Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əvvəllər Karelin tritonu daraqlı tritonun yarımnövü kimi qeyd edilirdi. Aparılan karioloji və biokimyəvi tədqiqatlar nəticəsində o sərbəst növ kimi göstərilmişdir. Hal-hazırda Karelin tritonu iki yarımnövü ayrılır:
- Triturus karelinii karelinii , 1970 — nominativ yarımnöv,
- Triturus karelinii arntzeni Litvinchuk, Borkin, Dzukic, и Kalezic, 1999.
| Karelin tritonu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Karelin tritonu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarici görünüşü
Adi tritondan bədən ölçüsünün iriliyinə görə fərqlənir. Uzunluğu 180 mm-ə çatır. Dərisi iri ziyillərə malikdir. Üst tərəfdən qara və ya şabalıdı rəngdədir, qarın hissəsi narıncı rəngdə olub, iri xallıdır. Erkəyin bel darağı çoxalma dövründə dişli olub, quyruğun əsasında kəsilir; quyruğun yan tərəfində mavi-ağ zolaq uzanır. Dişilər həmişə daraqsızdır. Quyruğu yanlardan basıq, ucu sapşəkilli uzunsovdur.
Yayılması
Karelin tritonu Kiçik Asiyanın şimalında və Avropanın çox hissəsində, Azərbaycanda isə cənub və şimal-şərq yamaclarında, o cümlədən Lənkəran təbii vilayətinin müxtəlif ərazilərində yayılıb. Bu ərazilərdə nominativ Triturus karelinii karelinii (Strauch, 1870) yarımnövünə rast gəlinir.
Yaşayış yerləri
Ən çox meşə, meşə-çöl və dağ-çöl landşaftlarında rast gəlinir. Azərbaycanda sayına dair məlumat yoxdur, lakin bu növ hər yerdə azsaylıdır.
Həyat tərzi
Adi triton kimi Karelin tritonu da gecə həyat tərzi keçirir. Gündüzlər çürümüş kötüklərdəki boşluqlarda, daşların arasında, ağac kökləri altında, meşə döşənəyində və gəmiricilərin yuvasında gizlənir. Suda, həm gündüz, həm də gecə fəal olur. Qışlama yerlərini mart-aprel aylarında tərk edib, su hövzələrinə gedir. Bu dövrdə onları adi tritonlarla birgə müşahidə etmək olur, lakin yaşayış ərazisinə görə onlar arasında rəqabət yoxdur. Onların ekoloji mövqeyi müxtəlifdir. Karelin tritonu su hövzəsinin daha dərin qatlarında, adi triton isə suyun yaxşı qızan hissəsində, yəni səthinə yaxın üst qatında yaşamağa üstünlük verir. Suya daxil olduqdan az sonra onlarda "nikah oyunları" başlayır. Erkəklər bu zaman çox bəzəkli olur. 80–600 yumurta qoyur (əksər hallarda 150–200). Adi tritondan fərqli olaraq, dişilər yumurtalarını yarpağa bükmür, əksinə, suda üzən yarpaqların alt tərəfinə yapışdırır və 13–18 gündən sonra sürfə əmələ gəlir. Onun xarici qəlsəmələri olur. Oktyabrda qışlamağa gedir. Karelin tritonunun sürfəsi adi tritonun sürfəsindən quyruğunun uc hissəsinin uzunluğu və ətraflardakı daxili barmaqların çox uzun olması ilə fərqlənir. Müxtəlif onurğasızlarla qidalanır. Zərərli cücülərlə məhv etməklə böyük xeyir verir və yerli meşə təsərrüfatı üçün əhəmiyyətli növdür. Qış yuxusuna getməsi oktyabrın sonu və ya noyabrın əvvəllərində baş verir. Suda–quruda yaşayanların Avropa növləri içərisində aşağı temperatura ən dözümlüsüdür. Adi triton kimi, onlar da quruda mamır örtüyü altında, köhnə kötüklərdəki boşluqlarda, gəmirici yuvasında qışlayır.
Mühafizə statusu
Sayı azalmaqda olan növdür (EN). Azərbaycanın Qırmızı Kitabının II nəşrinə daxil edilmişdir.
Sayı
Lənkəran təbii vilayəti ərazisində süni su hövzələrində kiçik qruplar şəklində 4–6 fərdinə rast gəlinir.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Əsasən, meşələrin qırılması, su mənbələrinin quruması və çirklənməsi.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
İUCN siyahısına (LC kateqoriyası) salınmışdır. Konkret qorunma tədbirləri hazırlanmamışdır. Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunda və Hirkan Milli Parkında qorunur. (əlavə II) daxil edilib.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Kənd və meşə təsərrüfatlarında qorunmasını təbliğ etmək vacibdir. Bu növün İUCN siyahısına LR kateqoriyası ilə daxil edilməsi məsləhət görülür
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
- Azərbaycan heyvanlar aləmi, III Onurğalılar, Bakı: Elm, 2004, 619 s.
- Azərbaysan Respublikasının Qırmızı kitabı, II hissə, Bakı, "Şərq-Qərb nəşriyyatı, 517 s.
- Алекперов А.М. Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Изд-во "Элм". Баку, 1978, 264 с.
- Гасымова Г.Х., Ганиев Ф.Р. Современная систематика амфибий Азербайджана, Труды Института Зоологии, XXIX том, Баку: Элм, 2011, стр. 358–362
Həmçinin bax
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2005.
- Описание и ареал [ölü keçid] (ing.) на сайте Global Amphibian Assessment 2011-04-12 at the Wayback Machine
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evveller Karelin tritonu daraqli tritonun yarimnovu kimi qeyd edilirdi Aparilan karioloji ve biokimyevi tedqiqatlar neticesinde o serbest nov kimi gosterilmisdir Hal hazirda Karelin tritonu iki yarimnovu ayrilir Triturus karelinii karelinii 1970 nominativ yarimnov Triturus karelinii arntzeni Litvinchuk Borkin Dzukic i Kalezic 1999 Karelin tritonuElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Karelin tritonuBeynelxalq elmi adiTriturus karelinii Alexander Strauch 1870Sekil axtarisiITIS 668405NCBI 8325EOL 1048229Xarici gorunusuAdi tritondan beden olcusunun iriliyine gore ferqlenir Uzunlugu 180 mm e catir Derisi iri ziyillere malikdir Ust terefden qara ve ya sabalidi rengdedir qarin hissesi narinci rengde olub iri xallidir Erkeyin bel daragi coxalma dovrunde disli olub quyrugun esasinda kesilir quyrugun yan terefinde mavi ag zolaq uzanir Disiler hemise daraqsizdir Quyrugu yanlardan basiq ucu sapsekilli uzunsovdur YayilmasiKarelin tritonu Kicik Asiyanin simalinda ve Avropanin cox hissesinde Azerbaycanda ise cenub ve simal serq yamaclarinda o cumleden Lenkeran tebii vilayetinin muxtelif erazilerinde yayilib Bu erazilerde nominativ Triturus karelinii karelinii Strauch 1870 yarimnovune rast gelinir Yasayis yerleriEn cox mese mese col ve dag col landsaftlarinda rast gelinir Azerbaycanda sayina dair melumat yoxdur lakin bu nov her yerde azsaylidir Heyat terziAdi triton kimi Karelin tritonu da gece heyat terzi kecirir Gunduzler curumus kotuklerdeki bosluqlarda daslarin arasinda agac kokleri altinda mese doseneyinde ve gemiricilerin yuvasinda gizlenir Suda hem gunduz hem de gece feal olur Qislama yerlerini mart aprel aylarinda terk edib su hovzelerine gedir Bu dovrde onlari adi tritonlarla birge musahide etmek olur lakin yasayis erazisine gore onlar arasinda reqabet yoxdur Onlarin ekoloji movqeyi muxtelifdir Karelin tritonu su hovzesinin daha derin qatlarinda adi triton ise suyun yaxsi qizan hissesinde yeni sethine yaxin ust qatinda yasamaga ustunluk verir Suya daxil olduqdan az sonra onlarda nikah oyunlari baslayir Erkekler bu zaman cox bezekli olur 80 600 yumurta qoyur ekser hallarda 150 200 Adi tritondan ferqli olaraq disiler yumurtalarini yarpaga bukmur eksine suda uzen yarpaqlarin alt terefine yapisdirir ve 13 18 gunden sonra surfe emele gelir Onun xarici qelsemeleri olur Oktyabrda qislamaga gedir Karelin tritonunun surfesi adi tritonun surfesinden quyrugunun uc hissesinin uzunlugu ve etraflardaki daxili barmaqlarin cox uzun olmasi ile ferqlenir Muxtelif onurgasizlarla qidalanir Zererli cuculerle mehv etmekle boyuk xeyir verir ve yerli mese teserrufati ucun ehemiyyetli novdur Qis yuxusuna getmesi oktyabrin sonu ve ya noyabrin evvellerinde bas verir Suda quruda yasayanlarin Avropa novleri icerisinde asagi temperatura en dozumlusudur Adi triton kimi onlar da quruda mamir ortuyu altinda kohne kotuklerdeki bosluqlarda gemirici yuvasinda qislayir Muhafize statusuSayi azalmaqda olan novdur EN Azerbaycanin Qirmizi Kitabinin II nesrine daxil edilmisdir SayiLenkeran tebii vilayeti erazisinde suni su hovzelerinde kicik qruplar seklinde 4 6 ferdine rast gelinir Mehdudlasdirici amillerEsasen meselerin qirilmasi su menbelerinin qurumasi ve cirklenmesi Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerIUCN siyahisina LC kateqoriyasi salinmisdir Konkret qorunma tedbirleri hazirlanmamisdir Zaqatala Dovlet Tebiet Qorugunda ve Hirkan Milli Parkinda qorunur elave II daxil edilib Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerKend ve mese teserrufatlarinda qorunmasini teblig etmek vacibdir Bu novun IUCN siyahisina LR kateqoriyasi ile daxil edilmesi meslehet gorulurEdebiyyatAzerbaycanin Qirmizi Kitabi II Cild Baki 2013 Azerbaycan heyvanlar alemi III Onurgalilar Baki Elm 2004 619 s Azerbaysan Respublikasinin Qirmizi kitabi II hisse Baki Serq Qerb nesriyyati 517 s Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Izd vo Elm Baku 1978 264 s Gasymova G H Ganiev F R Sovremennaya sistematika amfibij Azerbajdzhana Trudy Instituta Zoologii XXIX tom Baku Elm 2011 str 358 362Hemcinin baxAdi tritonIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2005 Opisanie i areal olu kecid ing na sajte Global Amphibian Assessment 2011 04 12 at the Wayback Machine Azerbaycanin Qirmizi Kitabi II Cild Baki 2013Xarici kecidler