Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tikanbaşlılar (lat. Acanthocephala) — heyvanlar aləminə aid heyvan tipi. Yetkinlik məhələsində onurğalıların bağırsaqlarında, sürfələri onurğasız su heyvanlarının bədən boşluğunda yaşayır. 750 növü təsnif olunub.
| Tikanbaşlılar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Klad: Tip: Tikanbaşlılar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Ümumi xarakteristika
Tikanbaşlılar bir çox əlamətlərinə-silindrik bədən formasına, kutikula və quruluşuna, ilk bədən boşluğuna, bədəni təşkil edən azsaylı hüceyrələrinə görə dəyirmi qurdlara oxşardırlar. Eyni zamanda tikanbaşlılarda protonefridial tipli ifrazt sistemi, dəri-əzələ kisəsinin quruluşu, bağırsağın ixtisar olunması, lentşəkilli qurdların skoleksində olduğu kimi, başcığında qarmaqcıqlarla təchiz olunmuş sorucu xortumu, sürfələrinin sistiserkə oxşarlığı və s. onları yastı qurdlara yaxınlaşdırır.
Xarici quruluşu
Tikanbaşlıların en kəsiyi dəyirmi formada olub, müxtəlif ölçülü bədənə malikdirlər. Bədənləri xaricdən buğumlu olsa da, metamerlik müşahidə olunmur. Parazitin bədəninin ön hissəsində xortum yerləşir. Xortumun üzəri arxaya doğru əyilmiş kutikulyar qarmaqcıqlarla təchiz olunmuşdur. Bir neçə cərgədə yerləşən bu qarmaqcıqlar sahibin bağırsağından yapışmağa xidmət edir. Rekraktor əzələlərinin köməyi ilə xortum bədən daxilində xüsusi kisəyə-xortum yatağına çəkilə bilir.
Dəri-əzələ kisəsi kutikuladan, hipoderma və onun altında yerləşən əzələlərdən ibarətdir. Hipoderma əzələ lifləri və mürəkkəb kanallar sistemi əmələ gətirən xüsusi toxumadan təşkil olunmuşdur. Hipodermadakı bu kanallar bədən boşluğunda yerləşən lemnikslər adlanan xüsusi törəmələrə daxil olurlar. Lemnikslər lent şəklində olub, xortum yatağının yan tərəflərində yerləşir.
Daxili quruluşu
= Həzm sistemi
Həzm sistemi parazitizmlə əlaqədar olaraq yoxdur və qidalanma bədən səthi ilə yerinə yetirilir. Tikanbaşlılar sahibin həzm məhsullarını bağırsağın möhtəviyyatından qəbul edir. Bu prosesdə bədən örtüyünün üst qatında, mikroməsamələrlər xaricə açılan saysız-hesabsız nazik kanallar mühüm rol oynayır.
Sinir sistemi
Sinir sistemi çox sadədir. O xortum qınının içərisində, onun arxa hissəsinə yaxın yerləşən tək beyin sinir düyünündən ibarətdir. Sinir düyünündən irəli, xortuma tərəf nazik sinir şaxəcikləri çıxır. Bədən boşluğunu kəsən və ön divarları boyu arxaya yönələn bir qədər yoğun, iki yan sinir sütunu da ayrılır.
İfrazat sistemi
İfrazat sistemi yalnız bir neçə növdə tapılmışdır. Məsələn nəhəng tikanbaşlılarda (Macracanthorhynchus hirudinaceus) onlar bir qədər şəklini dəyişmiş protonefridilər xarakterindədir.
Cinsi sistem
Tikanbaşlılar ayrıcinslidir. Cinsi orqanları cütdür və onların inkişafı xüsusi birləşdirici bağla və yaxud liqamentlə əlaqədardır. Liqament xortum yatağının arxa hissəsindən başlayaraq, bütün bədən boşluğundan keçib, qurdun arxa hissəsinə qədər uzanır. Erkəyin iki oval toxumluğu və bir cüt toxum borusu vardır. Toxum borusunun ikisi də toxum axıdan kanala açılır. Cavan fərdlərdə dişi sistem liqamentin daxilində yeləşən iki yumurtalıqdan ibarətdir. Qurd böyüdükcə yumurtalıqlar çoxlu yumurta topalarına parçalanır, bunun isə əvvəlcə liqamentin içərisinə, sonra isə liqamentin divarı partladıqda bədən boşluğuna daxil olurlar. Hər yumurta topası onlarca cavan yumurta hüceyrələrindən ibarətdir.
