Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amin Babayev (azərb. Amin Hacıbaba oğlu Babayev, 5 may 1950, Sarıbaş kəndi, Qax rayonu) — azərbaycanlı alim, Torpaq münbitliyinin modelləşdirilməsi və proqnozlaşdırılması istiqamətində elmi tədqiqatlar aparan və Ekoloji Kənd təsərrüfatı hərəkatı anlayışını ilk dəfə Azərbaycana gətirmiş alim, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatı üzrə Regional Təcrübə və Resurs Mərkəzinin direktorudur.
| Amin Babayev | |
|---|---|
| Amin Hacıbaba oğlu babayev | |
 | |
| Doğum tarixi | 5 may 1950 (74 yaş) |
| Doğum yeri | Sarıbaş kəndi, Qax Rayonu, Azərbaycan Respublikası |
| Elm sahələri | Torpaqşunaslıq və Ekoloji Kənd Təsərrüfatı |
| Elmi dərəcəsi | Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru |
| Elmi adı | Professor |
| İş yerləri | AMEA-nın Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatı üzrə Regional Təcrübə və Resurs Mərkəzinin direktoru |
| Elmi rəhbəri | Y.M.Sergeyev |
| Tanınır | Torpaq münbitliyinin modelləşdirilməsi və proqnozlaşdırılması, Ekoloji Kənd təsərrüfatı |
| Mükafatları | Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 may 2010-cu il tarixli sərəncamı ilə A.Babayevə “Əməkdar müəllim” fəxri adı verilmişdir. O, elm və təhsil sahəsində xidmətlərinə görə müxtəlif illərdə BMT-nin Beynəlxalq Ekologiya və Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Elmlər Akademiyasının “M.V.Lomonosov adına” və “Vernadski” ordenləri, eləcə də “Alim ulduzu” medalları ilə təltif olunaraq, ona Əməkdar Elm Xadimi fəxri adı verilmişdir. 2017-ci ildə İFOAM-ın rəhbərliyi ilə Almaniyada keçirilən Vahid Dünya Mükafatı (OWA) müsabiqəsinin laureatıdır və MDB ölkələri çərçivəsində bu mükafata layiq görülən ilk alimdir. 2020-ci ilin sentyabr ayında AMEA-nın Biologiya bölməsinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur. |
Həyatı
Amin Babayev 1950-ci il mayın 5-də Qax rayonunun Sarıbaş kəndində anadan olmuşdur. 1972-ci ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun (indiki ADAU-nun) Aqronomluq fakültəsinin aqrokimya və torpaqşünaslıq şöbəsini bitirmiş, həmin il M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetində məqsədli aspiranturaya daxil olmuşdur.
A. Babayev 1976-cı ildə elmlər namizədi, 1995-ci ildə isə elmlər doktoru alimlik dərəcəsini almışdır. 1997-ci ildə professor elmi adını almışdır. Əmək fəaliyyətinə 1976-cı ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda başlamışdır. 1976–1982 illərdə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası, Torpaqşünaslıq kafedrasının assistenti, dosenti vəzifələrində çalışmış, 1982–1985 illərdə Qərbi Afrika, Mali Respublikasının Katibuqu Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun professoru, 1985–2013 illərdə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının (indiki ADAU-nun) Torpaqşünaslıq kafedrasının dosenti, professoru, kafedra müdiri olmuşdur, 1996 Gəncə Aqrobiznes Assosiasiyasının (GABA) prezidenti seçilmişdir. 1998–2000 illərdə Dövlət Elm və Texnika Komitəsinin nəzdində Gəncə Elm və Texnika Mərkəzinin direktoru işləmiş, 1997–2011 illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Ali Attestasiya Komissiyasının eksperti olmuşdur.
2002-ci ildən Beynəlxalq Ekoloji Kənd Təsərrüfatı Hərəkatı Federasiyasının (İFOAM-ın), 2004-cü ildən Avropa Bitkiçilik üzrə Tədqiqatlar Assosiasiyasının (EUCARPİA-nın), 2004-cü ildən Amerika Torpaqşünaslar Cəmiyyətinin (ССА-nın) və Amerika Aqronomlar Cəmiyyətinin (ASA-nın) üzvüdür.
2006-cı ildən — "Ekoloji kənd təsərrüfatı" jurnalının baş redaktorudur.
2007–2014-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin Torpaqşünaslıq, aqrokimya və ekoloji kənd təsərrüfati kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. 2007-ci ildən Beynəlxalq "Известия Аграраной Науки" jurnalının redaktor müavini, 2009-cu ildən MDB üzrə "Агрохимэкосодружество"-nun vitse-prezidenti, 2009-cu ildən "Проблемы агрохимии и экологии" beynəlxalq jurnalın redaksiya heyətinin, 2010-cu ildən UNESKO üzrə "İnsan və Biosfera" Azərbaycan Milli Komitəsinin əsərləri məcmuəsinin redaksiya heyətinin, 2012-ci ildən Avrasiya Torpaqşünaslar Cəmiyyətinin üzvüdür. BMT-nin Beynəlxalq Ekologiya və Həyat Təhlükəsizliyi Elmləri Akademiyasının həqiqi üzvüdür.
2014–2015 ci illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Eroziya və Suvarma İnstitutunda Torpaqların eroziyası laboratoriyasının müdiri vəzifəsində işləmişdir.
2015-ci ildən AMEA-nın Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatı üzrə Regional Təcrübə və Resurs Mərkəzinin direktorudur.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 may 2010-cu il tarixli sərəncamı ilə "Əməkdar müəllim" fəxri adı verilmişdir.
Orta təhsili
Amin Babayev 1957-ci ildə Sarıbaş kənd orta məktəbinin 1-ci sinfinə daxil olur. Bu məktəb qonşu İlisu kənd orta məktəbi ilə yanaşı nəinki Azərbaycan, hətta onun hüdudlarından çox uzaqlarda çalışan və fəaliyyət göstərən bir çox ziyalıların təhsil məbədi kimi tanınmışdır. Vaxtı ilə Qax rayonunun "milyoner kolxozu" hesab edilən Lenin ordenli adına kolxozun 50-ci illərdə tikdiyi iki mərtəbəli müasir məktəb binası, üç kitabxana (məktəbin, kənd sovetinin və kolxozun), böyük mədəniyyət evi kənd sakinlərinin fəxr və güvənc yeri olmaqla sarıbaşlı gənclərin formalaşmasında və həyata vəsiqə almasında xüsusi rol oynamışdır. Çox nadir hallarda ucqar Sarıbaş kənd orta məktəbinin məzunları ali məktəbə daxil ola bilməzdi. Tək-tək olurdu belə hal…
Ali təhsili
1967-ci ildə orta məktəb təhsilini müvəffəqiyyətlə başa vuran A. Babayev Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun aqrokimya və torpaqşünaslıq şöbəsinə daxil olur. Onu bu şöbəyə kimya elminə böyük həvəsi, bu istiqamətdə hazırlıq səviyyəsi və son anda Qaxdan Bakıya getmək imkanlarının məhdudluğu gətirib çıxarmışdı. O vaxtlar ali məktəb tələbələrini sentyabr ayının 1-dən pambıq yığımına cəlb edərdilər. İnstitutda ilk başlanğıc olan bu tədbirdə fəal iştirakına, işgüzarlığına, müəllim və tələbə yoldaşları ilə davranışına görə onu fakültə komsomol bürosunun üzvü, II kursda fakültə komsomol təşkilatının katibi və institut komsomol komitəsinin büro üzvü seçirlər. A. Babayev III kursun əvvəlində Lenin təqaüdünə layiq görülür.
1972-ci ildə institutda təhsilini fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra Elmi Şuranın qərarı ilə A. Babayev M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinə məqsədli aspiranturaya göndərilir.
Bu, çox məsuliyyətli göndəriş və ağır seçim idi. A. Babayev orta məktəbdə və institutda Azərbaycan dilində təhsil almışdı. Digər tərəfdən və AzKTİ-nin tədris planları arasında olan fərqlər qarşıya qoyulan vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün böyük çətinlik yaradırdı. Qəbul imtahanlarını müvəffəqiyyətlə verdikdən sonra (-ya məqsədli aspiranturaya başqa ixtisaslar üzrə göndərilmiş digər 2 nəfər həmin səbəbdən daxil ola bilmədilər) A. Babayevin qarşısında onun elmi rəhbəri təyin edilmiş akademik Y. M. Sergeyev tərəfindən belə bir şərt qoyuldu ki, aspiranturanın 1-ci ilində iki namizədlik minimumu ilə yanaşı təhsil fərqlərinin ləğv olunması üçün digər fənlər də mənimsənilməli və fərq imtahanları verilməlidir. Bu belə də oldu, aspiranturanın birinci ilində 2 namizədlik minimumu və 10 fərq imtahanı verildi.
Akademik Y. M. Sergeyev zəmanəsinin çox görkəmli alimi idi. O, Lenin, Dövlət və Lomonosov mükafatlarına layiq görülmüşdü. Onun rəhbərlik etdiyi kafedranın əsası məşhur torpaqşünas M. Filatov tərəfindən qoyulmuşdu və A. Babayevin aspiranturada təhsil aldığı illlərdə həmin kafedrada 120 əməkdaş çalışırdı. Belə bir elmi məktəbin müdavimi olmaq A. Babayevə də nəsib oldu və -da keçən aspirant illəri onun bir alim və ziyalı kimi formalaşmasında çox böyük rol oynamışdır.
A. Babayev 1976-cı ildə akademik Y. M. Sergeyevin rəhbərliyi altında namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək geologiya–mineralogiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alaraq təyinatla AzKTİ-nin Torpaqşünaslıq və geologiya kafedrasına öz ixtisası üzrə işləməyə göndərilir.
Elmi Fəaliyyəti — Əsas elmi nəticələri
Professor Amin Babayev torpaq mineralogiyası, torpaq münbitliyinin modelləşdirilməsi, aqrar islahatlar, ekoloji kənd təsərrüfatı sahəsində 348 elmi əsərin, o cümlədən – 5 elmi monoqrafiyanın, 208 elmi məqalənin, 22 kitab və kitabçaların, 54 elmi-publisistik məqalələrın, 96 tədris-metodiki işlərin müəllifidir, 16 elmi əsərin elmi redaktorudur.
1972–1976-cı illərdə apardığı elmi tədqiqatların nəticələri Avropanın ən böyük torpaq bəndi olan Sərsəng su elektrik stansiyasının tikintisində tətbiq olunmuşdur.
1976–1985-ci illərdə, əsasən, Azərbaycanın müxtəlif torpaq-iqlim bölgələrində torpaqəmələgətirən süxurların və torpaqların struktur xüsusiyyətlərinin və kimyəvi-mineraloji tərkiblərinin öyrənilməsi istiqamətində əldə olunan elmi nəticələr əsasında torpaqların gübrələmə sisteminin təkmilləşdirilməsi üçün təklif və tövsiyələr irəli sürülmüşdür.
1985–1995-ci illlərdə aparılan elmi tədqiqatlar ikinci dövrdə görülən işlərin məntiqi davamı olmaqla Azərbaycan torpaqşünaslıq elmində yeni bir məsələyə — torpaq münbitliyinin modelləşdirilməsinə və proqnozlaşdırılmasına həsr olunub. Tədqiqatların nəticəsi olaraq Azərbaycan torpaqlarının münbitliyinin riyazi, konseptual və regional modelləri işlənib hazırlanmışdır.
A. Babayevin elmi yaradıcılığının üçüncü istiqaməti 1995-ci ildən sonrakı dövrə aiddir. İslahatların gedişinə fəal münasibət və bu prosesin elmi-metodiki baxımdan qiymətləndirmək səyləri "Torpaq islahatlarına elmi baxışlar və problemlərimiz", "Torpaq islahatlarının elmi-metodiki prinsipləri və Zaqatala təcrübəsi", "Gəncəbasar regionunda torpaq islahatlarının elmi-metodiki prinsipləri" və "Azərbaycanda İnformasiya-Məsləhət Xidmətinin təşkilinin konseptual əsasları" kimi elmi-monoqrafik əsərlərdə təqdim olunmuşdur.
A. Babayev tərəfindən son 30 ildə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq 2 elmi-praktiki istiqamətin Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatı və Aqrar Məsləhət və İnformasiya Xidmətinin elmi və təcrübü əsasları işlənib hazırlandıqdan sonra ölkə miqyasında geniş tətbiq olunur.
Yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanmasında da alimin böyük xidmətləri vardır. O, 3 elmlər doktorlarının, 8 fəlsəfə doktoru və aspirantın, 3 dissertant və 9 magistrantın elmi rəhbəridir
Kənd təsərrüfatı üzrə fəlsəfə doktoru Vüqar Babayevin atasıdır.
A. H. Babayevin seçilmiş əsərləri
1. Şəki-Zaqatala bölgəsində torpaq əmələ gəlməsinin və proseslərin proqnozlaşdırılması
Şəki-Zaqatala bölgəsində torpaq əmələ gəlməsinin və proseslərin proqnozlaşdırılması A. H. Babayev, Moskva, 1994
Torpaqəmələgətirən süxurların və torpaqların mineraloji və kimyəvi tərkiblərinin müqayisəli təhlili göstərir ki, tədqiq olunan ərazidə ayrı-ayrı torpaqların genetik qatlarının tərkibi bircinslidir. Bu aşınma diagenetik proseslər və torpaq əmələgəlməsi dövründə ana süxur qatının dəyişikliyə az məruz qalması ilə əlaqədardır. Eyni zamanda dağətəyi zonadan Alazan və Əyriçay sahillərinə tərəf getdikcə torpaqların tərkib xüsusiyyətlərinin dəyişməsi müşahidə olunur. 1-ci cədvəldə verilmiş məlumatlardan məlum olur ki, açıq-çəmən torpaqlarının lil fraksiyasında tərkib elementlərinin horizontlar üzrə yayılmasında olan fərq zəif ifadə olunur. Ancaq torpaqəmələgətirən süxurların tərkibi ilə müqayisədə bu torpaqların profilində horizontlar üzrə Mg və K-un miqdarının nəzərə çarpacaq dərəcədə, SiO2-in, Fe2O3-in miqdarının isə müəyyən qədər dəyişməsi müşahidə olunur.
Analizin nəticələrindən göründüyü kimi bütün torpaqların lil fraksiyasında K2O, MgO və Fe2O3-in miqdarı ümumiyyətlə yüksəkdir ki, bunu da yüksək dispers funksiyasının və onun aşınma məhsullarının torpaq əmələgəlməsinə nisbətən az məruz qalmasına dəlalət edir. Dağ-şabalıdı torpaqlarında SiO2-in (51, 95–53, 71%) və bir yarım oksidlərin (Al2O3, Fe2O3) miqdarı arasında olan fərq nəzərə çarpan dərəcədədir. Profildə gilləşmənin intensiv getməsi bu torpaqların lil fraksiyasının torpaq əmələgəlməsinə daha çox məruz qalması ilə əlaqədardır. Allüvial-çəmən torpaqlarının lil fraksiyasında SiO2-in miqdarı 55, 29–56, 07%, Al2O-in miqdarı 25,02–28,62%, Fe2O3-in miqdarı 8,88–8,90% arasında dəyişməsinə diqqət yetirsək görərik ki, ana süxur kimi təşəkkül tapmış allüvial çöküntülərdə SiO2 – 50,9–63,5%, Al2O3 – 20,83–21,25%, Fe2O3 – 9,37–14,82% təşkil edir. Bu nəticələr bir daha o fakta istinad edir ki, ərazi torpaqlarında aşınmanın və torpaq əmələgəlməsi proseslərinin intensivliyi eyni zamanda ana süxurun litoloji tərkibi və onun tərkib elementlərinin bu proseslərə qarşı davamlılıq dərəcəsindən çox asılıdır. SiO2-in miqdarının Al2O3-in və Fe2O3-in miqdarına olan nisbəti ərazidə aşınmanın sialit tipli olmasını sübut edir (cədvəl 2). Alınan nəticələrdən göründüyü kimi bütün torpaqlarda profillər üzrə SiO2 : Al2O3 nisbəti 5,3–10,3 arasında dəyişdiyi halda lil fraksiyasında həmin nisbətin dəyişmə amplitudası 3,3–4,3 arasındadır. SiO2 : Al2O3 nisbətinin nəzərə çarpacaq yüksək qiymətləri çəmən, çəmən-meşə və allüvial-çəmən, dağ-şabalıdı torpaqlarına məxsusdur.
Qonur dağ-meşə və dağ-şabalıdı torpaqlarının yayıldığı ərazidə hidrotermal şəraitin və intensiv aşınmanın nəticəsidir ki, SiO2–in Al2O3 və Fe2O3-ə nisbətlərində əhəmiyyətli dərəcədə də dəyişmə nəzərə çarpır. Allüvial-çəmən və çəmən torpaqlarında ana süxur qatında SiO2 : Al2O3 nisbətinin qiymətinin 9,6–10,3 arasında olması onu göstərir ki, aşınma və torpaqəmələgəlməsi prosesi bu qatlara zəif sirayət etmişdir. Torpaqların lil fraksiyasında mövcud olan gil minerallarının keyfiyyət və kəmiyyət xüsusiyyətləri haqda daha dəqiq məlumat əldə etmək üçün lil fraksiyasını rentgenoqrafik, termoqrafik və elektron-mikroskopik üsulların köməyi ilə kompleks şəkildə öyrənmişik. Tədqiq olunan torpaqların rentgendifraktoqram-maları və elektron mikroskopu altında şəkilləri mövcuddur. Lil fraksiyasında olan gil minerallarının miqdarı N. İ. Qorbunovun təklif etdiyi metodikaya əsasən müəyyən edilmişdir. Əldə olunan nəticələr 3-cü cədvəldə göstərilir. Cədvəldə K – kaoliniti, H – hidroslyudanı, X – xloritləri, QT – isə qarışıq təbəqəli mineralları göstərir. Torpaqlarda profil üzrə gil minerallarının ümumi miqdarına görə hər birinin miqdarı ayrılıqda müəyyən edildikdən sonra lil fraksiyasının faizlə miqdarına əsasən torpaqda olan gil minerallarının miqdarı da müəyyən edilmişdir. Analizlərin nəticələrindən göründüyü kimi bütün torpaqlarda üst qatdan aşağı tərəfə getdikcə profil boyu kaolinitin miqdarının artması müşahidə olunur (7–15%). Kaolinitin ən yüksək miqdarı allüvial-çəmən (10–14%) və çəmən torpaqlarına (11–14%) məxsusdur. Profillər üzrə nəzərə çarpan qanunauyğunluqlardan biri də bütün torpaqların üst qatlarında hidroslyudanın miqdarının yüksək olmasıdır. Ana süxur qatına tərəf getdikcə hidroslyudanın miqdarının azalması baş verir. Ümumiyyətlə isə, bu mineralın miqdarı bütün torpaqlarda yüksək olmaqla onun xüsusi çəkisi digər gil minerallarına nisbətən dəfələrlə böyükdür.
Xloritlərin miqdarının profillər üzrə dəyişilməsində (8–13%) əsaslı fərq nəzərə çarpmır və bütün torpaqlarda bu mineralların qatlar üzrə differensiyası zəif ifadə olunub. Qarışıq təbəqəli (QT) mineralların mənşəyi müəyyənləşdirilərkən məlum olmuşdur ki, bu qrup mineralların sırasında əsas yer hidroslyuda-montmorillonit minerallarına məxsusdur. O cümlədən xlorit-montmorillonit birləşmələri də müşahidə olunur. Montmorillonitin ayrılıqda miqdarı bütün torpaqlarda (dağ-şabalıdı torpaqları müstəsna olmaqla) zəif ifadə olunur. Qarışıq təbəqəli mineralların isə ən yüksək miqdarı qonur dağ-meşə (17–20%) və dağ-şabalıdı (20–22%) torpaqlarına məxsusdur. Torpaqda onun aqronomik xassələri baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edən gil minerallarının sintezi və transformasiyası haqqında geniş ədəbiyyat məlumatları mövcud olsa da, bu məsələnin öyrənilməmiş və qaranlıq tərəfləri hələ çoxdur. Bioiqlim xüsusiyyətlərinin bir ərazi daxilində ana süxurun və aşınma materiallarının torpaq əmələgəlməsinə hansı zaman ərzində necə məruz qalması və gil əmələgəlməsinin hansı istiqamətdə baş verməsi kimi məsələlərin öyrənilməsinə böyük ehtiyac vardır. Bizim tədqiqat apardığımız ərazinin spesifik xüsusiyyətləri baxımından gil minerallarının formalaşması və gil əmələgəlməsinin intensivliyini təyin edən başlıca amillərdən biri torpağın iri fraksiyalarında və ana süxurun tərkibində mövcud olan mineralların aşınma xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Bu mineralların aşınmaya qarşı davamlılıq qabiliyyəti və onların miqdarının torpaqda və aşınma materiallarında müxtəlifliyi ayrı-ayrı torpaqlarda gil minerallarının differensiyasına səbəb olmuşdur. 4-cü cədvəldə Cekson (Jackson) mineralların aşınma mərhələlərini göstərərək qeyd edir ki, torpaqlarda mövcud olan ibtidai minerallar gil minerallarına psevdomorfoz şəklində çevrilərək cədvəldə göstərilən 7-ci və 10-cu mərhələlərdən sonra həmin sxem üzrə onların transformasiyası baş verir. Bəzi hallarda isə, xüsusilə çökmə süxurlarında bu proses əksinə baş verə bilər. Ceksona görə cədvəldə göstərilən kvars lil fraksiyasına daxil olan kvarsdır və onun həllolma qabiliyyəti disperslik səviyyəsindən asılıdır. Müəllif slyudaların kvarsa nisbətən davamlılığını bu mineralların kristal qəfəs quruluşunun oktaedrik şəbəkəyə malik olması ilə izah edir. Ceksonun sxeminə görə slyudaların aşınması IV mərhələdən başlayaraq X mərhələyə qədər davam edir.
| Aşınmanın mərhələsi | Müxtəlif mərhələlərdə aşınan minerallar |
|---|---|
| I | Gips (halit və s.) |
| II | Kalsit (dolomit, araqonit və s.) |
| III | Olivin-hornblend (diopsid və s. |
| IV | Biotit (qlaukonit, xlorit, antiqorit və s.) |
| V | Albit (mikroklin, stilbit və s.) |
| VI | Kvars (kristobalit və s.) |
| VII | Slyuda-illit (muskovit, serisit və s.) |
| VIII | Qarışıq təbəqəlilər (2%), vermikulit, hidroslyuda |
| IX | Montmorillonit (beydellit) |
| X | Kaolinit (qalluazit və s.) |
| XI | Kibbsit (bemit və s.) |
| XII | Hematit (getit, limonit və s.) |
| XIII | Anataz (rutil, ilmenit, korund və s.) |
Bizim tədqiq etdiyimiz torpaqlarda hidroslyudanın digər gil minerallarına nisbətən üstünlük təşkil etməsini belə izah etmək olar ki, yüksək rütubətlilik şəraitində slyudaların quruluşunda tetraedrdə Si+4 ionlarının Al+3 ilə əvəz olunması əlavə mənfi yüklərin toplanmasına səbəb olur. Biotit və muskovitdə həmin yüklər oksigenli heksaqonal dairələr arasında yerləşən K+ ionu ilə əvəz olunur. Təbii məhlulun tərkibində H+ ionunun kristallik qəfəs quruluşuna daxil olması neytrallaşmamış yüklərin tutulması ilə nəticələnir və tetraedrik şəbəkəni oktaedrik şəbəkə ilə bağlayan O-2 ionu ilə birləşmə baş verir. Nəticədə kristallik qəfəsdə hidroksil (OH-) qrupları əmələ gəlir. Kristallik qəfəsin yükləri azaldıqca təbəqəarası qüvvələr zəifləyir və nəticədə K+ ionu təbəqəarası boşluqdan uzaqlaşır. Beləliklə, mövcud bioiqlim şəraitində silikatların hidrolizi baş verir və bu zaman əsasların yuyulması hesabına giləmələgəlməsi prosesi sürətlənir. Digər tərəfdən həmin şəraitdə humusun toplanması zəif gedir (W. Laatch). İbtidai mineralların bu sxem üzrə əmələ gəlməsi Qorbunovun tədqiqatlarında təsdiq olunmuşdur və o belə nəticəyə gəlmişdir ki, gil minerallarının əmələ gəlməsi yalnız hidroslyuda mərhələsindən sonra baş verir. Beləliklə, biz tədqiq etdiyimiz ərazidə gil minerallarının əmələ gəlməsi sxemini biotit, muskovit→ hidroslyuda→ montmorillonit-xlorit→ montmorillonit kaolinit kimi təsəvvür edirik. Bunu kaolinit, xloritlərin və qarışıq təbəqəli mineralların torpaqların profili üzrə dinamikası bir daha təsdiq edir. Xüsusilə həmin sxem üzrə gil minerallarının transformasiyasını qonur dağ-meşə və dağ-şabalıdı torpaqlarında daha aydın müşahidə etmək mümkündür. Belə ki, bu torpaqlarda iki valentli kationların (Ca, Mg) üstünlüyü şəraitində qismən də olsa, montmorillonitin əmələ gəlməsi müşahidə olunur.
2. Azərbaycan torpaqlarının münbitliyinin modelləşdirilməsi və proqnozlaşdırılması, 1994, 299 səh. (Elmi monoqrafiya)
Tədqiqatın məqsədi respublikamızın ərazisində yayılan əsas torpaq tipləri üçün münbitliyin regional modelini işləyib hazırlamaqdan ibarətdir. Məsələnin bu şəkildə qoyuluşu Şəki-Zaqatala bölgəsinin torpaqları üçün münbitliyinin regional modelini işləyib hazırlamaqdan ibarətdir. Məsələnin bu şəkildə qoyuluşu Şəki-Zaqatala bölgəsində ətraf mühiti çirkləndirən sənaye obyektlərinin az olmasına və ərazinin təbii-iqlim xüsusiyyətlərinə görə bu bölgənin ekoloji baxımdan sağlam etalon-zona kimi qəbul edilməsi ilə əlaqədardır.
Əkinçilikdə son 70 ildə tətbiq olunan becərmə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi labüddür və bunun üçün antropogen torpaq əmələ gəlməsinin dərk olunması və torpaq münbitliyinin idarəolunma yollarının müəyyən edilməsi günün vacib tələbidir.
Əkinçiliyin yeni elmi əsaslar üzrə təşkili və təbii-coğrafi şəraitə uyğun olan zonal becərmə sistemlərinin işlənib hazırlanması üçün torpaqların münbitlik amillərinin və göstəricilərinin kəmiyyətcə uçotunun aparılması və müxtəlif torpaq-iqlim bölgələrində torpaqların xassələrinin optimal parametrlərinin müəyyənləşdirilməsi həyata keçirilməlidir. Bu problemin həllinin əsasını isə torpaq münbitliyinin modelləşdirilməsi təşkil edir ki, bu da eyni zamanda torpaqların mövcud vəziyyətinin daima nəzarət altında saxlanılması və onların istehsalat keyfiyyətinin proqnozlaşdırılması üçün zəmin yaradır.
Əsərdən irəli gələn elmi yeniliklər aşağıdakı cəhətlərlə bağlıdır:
1. Respublikamızda ilk dəfə olaraq torpaq münbitliyinin regional modeli işlənib hazırlanmışdır. Bu model beş blokdan ibarət olmaqla hər bir blokun riyazi modeli işlənərkən elektron hesablama maşınının köməyilə münbitliyinin çox saylı amilləri arasında bu xassənin ən səciyyəvi xüsüsiyyətlərini ifadə edə bilən və torpaqların istehsalat xassələrini uzun müddət nəzarətdə saxlamağa imkan yaradan amillər seçilib müəyyən edilmişdir.
2. Torpaq münbitliyi amillərinin parametrlərinə əsasən torpaqların vacib keyfiyyət xüsusiyyətlərini özündə ifadə edə bilən yeni bir göstəricinin – torpaq keyfiyyətinin kompleks göstəricisinin (TKKG) təyin olunmasının yeni metodikası işlənib hazırlanmışdır.
3. Torpaqlarda mineralların transformasiyası və qida elementlərinin paylanmasının üç ehtiyat forması (bilavasitə, yaxın və potensial qida ehtiyatı formaları) müəyyən olunaraq torpaq-aqrokimyəvi sənədləşməsinin yeni elmi əsaslarla təşkili prinsipləri irəli sürülür.
İlin təcrübi əhəmiyyətini isə aşağıdakı məsələlərlə əlaqələndirmək olar:
1. Şəki-Zaqatala bölgəsi torpaqlarının münbitliyinin regional modeli və ayrı-ayrı torpaq tiplərinin konseptual modelləri uzun bir dövr (15–50 il) üçün torpaqların istehsalat xassələrini nəzarət altında saxlamağa və proqnozlaşdırmağa imkan verir. Bu modellər əsasında təsərrüfatlarda müxtəlif torpaqların xassələrinin idarə olunma və səmərəli istifadəsi yolları haqqında konkret tövsiyələr irəli sürülmüşdür.
2. Torpaq sənədlərinin və aqrokimyəvi kartoqrammların işlənib hazırlanmasında və tərtib olunmasında qida elementlərinin üç ehtiyat forması (bilavasitə, yaxın və potensial formalar) haqqında məlumatların öz əksini tapması təcrübi baxımdan aşağıdakı aspektlərə görə faydalıdır:
— Torpaq və aqrokimyəvi sənədlərin istifadə olunma müddəti 20–25 ilə qədər uzanmaqla bu sənədlərin hər 5 ildən bir yeniləşdirilməsi üçün tələb olunan milyon manatlarla vəsaitə və vaxta qənaət olunar;
— Gübrə normalarının miqdarı dəqiq müəyyən edilmiş olar və torpağa əvvəlki illərdə olduğu kimi normadan artıq daxil olan və toksiki mühit yaradan maddələrin miqdarı azalar;
— Hal-hazırda istehsalı çox baha başa gələn və təsərrüfatlar üçün böyük xərclərə səbəb olan mineral gübrələrin məsarifi azalır.
3. Torpaq keyfiyyətinin kompleks göstəricisindən (TKKG-dən) torpaqların iqtisadi qiymətləndirilməsində istifadə olunması torpaqların nisbətən gec dəyişən və nizamlanması çətin olan (qranulometrlik tərkib, humusun miqdarı, qatda çürüntü ehtiyatı və s.) və həmçinin dəyişikliyə tez məruz qalan və nizamlanması asan olan (qida elementləri, mühitin reaksiyası və s.) xassələrini daimi nəzarətdə saxlamağa imkan yaratdığı üçün səmərəli ola bilər.
3. Ekoloji Kənd Təsərrüfatının Əsasları, Bakı 2011, 544 səh.
Keçən əsrin 60-cı illərindən başlayaraq kimyəvi gübrələrin, pestisidlərin və digər sintetik (süni) birləşmələrin çox intensiv tətbiqi yalnız torpaqların və ətraf mühitin digər komponentlərinin çirklənməsinə səbəb olmamış, həm də insanlar arasında çoxlu bədxassəli xəstəliklərin sürətlə yayılmasına, bionövmüxtəlifliklərin azalmasına gətirib çıxarmışdır.
Sivilizasiyanın müasir mərhələsində bəşəriyyətin qarşısında duran ən qlobal problem təbiətdən və onun sərvətlərindən səmərəli istifadə etməkdir. Torpaq örtüyü ən qiymətli sərvət olduğundan onu gələcək nəsillər üçün qoruyub saxlamaq ümdə vəzifədir. Yəni torpaqlardan istifadə zamanı bu sərvət münbitliyini itirmədən və hətta yaxşılaşdırılmış halda gələcək nəsillərə çatdırılmalıdır.
Bu meyar kənd təsərrüfatının davamlı inkişaf konsepsiyasının təməl prinsiplərindən biridir. 1992-ci ildə "Ətraf Mühit və İnkişaf" üzrə BMT-nin Rio-de Janeyroda keçirilmiş konfransı bu konsepsiyanı planetin bütün ölkələri üçün XXI əsrdə fəaliyyət planı kimi təsdiq etmişdir.
Rio-de-Janeyroda yüksək səviyyədə təmsil olunan görüş iştirakçıları prinsiplər məcəlləsi qəbul etmişlər:
— insanlar təbiətlə həmahəng, sağlam və məhsuldar yaşamaq hüququna malikdir;
— bugünkü inkişaf indiki və gələcək nəsillərin ziyanına həyata keçirilməməlidir;
— davamlı inkişafı həyata keçirmək üçün ətraf mühitin mühafizəsi inkişaf prosesinin ayrılmaz hissəsini təşkil etməli və ona ayrılıqda baxılmamalıdır;
— sabit inkişafı təmin etmək və əhalinin çoxunun tələblərini ödəmək üçün yoxsulluğun kökü kəsilməli və dünyanın müxtəlif bölgələrində həyat səviyyəsinin qeyri-bərabərliyi ləğv edilməlidir;
— dövlətlər Yer ekosistemlərinin qorunması, mühafizəsi və bütövlüyünü bərpa etmək məqsədilə əməkdaşlıq edir və inkişaf etmiş ölkələr davamlı inkişafın təmin olunmasında beynəlxalq cəhdlər üçün öz məsuliyyətini dərk edirlər;
— dövlətlər istehsalın həyat qabiliyyətli olmayan modellərini məhdudlaşdırmalı və ləğv etməli, uyğun demoqrafik siyasəti müdafiə etməlidirlər;
— ekoloji məsələlər ən səmərəli şəkildə bütün marağı olan vətəndaşların iştirakı ilə həll edilməli və dövlətlər ekoloji informasiyaya geniş yol açmaqda əhalinin iştirakını təmin etməli və genişləndirməlidir;
— dövlətlər bütün ölkələrdə iqtisadi yüksəlişə və davamlı inkişafa gətirib çıxaracaq açıq beynəlxalq iqtisadi sistemin yaradılması işində əməkdaşlıq etməlidirlər;
— ətraf mühiti çirkləndirənlər bu çirklənməyə görə maliyyə məsuliyyəti daşımalıdırlar;
— davamlı inkişaf problemin daha dərindən dərk edilməsini tələb edir;
— davamlı inkişafa çatmaqdan ötrü qadınların və gənclərin yaradıcı qüvvələrinin hərtərəfli iştirakı zəruridir;
— müharibə davamlı inkişaf prosesinə dağıdıcı təsir göstərir. Ona görə də dövlətlər silahlı münaqişələr zamanı ətraf mühiti mühafizə edən beynəlxalq hüquqa hörmət etməlidirlər;
— sülh, inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi bir-birindən asılı və ayrılmazdır.
Bu nöqteyi-nəzərdən müasir dünyada davamlı inkişafa nail olmaq üçün zəruri olan modellərdən biri ekoloji təsərrüfatçılıqdır. Bu ideyanı Azərbaycanda da reallaşdırmaq üçün, ilk növbədə, ictimai şüurun və yeni ekoloji təfəkkürün inkişaf etdirilməsi ümdə məsələdir.
Ekoloji Kənd Təsərrüfatı Hərəkatını bir proses kimi qiymətləndirsək, görərik ki, inkişafın bütün mərhələlərində əhalinin müxtəlif təbəqələrinin maarifləndirilməsi və təhsili bu posesin əsas tərkib hissələrindən biri olmuşdur və indi də həmin səviyyədə qalmaqdadır. Bu iş Avropa Birliyi ölkələrində orta təhsil məktəbləri, kolleclər və müxtəlif kurslardan başlayaraq ali təhsil ocaqlarına qədər təlim və təhsillə məşğul olan böyük bir şəbəkəni əhatə edir. Eyni zamanda insanların bu məsələ ətrafında maarifləndirilməsinə nail olmaq üçün Milli və Regional proqramlar həyata keçirilir, onların vasitəsi ilə də insanlara ekoloji təmiz məhsul istehsalının yolları və qaydaları təlqin olunur.
4. Torpaq münbitliyinin modelləşdirilməsinin nəzəri və təcrübi əsasları- "Azərbaycan Ensiklopediyası" nəşriyyatı, Bakı, 1994–65 səh.
5. Organic agriculture in Azerbaijan as a sustainable agriculture model. – Communication of the comission to the council: Development sustanabu model. UNESKO, 2009 — p.(13)
6. Органичне ciьске господарство Азербайджану — шлях у 10 рокiв – В журнале "Органик юей" Федерации Органического Сельского Хозяйства Украины. № 01–02, 2010, Клев — стр. 10–15
7. Torpaq və enerjiqoruyucusu texnologiyasının tətbiqi şəraitində şəki qaratorpaq kənd təsərrüfatı müəssisəsində buğda istehsalının iqtisadi və energetik səmərəliyi — "İnsan və biosfer (MaB, YUNESKO) Azərbaycan Milli Komitəsinin əsərləri, buraxılış 6, 2010, 65–74 səh.
8. Ekoloji kənd təsərrüfatının əsasları – Bakı "Qanun" nəşriyyatı, Bakı, 2011–543 səh.
9. Torpaq keyfiyyətinin monitorinqi və ekoloji nəzarət –Bakı"Qanun nəşriyyatı", Bakı, 2011–275 səh.
10. Azərbaycanda aqrar sektorun inkişafı və aqrar elmin islahatları haqqında — "İnsan və biosfer" (MaB, YUNESKO) Azərbaycan Milli Komitəsinin əsərləri, M7, 2011 — səh. 29–36
11. Ərzaq təhlükəsizliyi və ekoloji təmiz məhsul istehsalı bəşəri problem kimi və Azərbaycanda müasir durum — Труды Азербайджанского Национального Комитета "Человек и Биосфера" (Мав, ЮНЕСКО), том 8, 2012–11 səh
12. Azərbaycanda orqanik tərəvəz istehsalına keçidin elmi və təcrübi aspektləri – Azərbaycanda Torpaqşünaslar Cəmiyyətinin əsərlər toplusu, 2019, 12 səh.
13. Azərbaycanda torpaqların aqrokimyəvi xidmət və torpaq keyfiyyətinin monitorinqi sistemlərinin yenidən qurulmasına elmi yanaşma – Azərbaycanda Torpaqşünaslar Cəmiyyətinin əsərlər toplusu, XV cild/2019 səh. 412–424
Elmi-təşkilati fəaliyyəti
Prof. A. Babayev son 30 ildə müxtəlif dövlət proqramlarının işlənib hazırlanmasında və həyata keçirilməsində yaxından iştirak etmişdir. O, 1996–1997-ci illərdə Zaqatala rayonunda torpaq islahatları üzrə dövlət proqramında işçi qrupun rəhbəri idi. 2003–2005-ci illər üçün regionların sosial-iqtisadi inkişaf proqramın işlənilməsi məqsədi ilə yaradılan komissiyanın üzvü olmuşdur.
Prof. A. Babayev Azərbaycanda Ekoloji (orqanik) Kənd Təsərrüfatı Hərəkatının və onun elmi məktəbinin əsasını qoyanlardan biri olmaqla ölkəmizdə bu sahənin inkişafına ömrünün 25 ilini həsr etmişdir. Ötən illər ərzində ölkəmizdə onun fəaliyyəti sayəsində bu istiqamətin dünya standartlarına uyğun elmi, elmi-metodiki, elmi-informasiya və hüquqi normativ bazaları formalaşmışdır.
2004-cü ildə o tələbələri ilə birlikdə işləyib hazırlayaraq Milli Məclisə təqdim etdiyi "Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatı haqqında Qanun" layihəsi uzun müzakirələrdən sonra 2008-ci ildə qəbul olunaraq 25 avqust 2008-ci il tarixində AR Prezidenti İ. Əliyevin 818№-li Fərmanı ilə təsdiq olunaraq həyata vəsiqə almışdır.
2007-ci ildə onun təşəbbüsü ilə ADAU-da Torpaqşünaslıq və Ekoloji kənd təsərrüfatı kafedrası yaradıldıqdan sonra 2008-ci ildə universitetdə "Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı menecmenti" ixtisası açılaraq kadr hazırlığına başlanılmışdır.
2008-ci ildə isə ADAU-da Avropa universitetləri ilə birgə əməkdaşlıq layihəsi çərçivəsində yaradılan "Torpağın və ətraf mühitin ekoloji monitorinqi" laboratoriyası onun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərmişdir.
Prof. A. Babayev tərəfindən 1996-cı ildə əsası qoyulan "Aqrar Məsləhət və İnformasiya Xidmətinin elmi prinsipləri və təcrübi əsasları işlənib hazırlanaraq, ölkədə dövlət və özəl yönümlü informasiya və məsləhət xidmətləri şəbəkəsi təşəkkül tapmağa başlamışdır.
Son 20 il ərzində A. Babayevin rəhbərliyi ilə ölkədə ekoloji kənd təsərrüfatı hərəkatının dünya standartlarına uyğun elmi, elmi-metodiki və elmi informasiya bazaları, eləcə də bilavasitə iştirakı ilə normativ-hüquqi bazası formalaşdırılmışdır.
Onun tərəfindən işlənilib hazırlanmış "Azərbaycanda ekoloji təmiz kənd təsərrüfatının inkişafı üçün Milli Proqramın Konsepsiyası" AMEA-nın Rəyasət Heyətində müzakirə edildikdən sonra bunun əsasında hazırlanan "Azərbaycanda Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Dövlət Proqramı" layihəsi AR Nazirlər Kabinetinə təqdim edilmişdir.
A. Babayevin işləyib hazırladığı təkliflər AR Prezidentinin 6 dekabr 2016-cı il tarixli 1138 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına dair Strateji Yol Xəritəsi"ndə "7.4 Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi" prioriteti kimi qəbul olunmuşdur.
A. Babayev müxtəlif bitkilərin məhsuldarlıq göstəriciləri əsasında ekoloji kənd təsərrüfatı sistemində "sağlam torpaq" anlayışının konkret torpaq ərazisinin inteqral ekoloji funksiyaları ilə bağlı olduğu və təbii resursların keyfiyyətinin elmi əsaslarla qiymətləndirilməsi ideyası uzunmüddətli təcrübələr yolu ilə sübuta yetirmişdir. Bu tədqiqatlar Azərbaycanda yeni kənd təsərrüfatı sisteminin inkişafı üçün elmi töhfədir və ölkəmizdə ekoloji tarazlığı qənaətbəxş hesab edilən bölgələrdə yüksəkgəlirli investisiya proqramlarının həyata keçirilməsi üçün iqtisadi əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqatlara əsasən Gəncəbasar və Şəki-Zaqatala regionlarında konvensional və ekoloji kənd təsərrüfatı sistemlərinin 2025-ci il üçün iqtisadi inkişaf hədəfləri müəyyənləşdirilib. Rəhbərlik etdiyi "Mərkəz"-in fəaliyyəti sayəsində Azərbaycanda ilk dəfə olaraq 300-ə qədər fermer Avropa Akkreditasiya orqanları tərəfindən sertifikatlaşdırılaraq "Orqanik Fermer" statusu almışlar və hal-hazırda onların istehsal etdikləri ekoloji məhsul Avropa ölkələrinə ixrac olunaraq ölkə büdcəsinə valyuta axını yaratmışdır. Bu layihə çərçivəsində rəhbərlik etdiyi "Mərkəz" dövlətə 1 milyon 400 min avro civarında fayda vermişdir.
A. Babayev 2006-cı ildən "Ekoloji Kənd Təsərrüfatı" jurnalının baş redaktoru, Beynəlxalq "Известия Аграраной Науки" jurnalının redaktor müavini, UNESKO üzrə "İnsan və Biosfera" Azərbaycan Milli Komitəsinin əsərləri məcmuəsinin redaksiya heyətinin üzvü, "Türkiyə Tarımsal Araşdırmalar Dərgisi"-nin və Beynəlxalq "Проблемы агрохимии и экологии" jurnallarının redaksiya heyətlərinin üzvü olmaqla yanaşı MDB üzrə "Агрохимэкосодружество"-nın vitse – prezidenti, EUCARPİA (Avropa Bitkiçilik üzrə Tədqiqatlar Assosiasiyası), SSA (Amerika Torpaqşünaslar Cəmiyyəti) və İFOAM-ın (Beynəlxalq Bioloji Kənd Təsərrüfatı Hərəkatı Federasiyası) və Avroasiya Torpaqşünaslar Cəmiyyətin üzvüdür.
Eyni zamanda Gürcüstan Dövlət Aqrar Universitetinin Fəxri Doktoru və BMT-nin nəzdində Beynəlxalq Ekologiya və Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Elmlər Akademiyasının(MANEB) həqiqi üzvü seçilmişdir.
Prof. A. Babayev ABŞ, Almaniya, Hollandiya, Fransa, Belçika, Türkiyə, Serbiya, Bolqaristan, Rusiya, Özbəkistan, Türkmənistan, Tacikistan, Qırğızıstan və bir çox ölkələrdə keçirilən 30-dan artıq elmi konqres, konfrans, simpozium və seminarların iştirakçısıdır. 1997–2011-ci illərdə AR Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının eksperti olmuşdur.
Elmi-pedaqoji fəaliyyəti
A. Babayev 1976-cı ildən 2013-cü ilə qədər ADAU-da pedaqoji fəaliyyət ilə məşğul olmuşdur. O fransız və azərbaycan dillərində nəşr olunan 5 dərslik və dərs vəsaitinin, o cümlədən 96 tədris-metodiki işin müəllifidir.
Təltif və mükafatları
Prezident İ. Əliyevin 18 may 2010-cu il tarixli Sərəncamı ilə A. Babayev "Əməkdar müəllim" fəxri adına layiq görülmüşdür.
O, elm və təhsil sahəsində xidmətlərinə görə müxtəlif illərdə BMT-nin Beynəlxalq Ekologiya və Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Elmlər Akademiyasının "M. V. Lomonosov adına" və "Vernadski" ordenləri, eləcə də "Alim ulduzu" medalları ilə təltif olunaraq, ona Əməkdar Elm Xadimi fəxri adı verilmişdir.
2017-ci ildə İFOAM-ın rəhbərliyi ilə Almaniyada keçirilən Vahid Dünya Mükafatı (OWA) müsabiqəsinin laureatıdır və MDB ölkələri çərçivəsində bu mükafata layiq görülən ilk alimdir.
2020-ci ilin sentyabr ayında AMEA-nın Biologiya bölməsinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur.
İstinadlar
- "Babayev Amin Hacıbaba oğlu" (PDF). İstifadə tarixi: 26 iyul, 2014.[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- Ümumi İstinadların Sayı : 177
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amin Babayev azerb Amin Hacibaba oglu Babayev 5 may 1950 Saribas kendi Qax rayonu azerbaycanli alim Torpaq munbitliyinin modellesdirilmesi ve proqnozlasdirilmasi istiqametinde elmi tedqiqatlar aparan ve Ekoloji Kend teserrufati herekati anlayisini ilk defe Azerbaycana getirmis alim Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Ekoloji Temiz Kend Teserrufati uzre Regional Tecrube ve Resurs Merkezinin direktorudur Amin BabayevAmin Hacibaba oglu babayevDogum tarixi 5 may 1950 1950 05 05 74 yas Dogum yeri Saribas kendi Qax Rayonu Azerbaycan RespublikasiElm saheleri Torpaqsunasliq ve Ekoloji Kend TeserrufatiElmi derecesi Kend teserrufati elmleri doktoruElmi adi ProfessorIs yerleri AMEA nin Ekoloji Temiz Kend Teserrufati uzre Regional Tecrube ve Resurs Merkezinin direktoruElmi rehberi Y M SergeyevTaninir Torpaq munbitliyinin modellesdirilmesi ve proqnozlasdirilmasi Ekoloji Kend teserrufatiMukafatlari Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 18 may 2010 cu il tarixli serencami ile A Babayeve Emekdar muellim fexri adi verilmisdir O elm ve tehsil sahesinde xidmetlerine gore muxtelif illerde BMT nin Beynelxalq Ekologiya ve Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Elmler Akademiyasinin M V Lomonosov adina ve Vernadski ordenleri elece de Alim ulduzu medallari ile teltif olunaraq ona Emekdar Elm Xadimi fexri adi verilmisdir 2017 ci ilde IFOAM in rehberliyi ile Almaniyada kecirilen Vahid Dunya Mukafati OWA musabiqesinin laureatidir ve MDB olkeleri cercivesinde bu mukafata layiq gorulen ilk alimdir 2020 ci ilin sentyabr ayinda AMEA nin Biologiya bolmesinin Fexri Fermani ile teltif olunmusdur HeyatiAmin Babayev 1950 ci il mayin 5 de Qax rayonunun Saribas kendinde anadan olmusdur 1972 ci ilde Azerbaycan Kend Teserrufati Institutunun indiki ADAU nun Aqronomluq fakultesinin aqrokimya ve torpaqsunasliq sobesini bitirmis hemin il M V Lomonosov adina Moskva Dovlet Universitetinde meqsedli aspiranturaya daxil olmusdur A Babayev 1976 ci ilde elmler namizedi 1995 ci ilde ise elmler doktoru alimlik derecesini almisdir 1997 ci ilde professor elmi adini almisdir Emek fealiyyetine 1976 ci ilde Azerbaycan Kend Teserrufati Institutunda baslamisdir 1976 1982 illerde Azerbaycan Kend Teserrufati Akademiyasi Torpaqsunasliq kafedrasinin assistenti dosenti vezifelerinde calismis 1982 1985 illerde Qerbi Afrika Mali Respublikasinin Katibuqu Kend Teserrufati Institutunun professoru 1985 2013 illerde Azerbaycan Kend Teserrufati Akademiyasinin indiki ADAU nun Torpaqsunasliq kafedrasinin dosenti professoru kafedra mudiri olmusdur 1996 Gence Aqrobiznes Assosiasiyasinin GABA prezidenti secilmisdir 1998 2000 illerde Dovlet Elm ve Texnika Komitesinin nezdinde Gence Elm ve Texnika Merkezinin direktoru islemis 1997 2011 illerde Azerbaycan Respublikasi Prezidenti Yaninda Ali Attestasiya Komissiyasinin eksperti olmusdur 2002 ci ilden Beynelxalq Ekoloji Kend Teserrufati Herekati Federasiyasinin IFOAM in 2004 cu ilden Avropa Bitkicilik uzre Tedqiqatlar Assosiasiyasinin EUCARPIA nin 2004 cu ilden Amerika Torpaqsunaslar Cemiyyetinin SSA nin ve Amerika Aqronomlar Cemiyyetinin ASA nin uzvudur 2006 ci ilden Ekoloji kend teserrufati jurnalinin bas redaktorudur 2007 2014 cu illerde Azerbaycan Dovlet Aqrar Universitetinin Torpaqsunasliq aqrokimya ve ekoloji kend teserrufati kafedrasinin mudiri vezifesinde calismisdir 2007 ci ilden Beynelxalq Izvestiya Agraranoj Nauki jurnalinin redaktor muavini 2009 cu ilden MDB uzre Agrohimekosodruzhestvo nun vitse prezidenti 2009 cu ilden Problemy agrohimii i ekologii beynelxalq jurnalin redaksiya heyetinin 2010 cu ilden UNESKO uzre Insan ve Biosfera Azerbaycan Milli Komitesinin eserleri mecmuesinin redaksiya heyetinin 2012 ci ilden Avrasiya Torpaqsunaslar Cemiyyetinin uzvudur BMT nin Beynelxalq Ekologiya ve Heyat Tehlukesizliyi Elmleri Akademiyasinin heqiqi uzvudur 2014 2015 ci illerde Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Eroziya ve Suvarma Institutunda Torpaqlarin eroziyasi laboratoriyasinin mudiri vezifesinde islemisdir 2015 ci ilden AMEA nin Ekoloji Temiz Kend Teserrufati uzre Regional Tecrube ve Resurs Merkezinin direktorudur Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 18 may 2010 cu il tarixli serencami ile Emekdar muellim fexri adi verilmisdir Orta tehsiliAmin Babayev 1957 ci ilde Saribas kend orta mektebinin 1 ci sinfine daxil olur Bu mekteb qonsu Ilisu kend orta mektebi ile yanasi neinki Azerbaycan hetta onun hududlarindan cox uzaqlarda calisan ve fealiyyet gosteren bir cox ziyalilarin tehsil mebedi kimi taninmisdir Vaxti ile Qax rayonunun milyoner kolxozu hesab edilen Lenin ordenli adina kolxozun 50 ci illerde tikdiyi iki mertebeli muasir mekteb binasi uc kitabxana mektebin kend sovetinin ve kolxozun boyuk medeniyyet evi kend sakinlerinin fexr ve guvenc yeri olmaqla saribasli genclerin formalasmasinda ve heyata vesiqe almasinda xususi rol oynamisdir Cox nadir hallarda ucqar Saribas kend orta mektebinin mezunlari ali mektebe daxil ola bilmezdi Tek tek olurdu bele hal Ali tehsili1967 ci ilde orta mekteb tehsilini muveffeqiyyetle basa vuran A Babayev Azerbaycan Kend Teserrufati Institutunun aqrokimya ve torpaqsunasliq sobesine daxil olur Onu bu sobeye kimya elmine boyuk hevesi bu istiqametde hazirliq seviyyesi ve son anda Qaxdan Bakiya getmek imkanlarinin mehdudlugu getirib cixarmisdi O vaxtlar ali mekteb telebelerini sentyabr ayinin 1 den pambiq yigimina celb ederdiler Institutda ilk baslangic olan bu tedbirde feal istirakina isguzarligina muellim ve telebe yoldaslari ile davranisina gore onu fakulte komsomol burosunun uzvu II kursda fakulte komsomol teskilatinin katibi ve institut komsomol komitesinin buro uzvu secirler A Babayev III kursun evvelinde Lenin teqaudune layiq gorulur 1972 ci ilde institutda tehsilini ferqlenme diplomu ile bitirdikden sonra Elmi Suranin qerari ile A Babayev M V Lomonosov adina Moskva Dovlet Universitetine meqsedli aspiranturaya gonderilir Bu cox mesuliyyetli gonderis ve agir secim idi A Babayev orta mektebde ve institutda Azerbaycan dilinde tehsil almisdi Diger terefden ve AzKTI nin tedris planlari arasinda olan ferqler qarsiya qoyulan vezifelerin yerine yetirilmesi ucun boyuk cetinlik yaradirdi Qebul imtahanlarini muveffeqiyyetle verdikden sonra ya meqsedli aspiranturaya basqa ixtisaslar uzre gonderilmis diger 2 nefer hemin sebebden daxil ola bilmediler A Babayevin qarsisinda onun elmi rehberi teyin edilmis akademik Y M Sergeyev terefinden bele bir sert qoyuldu ki aspiranturanin 1 ci ilinde iki namizedlik minimumu ile yanasi tehsil ferqlerinin legv olunmasi ucun diger fenler de menimsenilmeli ve ferq imtahanlari verilmelidir Bu bele de oldu aspiranturanin birinci ilinde 2 namizedlik minimumu ve 10 ferq imtahani verildi Akademik Y M Sergeyev zemanesinin cox gorkemli alimi idi O Lenin Dovlet ve Lomonosov mukafatlarina layiq gorulmusdu Onun rehberlik etdiyi kafedranin esasi meshur torpaqsunas M Filatov terefinden qoyulmusdu ve A Babayevin aspiranturada tehsil aldigi illlerde hemin kafedrada 120 emekdas calisirdi Bele bir elmi mektebin mudavimi olmaq A Babayeve de nesib oldu ve da kecen aspirant illeri onun bir alim ve ziyali kimi formalasmasinda cox boyuk rol oynamisdir A Babayev 1976 ci ilde akademik Y M Sergeyevin rehberliyi altinda namizedlik dissertasiyasini mudafie ederek geologiya mineralogiya elmleri namizedi alimlik derecesi alaraq teyinatla AzKTI nin Torpaqsunasliq ve geologiya kafedrasina oz ixtisasi uzre islemeye gonderilir Elmi Fealiyyeti Esas elmi neticeleriProfessor Amin Babayev torpaq mineralogiyasi torpaq munbitliyinin modellesdirilmesi aqrar islahatlar ekoloji kend teserrufati sahesinde 348 elmi eserin o cumleden 5 elmi monoqrafiyanin 208 elmi meqalenin 22 kitab ve kitabcalarin 54 elmi publisistik meqalelerin 96 tedris metodiki islerin muellifidir 16 elmi eserin elmi redaktorudur 1972 1976 ci illerde apardigi elmi tedqiqatlarin neticeleri Avropanin en boyuk torpaq bendi olan Serseng su elektrik stansiyasinin tikintisinde tetbiq olunmusdur 1976 1985 ci illerde esasen Azerbaycanin muxtelif torpaq iqlim bolgelerinde torpaqemelegetiren suxurlarin ve torpaqlarin struktur xususiyyetlerinin ve kimyevi mineraloji terkiblerinin oyrenilmesi istiqametinde elde olunan elmi neticeler esasinda torpaqlarin gubreleme sisteminin tekmillesdirilmesi ucun teklif ve tovsiyeler ireli surulmusdur 1985 1995 ci illlerde aparilan elmi tedqiqatlar ikinci dovrde gorulen islerin mentiqi davami olmaqla Azerbaycan torpaqsunasliq elminde yeni bir meseleye torpaq munbitliyinin modellesdirilmesine ve proqnozlasdirilmasina hesr olunub Tedqiqatlarin neticesi olaraq Azerbaycan torpaqlarinin munbitliyinin riyazi konseptual ve regional modelleri islenib hazirlanmisdir A Babayevin elmi yaradiciliginin ucuncu istiqameti 1995 ci ilden sonraki dovre aiddir Islahatlarin gedisine feal munasibet ve bu prosesin elmi metodiki baximdan qiymetlendirmek seyleri Torpaq islahatlarina elmi baxislar ve problemlerimiz Torpaq islahatlarinin elmi metodiki prinsipleri ve Zaqatala tecrubesi Gencebasar regionunda torpaq islahatlarinin elmi metodiki prinsipleri ve Azerbaycanda Informasiya Meslehet Xidmetinin teskilinin konseptual esaslari kimi elmi monoqrafik eserlerde teqdim olunmusdur A Babayev terefinden son 30 ilde Azerbaycanda ilk defe olaraq 2 elmi praktiki istiqametin Ekoloji Temiz Kend Teserrufati ve Aqrar Meslehet ve Informasiya Xidmetinin elmi ve tecrubu esaslari islenib hazirlandiqdan sonra olke miqyasinda genis tetbiq olunur Yuksekixtisasli kadrlarin hazirlanmasinda da alimin boyuk xidmetleri vardir O 3 elmler doktorlarinin 8 felsefe doktoru ve aspirantin 3 dissertant ve 9 magistrantin elmi rehberidir Kend teserrufati uzre felsefe doktoru Vuqar Babayevin atasidir A H Babayevin secilmis eserleri1 Seki Zaqatala bolgesinde torpaq emele gelmesinin ve proseslerin proqnozlasdirilmasi Seki Zaqatala bolgesinde torpaq emele gelmesinin ve proseslerin proqnozlasdirilmasi A H Babayev Moskva 1994 Torpaqemelegetiren suxurlarin ve torpaqlarin mineraloji ve kimyevi terkiblerinin muqayiseli tehlili gosterir ki tedqiq olunan erazide ayri ayri torpaqlarin genetik qatlarinin terkibi bircinslidir Bu asinma diagenetik prosesler ve torpaq emelegelmesi dovrunde ana suxur qatinin deyisikliye az meruz qalmasi ile elaqedardir Eyni zamanda dageteyi zonadan Alazan ve Eyricay sahillerine teref getdikce torpaqlarin terkib xususiyyetlerinin deyismesi musahide olunur 1 ci cedvelde verilmis melumatlardan melum olur ki aciq cemen torpaqlarinin lil fraksiyasinda terkib elementlerinin horizontlar uzre yayilmasinda olan ferq zeif ifade olunur Ancaq torpaqemelegetiren suxurlarin terkibi ile muqayisede bu torpaqlarin profilinde horizontlar uzre Mg ve K un miqdarinin nezere carpacaq derecede SiO2 in Fe2O3 in miqdarinin ise mueyyen qeder deyismesi musahide olunur Analizin neticelerinden gorunduyu kimi butun torpaqlarin lil fraksiyasinda K2O MgO ve Fe2O3 in miqdari umumiyyetle yuksekdir ki bunu da yuksek dispers funksiyasinin ve onun asinma mehsullarinin torpaq emelegelmesine nisbeten az meruz qalmasina delalet edir Dag sabalidi torpaqlarinda SiO2 in 51 95 53 71 ve bir yarim oksidlerin Al2O3 Fe2O3 miqdari arasinda olan ferq nezere carpan derecededir Profilde gillesmenin intensiv getmesi bu torpaqlarin lil fraksiyasinin torpaq emelegelmesine daha cox meruz qalmasi ile elaqedardir Alluvial cemen torpaqlarinin lil fraksiyasinda SiO2 in miqdari 55 29 56 07 Al2O in miqdari 25 02 28 62 Fe2O3 in miqdari 8 88 8 90 arasinda deyismesine diqqet yetirsek gorerik ki ana suxur kimi tesekkul tapmis