefinden reaksiya verilen parametrlerine gore a Cereyan b Gerginlik c GucBirinci teref releleri d Muqavimet ve s releleri 3 Nezaret edilen parametrlerinin azalmasina ve ya artmasina reaksiyasina gore a Maksimal releler parametrin artmasina reaksiya verib ise dusur b Minimal releler parametrin azalmasina reaksiya verib ise dusur 4 Sxeme qosulmasina gore a Birinci teref releleri Muhafize dovresine birbasa yeni olcu transformatorlari olmadan qosulur Ikinci teref releleri b Ikinci teref releleri Muhafize dovresine olcu transformatorlari vasitesile qosulur 5 Teyinatina gore a Esas releler Nezaret edilen parametrinin birbasa tesirinden ise dusur Meselen cereyan KA gerginlik KV istiqamet guc KW releleri ve s b Komekci releler Esas relelerin cixisindaki siqnallardan ise dusub muxtelif komekci funksiyalarini yerine yetirir Meselen zaman relesi KT rele muhafizesinin selektivliyini temin etmek ucun teleb olunan dozme muddetini yaradir Siqnal relesi KH esas relenin ise dusmesinden xeber verir sesle ve ya isiqla Araliq relesi KL guclu ve coxsayli kontaktlara malik olduguna gore bir nece idareetme dovresini kommutasiya ede biler Birbasa tesir eden releler 6 Cereyanin novunden asili olaraq a Sabit cereyan releleri b Deyisen cereyan releleri 7 Acara tesir vasitesine gore a Birbasa tesir eden releler Bu releler birbasa olaraq acarin acma dolagina impulsun gonderilmesini temin edirler Dolayi tesir eden releler b Dolayi tesir eden releler Bu releler oz komekci kontaktlarini qapayaraq acarin acma dolagina elave enerji menbeyinin qosulmasini temin edirler 8 Element bazasina gore a Elektromexaniki releler Bu relelerde mexaniki kontaktlarin qapanmasi dolagda axan cereyanin yaratdigi maqnit sahesinin tesirinden bas verir b Yarimkecirici releler Bu relelerde hereket eden hisseler olmur Hemin releler inteqral mikrosxemler esasinda yerine yetirilir c Mikroprosessor releleri Mikrokontrollerler esasinda qurulmus bu kicik qabaritli ve az miqdarda guc teleb eden relelerde kontakt sistemi olmur Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 02 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 08 16 Icons of Invention The Makers of the Modern World from Gutenberg to Gates ABC CLIO 2009 seh 153 ISBN 9780313347436 2020 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 08 16 The electromechanical relay of Joseph Henry Georgi Dalakov 2012 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2019 08 16 May 24 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi August 16 2019 Relay EtymOnline com 2020 11 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 08 16 A M Huseynov Rele muhafizesi Baki 2009 Chernobrovov N V Relejnaya zashita Uchebnoe posobie dlya tehnikumov Izd 5 e pererab i dop M Energiya 1974 680 s il Hemcinin baxRele sebekesi Internet ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin