Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çovdar mahmızı (lat. Claviceps purpurea) — fungi aləminin ascomycota şöbəsinin sinfinin dəstəsinin fəsiləsinin cinsinə aid göbələk növü.
| Çovdar mahmızı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Şöbə: Ranqsız: Yarımşöbə: Ranqsız: Ranqsız: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Çovdar mahmızı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Sıranın nümayəndələrində cinsi çoxalma məlumdur. Onların hamısı homotallikdir. Klavisepslərin inkişaf tsiklində konidilərlə çoxalama da müşahidə olunur.
Çovdar mahmızının böyük təcrübi əhəmiyyəti vardır. O bir tərəfdən taxıl bitkilərində parazitlik edərək məhsuldarlığı azaldır, digər tərəfdən isə tərkibindəki zəhərli maddələrdən tibdə geniş istifadə olunur. Onların təsirindən əzələlər büzüşür və nəticədə qanaxma dayanır. Həmin maddələr şiddətli zəhərlənmələr verir.
Çovdar mahnuzı mühüm praktiki əhəmiyyət kəsb edir. O, müxtəlif taxıl bitkiləri, xüsusən çovdar sünbüllərində parazit həyat tərzi keçirir, bitkinin çiçək yatağında inkişaf edərək mitseli, konididaşıyıcılar və şəffaf təkhüceyrəli konidilər əmələ gətirir. Onun bu dövrü sfaseliya adlanır. Bitkilərin yoluxımış hissəsindən həşəratları özünə cəlb edən şirin şirə ifraz olunur ki, nəticədə konidilər həşərat vasitəsilə sağlam bitkilərə keçərək xəstəliyi yayırlar. Konidilər inkişaf edən zaman mitseli yığılaraq yumurtalığın alt hissəsində tünd-bənövşəyi rəngli mahmızabənzər sklerotsilər əmələ gəlir. Onlar yetişdikcə torpağa tökülüb orada qışlayır və ikinci ilin yazında inkişaf edərək iki hissədən: 20-30 ədəd uzun ayaqcıq və yumru qırmızımtıl başdan ibarət stromalar əmələ gətirir. Başın səthində kiçik məsaməli, ellipsvarı boşluğa malik çoxlu sayda peritetsi yerləşir. Onun 8 ədəd telşəkilli askosporu olan uzunsov kisələri vardır. Parafizlər yoxdur. Kisələr yetişdikdə məsamədən xaricə çıxır, sporlar külək vasitəsilə çiçəkləyən taxıl bitkilərinə gətirilir və yenidən burada inkişaf edirlər. Çovdar mahmızının böyük təcrübi əhəmiyyəti vardır. O, bir tərəfdən taxıl bitkilərində parazitlik edərək məhsuldarlığı azaldır, digər tərəfdən isə tərkibindəki zəhərli maddələrdən tibbdə geniş istifadə olunur. Onların təsirindən əzələlər büzüşür, qanaxma dayanır. Həmin maddələr şiddlətli zəhərlənmələr verir.
Botaniki xarakteristikası
Parazit göbələk olub, digər yabanı və mədəni bitkilərin üzərində yaşayır. O, öz yaşayışını 3 mürəkkəb: skleroidal, kisəli və kondidal tsikillə başa çatdırır. Tibb təlimində skleroidal – göbələk halında olan yaşayış mərhələsidir.
Çovdar mahmızı bozqır və tundra ərazilərində geniş yayılmışdır.
Çox rütublətli havada taxılların ziyanvericisi hesab olunur. Göbələyin inkişafı üçün optimal temperatur 24ºС hesab olunur.
Farmakoloji sənaye üçün becərilən çovdar mahmızının seçimi bir neçə mərhələyə bölünür: 1) çovdar mahmızının toplanılması, 2) materialın yoluxma dərəcəsinin yoxlanılması, 3) sürməyə yoluxma. Toplanılan çovdar mahmızı quruducu şkafda 400C temperaturda qurudulmalıdır. Yüksək temperaturada qurutduqda alkaloidlər parçalanir.