İnkişafı və həyat dövriyyəsi
Tikanbaşlıların həyat dövriyyəsi, metamorfozla və sahib dəyişmə ilə müşayət olunur. Yumurtadan, ön hissəsində qarmaqlar tacı olan uzunsov sürfə inkişaf edir. Sürfələr və yetkin tikanbaşlılar nisbətən az sayda hüceyrələrdən ibarətdir. Bəzi tikanbaşlılarda hüceyrələrin sayı sabitdir. Hipoderma-6, leminsklər-3, xortum retraktorları-4 nüvəyə malikdir. Sinir sistemi hüceyrələrlə daha zəngindir.
Daxilində sürfə olan yumurtalar gələcək inkişafı üçün aralıq sahib tərəfindən udulmalıdır. Yetkin halda su onurğalılarında yaşayan tikanbaşlılar üçün aralıq sahib rolunu, əsasən xərçəngkimilər oynayır. Aralıq sahibin bağırsağında sürfə yumurtadan çıxır, bağırsağın divarını deşib bədən boşluğuna düşür. Burada sürfə qarmaqlarını atır, böyüyür və formalaşmış cavan tikanbaşlıya çevrilir. Yalnız cinsi sistem inkişaf etməmiş olur. Metamorfoz qurtardıqda xortum yatağa çəkilir, bədənin arxa hissəsi daxilə çökür. Aralıq sahib onurğalı heyvan tərəfindən udulduqda onun bədəni həzm olunur və tikanbaşlının sürfəsi kapsuladan çıxır. Parazitin xortumu çevrilib xaricə çıxır və axırıncı sahibin bağırsağının divarına girir. Bir müddətdən sonra tikanbaşlının cinsi sistemi fəaliyyətə başlayır.
Filogeniyası
Acanthocephales tipinin mənşəyi haqqında tam bir fikir yoxdur. Tikanbaşlıları bədənin silindrik olmasına, hipodermanın quruluşundakı oxşarlığa, onlarda ilk bədən boşluğunun olmasına və ayrıcinsliliyinə görə çox vaxt nematodlara yaxındır. Çox güman ki, Nemahelminthes tipi ilə paralel inkişaf edən tikanbaşlılar yastı qurdların təkamülünün "kor budağı"dır.
Təsnifatı
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
- Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tikanbaslilar lat Acanthocephala heyvanlar alemine aid heyvan tipi Yetkinlik mehelesinde onurgalilarin bagirsaqlarinda surfeleri onurgasiz su heyvanlarinin beden boslugunda yasayir 750 novu tesnif olunub TikanbaslilarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarRanqsiz Klad GnathiferaTip TikanbaslilarBeynelxalq elmi adiAcanthocephala Kolr 1771Sekil axtarisiITIS 64238NCBI 10232EOL 2FW 67118Umumi xarakteristikaTikanbaslilar bir cox elametlerine silindrik beden formasina kutikula ve qurulusuna ilk beden bosluguna bedeni teskil eden azsayli huceyrelerine gore deyirmi qurdlara oxsardirlar Eyni zamanda tikanbaslilarda protonefridial tipli ifrazt sistemi deri ezele kisesinin qurulusu bagirsagin ixtisar olunmasi lentsekilli qurdlarin skoleksinde oldugu kimi basciginda qarmaqciqlarla techiz olunmus sorucu xortumu surfelerinin sistiserke oxsarligi ve s onlari yasti qurdlara yaxinlasdirir Xarici qurulusuTikanbaslilarin en kesiyi deyirmi formada olub muxtelif olculu bedene malikdirler Bedenleri xaricden bugumlu olsa da metamerlik musahide olunmur Parazitin bedeninin on hissesinde xortum yerlesir Xortumun uzeri arxaya dogru eyilmis kutikulyar qarmaqciqlarla techiz olunmusdur Bir nece cergede yerlesen bu qarmaqciqlar sahibin bagirsagindan yapismaga xidmet edir Rekraktor ezelelerinin komeyi ile xortum beden daxilinde xususi kiseye xortum yatagina cekile bilir Deri ezele kisesi kutikuladan hipoderma ve onun altinda yerlesen ezelelerden ibaretdir Hipoderma ezele lifleri ve murekkeb kanallar sistemi emele getiren xususi toxumadan teskil olunmusdur Hipodermadaki bu kanallar beden boslugunda yerlesen lemniksler adlanan xususi toremelere daxil olurlar Lemniksler lent seklinde olub xortum yataginin yan tereflerinde yerlesir Daxili qurulusu Hezm sistemiHezm sistemi parazitizmle elaqedar olaraq yoxdur ve qidalanma beden sethi ile yerine yetirilir Tikanbaslilar sahibin hezm mehsullarini bagirsagin mohteviyyatindan qebul edir Bu prosesde beden ortuyunun ust qatinda mikromesamelerler xarice acilan saysiz hesabsiz nazik kanallar muhum rol oynayir Sinir sistemi Sinir sistemi cox sadedir O xortum qininin icerisinde onun arxa hissesine yaxin yerlesen tek beyin sinir duyununden ibaretdir Sinir duyununden ireli xortuma teref nazik sinir saxecikleri cixir Beden boslugunu kesen ve on divarlari boyu arxaya yonelen bir qeder yogun iki yan sinir sutunu da ayrilir Ifrazat sistemi Ifrazat sistemi yalniz bir nece novde tapilmisdir Meselen neheng tikanbaslilarda Macracanthorhynchus hirudinaceus onlar bir qeder seklini deyismis protonefridiler xarakterindedir Cinsi sistem Tikanbaslilar ayricinslidir Cinsi orqanlari cutdur ve onlarin inkisafi xususi birlesdirici bagla ve yaxud liqamentle elaqedardir Liqament xortum yataginin arxa hissesinden baslayaraq butun beden boslugundan kecib qurdun arxa hissesine qeder uzanir Erkeyin iki oval toxumlugu ve bir cut toxum borusu vardir Toxum borusunun ikisi de toxum axidan kanala acilir Cavan ferdlerde disi sistem liqamentin daxilinde yelesen iki yumurtaliqdan ibaretdir Qurd boyudukce yumurtaliqlar coxlu yumurta topalarina parcalanir bunun ise evvelce liqamentin icerisine sonra ise liqamentin divari partladiqda beden bosluguna daxil olurlar Her yumurta topasi onlarca cavan yumurta huceyrelerinden ibaretdir Inkisafi ve heyat dovriyyesiTikanbaslilarin heyat dovriyyesi metamorfozla ve sahib deyisme ile musayet olunur Yumurtadan on hissesinde qarmaqlar taci olan uzunsov surfe inkisaf edir Surfeler ve yetkin tikanbaslilar nisbeten az sayda huceyrelerden ibaretdir Bezi tikanbaslilarda huceyrelerin sayi sabitdir Hipoderma 6 leminskler 3 xortum retraktorlari 4 nuveye malikdir Sinir sistemi huceyrelerle daha zengindir Daxilinde surfe olan yumurtalar gelecek inkisafi ucun araliq sahib terefinden udulmalidir Yetkin halda su onurgalilarinda yasayan tikanbaslilar ucun araliq sahib rolunu esasen xercengkimiler oynayir Araliq sahibin bagirsaginda surfe yumurtadan cixir bagirsagin divarini desib beden bosluguna dusur Burada surfe qarmaqlarini atir boyuyur ve formalasmis cavan tikanbasliya cevrilir Yalniz cinsi sistem inkisaf etmemis olur Metamorfoz qurtardiqda xortum yataga cekilir bedenin arxa hissesi daxile cokur Araliq sahib onurgali heyvan terefinden udulduqda onun bedeni hezm olunur ve tikanbaslinin surfesi kapsuladan cixir Parazitin xortumu cevrilib xarice cixir ve axirinci sahibin bagirsaginin divarina girir Bir muddetden sonra tikanbaslinin cinsi sistemi fealiyyete baslayir FilogeniyasiAcanthocephales tipinin menseyi haqqinda tam bir fikir yoxdur Tikanbaslilari bedenin silindrik olmasina hipodermanin qurulusundaki oxsarliga onlarda ilk beden boslugunun olmasina ve ayricinsliliyine gore cox vaxt nematodlara yaxindir Cox guman ki Nemahelminthes tipi ile paralel inkisaf eden tikanbaslilar yasti qurdlarin tekamulunun kor budagi dir TesnifatiIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1999 Ruggiero M A Gordon D P Orrell T M Bailly N Bourgoin T Brusca R C Cavalier Smith T Guiry M D Kirk P M A Higher Level Classification of All Living Organisms ing PLOS ONE PLOS ONE Editors PLoS 2015 Vol 10 Iss 4 P e0119248 ISSN 1932 6203 doi 10 1371 JOURNAL PONE 0119248 PMID 25923521Hemcinin bax