Çovdar mahmızı olan taxıllar anbarlarda sağlam toxumlardan ayrı saxlanılmaqla, dezinfeksiya edilməlidir. Xammal B siyahısına daxildir.
Tərkibi və təsiri
Sklerosiya dövründə tərkibində daha çox indol qrupu alkaloidləri rast gəlinir. Bu alkaloidlər iki qupa: lizerqin turşusu və klavin sırası alkaloidlərinə ayrılır. Birinci qrupda 7 steromüntəzəm birləşmələr dayanır. Alkaloidlərdən lezerqin yarımqrupu 4 tipə: peptid sırası (erqotamin, erqotoksin), alkolanid tipi (erqometrin, erqometrinin), amid tipi (erqin, erqinin) və karbonilamid tipinə (alfa lizerqin metilkarbinolamid turşusu) ayrılır. İndiki zamanda lizerqin turşusunun 20-dən çox alkaloidləri vardır. Yüksək alkaloidləri olan çovdar mahmızının bəzi ştammlarında 0,3-0,5% alkaloidlərin olduğu aşkar edilmişdir. Bu alkaloidlərdən erqotamin ştammında 70% erqotoksin, erqokriptin ştammında 80% erqokriptin vardır. Alkaloidlərdən başqa tərkibində aminlər, alkilaminlər, 35% aminturşular, piyli yağlar, süd turşusu, şəkər və piqmentlər tapılmışdır.
Mədəni becərilən yetişmiş çovdar mahmızının qurudulan xammalı keyfiyyətli dərman bitkisi olub, mürəkkəb təsir mexanizminə malikdir. Farmakoloji xüsusiyyətinə görə tərkibindəki erqotamin və erqometrinə görə uşaqlıq əzələsinin tonusunu azaldır, digər xüsusiyyətinə əsasən α-adrenoblokatr olduğundan, ürək-damar xəstəliklərində təyin edilir. Çovdar mahmızından 30-a qədər dərman preparatları alınır. Çovdar mahmızından zəhərlənmə (erqotizm) onun tərkibindəki alkaloidlərlə bağlıdır. Bu zaman qıcolmalar başlayır, kapilliyarlar daraldığından periferiyalarda qanqrena prosesləri başlayır.
İndiki zamanda taxıllarda sünbülləmə başlayanda bu pas göbələyinin kandida sporları yayılaraq sünbülləri xəstələndirir. Sklerosiya dövründə onun tərkibində erqoalkaloidlər seleksiya işlərinin aparılmasına böyük maneçilik törədirlər. Yeni yaranan ştamplar müxtəlif alkaloidlərin yaranmasına səbəb olurlar. İndiki zamanda 4 ştampın yaranmasına (erqotamin, erqotoksin, erqokriptin və erqometrin) səbəb olur. Birinci iki ştamp təbabətdə geniş şəkildə tətbiq edilir. Taxılın yetişməsi - göbələyin sklerosiya dövrünə düşür. Çovdar mahmızının sümsüsünün tozu keyfiyyətli dərman bitkisi kimi uşaqlıq əzələsini stimullaşdıran alkaloidlərdən təşkil olunmuşdur. Tərkibində olan maddələr genokoloji praktikada işlədilərək, uşaqlıq əzələsini yığaraq qanaxmanı kəsir. Olduqca keyfiyyətli olan bu maddə erqometrindir. Erqometrin alkaloidi "bellataminal" və "kofetamin"in əsas tərkib hissəsini təşkil edir. "Bellataminal" spazmolotik və sakitləşdirici dərman kimi yüksək həssaslıqda, halsızlıqda, klimakterik nevrozlarda, neyrodermitdə, vegetativ distoniyada, miqrendə və arterial hipotoniyada təyin edilir. Erqokriptin ştampından yarımsintetik preparat olan parlodel dərmanı alinır. Bu preparat prolaktin sekresiyasını azaldaraq, mastit və süd vəzinin xərçəngində tətbiq edilir.
İstinadlar
- Index Fungorum (ing.).
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Covdar mahmizi lat Claviceps purpurea fungi aleminin ascomycota sobesinin sinfinin destesinin fesilesinin cinsine aid gobelek novu Covdar mahmiziElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz Alem GobeleklerYarimalem Sobe Kiseli gobeleklerRanqsiz Yarimsobe Ranqsiz Ranqsiz Sinif Yarimsinif Deste Fesile Cins Nov Covdar mahmiziBeynelxalq elmi adiClaviceps purpurea Tul 1853Sekil axtarisiNCBI 5111EOL 1029583 162059 Siranin numayendelerinde cinsi coxalma melumdur Onlarin hamisi homotallikdir Klavisepslerin inkisaf tsiklinde konidilerle coxalama da musahide olunur Covdar mahmizinin boyuk tecrubi ehemiyyeti vardir O bir terefden taxil bitkilerinde parazitlik ederek mehsuldarligi azaldir diger terefden ise terkibindeki zeherli maddelerden tibde genis istifade olunur Onlarin tesirinden ezeleler buzusur ve neticede qanaxma dayanir Hemin maddeler siddetli zeherlenmeler verir Covdar mahnuzi muhum praktiki ehemiyyet kesb edir O muxtelif taxil bitkileri xususen covdar sunbullerinde parazit heyat terzi kecirir bitkinin cicek yataginda inkisaf ederek mitseli konididasiyicilar ve seffaf tekhuceyreli konidiler emele getirir Onun bu dovru sfaseliya adlanir Bitkilerin yoluximis hissesinden heseratlari ozune celb eden sirin sire ifraz olunur ki neticede konidiler heserat vasitesile saglam bitkilere kecerek xesteliyi yayirlar Konidiler inkisaf eden zaman mitseli yigilaraq yumurtaligin alt hissesinde tund benovseyi rengli mahmizabenzer sklerotsiler emele gelir Onlar yetisdikce torpaga tokulub orada qislayir ve ikinci ilin yazinda inkisaf ederek iki hisseden 20 30 eded uzun ayaqciq ve yumru qirmizimtil basdan ibaret stromalar emele getirir Basin sethinde kicik mesameli ellipsvari bosluga malik coxlu sayda peritetsi yerlesir Onun 8 eded telsekilli askosporu olan uzunsov kiseleri vardir Parafizler yoxdur Kiseler yetisdikde mesameden xarice cixir sporlar kulek vasitesile cicekleyen taxil bitkilerine getirilir ve yeniden burada inkisaf edirler Covdar mahmizinin boyuk tecrubi ehemiyyeti vardir O bir terefden taxil bitkilerinde parazitlik ederek mehsuldarligi azaldir diger terefden ise terkibindeki zeherli maddelerden tibbde genis istifade olunur Onlarin tesirinden ezeleler buzusur qanaxma dayanir Hemin maddeler siddletli zeherlenmeler verir Botaniki xarakteristikasiParazit gobelek olub diger yabani ve medeni bitkilerin uzerinde yasayir O oz yasayisini 3 murekkeb skleroidal kiseli ve kondidal tsikille basa catdirir Tibb teliminde skleroidal gobelek halinda olan yasayis merhelesidir Covdar mahmizi bozqir ve tundra erazilerinde genis yayilmisdir Cox rutubletli havada taxillarin ziyanvericisi hesab olunur Gobeleyin inkisafi ucun optimal temperatur 24ºS hesab olunur Farmakoloji senaye ucun becerilen covdar mahmizinin secimi bir nece merheleye bolunur 1 covdar mahmizinin toplanilmasi 2 materialin yoluxma derecesinin yoxlanilmasi 3 surmeye yoluxma Toplanilan covdar mahmizi quruducu skafda 400C temperaturda qurudulmalidir Yuksek temperaturada qurutduqda alkaloidler parcalanir Covdar mahmizi olan taxillar anbarlarda saglam toxumlardan ayri saxlanilmaqla dezinfeksiya edilmelidir Xammal B siyahisina daxildir Terkibi ve tesiriSklerosiya dovrunde terkibinde daha cox indol qrupu alkaloidleri rast gelinir Bu alkaloidler iki qupa lizerqin tursusu ve klavin sirasi alkaloidlerine ayrilir Birinci qrupda 7 steromuntezem birlesmeler dayanir Alkaloidlerden lezerqin yarimqrupu 4 tipe peptid sirasi erqotamin erqotoksin alkolanid tipi erqometrin erqometrinin amid tipi erqin erqinin ve karbonilamid tipine alfa lizerqin metilkarbinolamid tursusu ayrilir Indiki zamanda lizerqin tursusunun 20 den cox alkaloidleri vardir Yuksek alkaloidleri olan covdar mahmizinin bezi stammlarinda 0 3 0 5 alkaloidlerin oldugu askar edilmisdir Bu alkaloidlerden erqotamin stamminda 70 erqotoksin erqokriptin stamminda 80 erqokriptin vardir Alkaloidlerden basqa terkibinde aminler alkilaminler 35 amintursular piyli yaglar sud tursusu seker ve piqmentler tapilmisdir Medeni becerilen yetismis covdar mahmizinin qurudulan xammali keyfiyyetli derman bitkisi olub murekkeb tesir mexanizmine malikdir Farmakoloji xususiyyetine gore terkibindeki erqotamin ve erqometrine gore usaqliq ezelesinin tonusunu azaldir diger xususiyyetine esasen a adrenoblokatr oldugundan urek damar xesteliklerinde teyin edilir Covdar mahmizindan 30 a qeder derman preparatlari alinir Covdar mahmizindan zeherlenme erqotizm onun terkibindeki alkaloidlerle baglidir Bu zaman qicolmalar baslayir kapilliyarlar daraldigindan periferiyalarda qanqrena prosesleri baslayir Indiki zamanda taxillarda sunbulleme baslayanda bu pas gobeleyinin kandida sporlari yayilaraq sunbulleri xestelendirir Sklerosiya dovrunde onun terkibinde erqoalkaloidler seleksiya islerinin aparilmasina boyuk manecilik toredirler Yeni yaranan stamplar muxtelif alkaloidlerin yaranmasina sebeb olurlar Indiki zamanda 4 stampin yaranmasina erqotamin erqotoksin erqokriptin ve erqometrin sebeb olur Birinci iki stamp tebabetde genis sekilde tetbiq edilir Taxilin yetismesi gobeleyin sklerosiya dovrune dusur Covdar mahmizinin sumsusunun tozu keyfiyyetli derman bitkisi kimi usaqliq ezelesini stimullasdiran alkaloidlerden teskil olunmusdur Terkibinde olan maddeler genokoloji praktikada isledilerek usaqliq ezelesini yigaraq qanaxmani kesir Olduqca keyfiyyetli olan bu madde erqometrindir Erqometrin alkaloidi bellataminal ve kofetamin in esas terkib hissesini teskil edir Bellataminal spazmolotik ve sakitlesdirici derman kimi yuksek hessasliqda halsizliqda klimakterik nevrozlarda neyrodermitde vegetativ distoniyada miqrende ve arterial hipotoniyada teyin edilir Erqokriptin stampindan yarimsintetik preparat olan parlodel dermani alinir Bu preparat prolaktin sekresiyasini azaldaraq mastit ve sud vezinin xercenginde tetbiq edilir IstinadlarIndex Fungorum ing Hemcinin bax