alluvial cokuntulerde SiO2 50 9 63 5 Al2O3 20 83 21 25 Fe2O3 9 37 14 82 teskil edir Bu neticeler bir daha o fakta istinad edir ki erazi torpaqlarinda asinmanin ve torpaq emelegelmesi proseslerinin intensivliyi eyni zamanda ana suxurun litoloji terkibi ve onun terkib elementlerinin bu proseslere qarsi davamliliq derecesinden cox asilidir SiO2 in miqdarinin Al2O3 in ve Fe2O3 in miqdarina olan nisbeti erazide asinmanin sialit tipli olmasini subut edir cedvel 2 Alinan neticelerden gorunduyu kimi butun torpaqlarda profiller uzre SiO2 Al2O3 nisbeti 5 3 10 3 arasinda deyisdiyi halda lil fraksiyasinda hemin nisbetin deyisme amplitudasi 3 3 4 3 arasindadir SiO2 Al2O3 nisbetinin nezere carpacaq yuksek qiymetleri cemen cemen mese ve alluvial cemen dag sabalidi torpaqlarina mexsusdur Qonur dag mese ve dag sabalidi torpaqlarinin yayildigi erazide hidrotermal seraitin ve intensiv asinmanin neticesidir ki SiO2 in Al2O3 ve Fe2O3 e nisbetlerinde ehemiyyetli derecede de deyisme nezere carpir Alluvial cemen ve cemen torpaqlarinda ana suxur qatinda SiO2 Al2O3 nisbetinin qiymetinin 9 6 10 3 arasinda olmasi onu gosterir ki asinma ve torpaqemelegelmesi prosesi bu qatlara zeif sirayet etmisdir Torpaqlarin lil fraksiyasinda movcud olan gil minerallarinin keyfiyyet ve kemiyyet xususiyyetleri haqda daha deqiq melumat elde etmek ucun lil fraksiyasini rentgenoqrafik termoqrafik ve elektron mikroskopik usullarin komeyi ile kompleks sekilde oyrenmisik Tedqiq olunan torpaqlarin rentgendifraktoqram malari ve elektron mikroskopu altinda sekilleri movcuddur Lil fraksiyasinda olan gil minerallarinin miqdari N I Qorbunovun teklif etdiyi metodikaya esasen mueyyen edilmisdir Elde olunan neticeler 3 cu cedvelde gosterilir Cedvelde K kaoliniti H hidroslyudani X xloritleri QT ise qarisiq tebeqeli minerallari gosterir Torpaqlarda profil uzre gil minerallarinin umumi miqdarina gore her birinin miqdari ayriliqda mueyyen edildikden sonra lil fraksiyasinin faizle miqdarina esasen torpaqda olan gil minerallarinin miqdari da mueyyen edilmisdir Analizlerin neticelerinden gorunduyu kimi butun torpaqlarda ust qatdan asagi terefe getdikce profil boyu kaolinitin miqdarinin artmasi musahide olunur 7 15 Kaolinitin en yuksek miqdari alluvial cemen 10 14 ve cemen torpaqlarina 11 14 mexsusdur Profiller uzre nezere carpan qanunauygunluqlardan biri de butun torpaqlarin ust qatlarinda hidroslyudanin miqdarinin yuksek olmasidir Ana suxur qatina teref getdikce hidroslyudanin miqdarinin azalmasi bas verir Umumiyyetle ise bu mineralin miqdari butun torpaqlarda yuksek olmaqla onun xususi cekisi diger gil minerallarina nisbeten defelerle boyukdur Xloritlerin miqdarinin profiller uzre deyisilmesinde 8 13 esasli ferq nezere carpmir ve butun torpaqlarda bu minerallarin qatlar uzre differensiyasi zeif ifade olunub Qarisiq tebeqeli QT minerallarin menseyi mueyyenlesdirilerken melum olmusdur ki bu qrup minerallarin sirasinda esas yer hidroslyuda montmorillonit minerallarina mexsusdur O cumleden xlorit montmorillonit birlesmeleri de musahide olunur Montmorillonitin ayriliqda miqdari butun torpaqlarda dag sabalidi torpaqlari mustesna olmaqla zeif ifade olunur Qarisiq tebeqeli minerallarin ise en yuksek miqdari qonur dag mese 17 20 ve dag sabalidi 20 22 torpaqlarina mexsusdur Torpaqda onun aqronomik xasseleri baximindan xususi ehemiyyet kesb eden gil minerallarinin sintezi ve transformasiyasi haqqinda genis edebiyyat melumatlari movcud olsa da bu meselenin oyrenilmemis ve qaranliq terefleri hele coxdur Bioiqlim xususiyyetlerinin bir erazi daxilinde ana suxurun ve asinma materiallarinin torpaq emelegelmesine hansi zaman erzinde nece meruz qalmasi ve gil emelegelmesinin hansi istiqametde bas vermesi kimi meselelerin oyrenilmesine boyuk ehtiyac vardir Bizim tedqiqat apardigimiz erazinin spesifik xususiyyetleri baximindan gil minerallarinin formalasmasi ve gil emelegelmesinin intensivliyini teyin eden baslica amillerden biri torpagin iri fraksiyalarinda ve ana suxurun terkibinde movcud olan minerallarin asinma xususiyyetleri ile baglidir Bu minerallarin asinmaya qarsi davamliliq qabiliyyeti ve onlarin miqdarinin torpaqda ve asinma materiallarinda muxtelifliyi ayri ayri torpaqlarda gil minerallarinin differensiyasina sebeb olmusdur 4 cu cedvelde Cekson Jackson minerallarin asinma merhelelerini gostererek qeyd edir ki torpaqlarda movcud olan ibtidai minerallar gil minerallarina psevdomorfoz seklinde cevrilerek cedvelde gosterilen 7 ci ve 10 cu merhelelerden sonra hemin sxem uzre onlarin transformasiyasi bas verir Bezi hallarda ise xususile cokme suxurlarinda bu proses eksine bas vere biler Ceksona gore cedvelde gosterilen kvars lil fraksiyasina daxil olan kvarsdir ve onun hellolma qabiliyyeti disperslik seviyyesinden asilidir Muellif slyudalarin kvarsa nisbeten davamliligini bu minerallarin kristal qefes qurulusunun oktaedrik sebekeye malik olmasi ile izah edir Ceksonun sxemine gore slyudalarin asinmasi IV merheleden baslayaraq X merheleye qeder davam edir Asinmanin merhelesi Muxtelif merhelelerde asinan minerallarI Gips halit ve s II Kalsit dolomit araqonit ve s III Olivin hornblend diopsid ve s IV Biotit qlaukonit xlorit antiqorit ve s V Albit mikroklin stilbit ve s VI Kvars kristobalit ve s VII Slyuda illit muskovit serisit ve s VIII Qarisiq tebeqeliler 2 vermikulit hidroslyudaIX Montmorillonit beydellit X Kaolinit qalluazit ve s XI Kibbsit bemit ve s XII Hematit getit limonit ve s XIII Anataz rutil ilmenit korund ve s Bizim tedqiq etdiyimiz torpaqlarda hidroslyudanin diger gil minerallarina nisbeten ustunluk teskil etmesini bele izah etmek olar ki yuksek rutubetlilik seraitinde slyudalarin qurulusunda tetraedrde Si 4 ionlarinin Al 3 ile evez olunmasi elave menfi yuklerin toplanmasina sebeb olur Biotit ve muskovitde hemin yukler oksigenli heksaqonal daireler arasinda yerlesen K ionu ile evez olunur Tebii mehlulun terkibinde H ionunun kristallik qefes qurulusuna daxil olmasi neytrallasmamis yuklerin tutulmasi ile neticelenir ve tetraedrik sebekeni oktaedrik sebeke ile baglayan O 2 ionu ile birlesme bas verir Neticede kristallik qefesde hidroksil OH qruplari emele gelir Kristallik qefesin yukleri azaldiqca tebeqearasi quvveler zeifleyir ve neticede K ionu tebeqearasi bosluqdan uzaqlasir Belelikle movcud bioiqlim seraitinde silikatlarin hidrolizi bas verir ve bu zaman esaslarin yuyulmasi hesabina gilemelegelmesi prosesi suretlenir Diger terefden hemin seraitde humusun toplanmasi zeif gedir W Laatch Ibtidai minerallarin bu sxem uzre emele gelmesi Qorbunovun tedqiqatlarinda tesdiq olunmusdur ve o bele neticeye gelmisdir ki gil minerallarinin emele gelmesi yalniz hidroslyuda merhelesinden sonra bas verir Belelikle biz tedqiq etdiyimiz erazide gil minerallarinin emele gelmesi sxemini biotit muskovit hidroslyuda montmorillonit xlorit montmorillonit kaolinit kimi tesevvur edirik Bunu kaolinit xloritlerin ve qarisiq tebeqeli minerallarin torpaqlarin profili uzre dinamikasi bir daha tesdiq edir Xususile hemin sxem uzre gil minerallarinin transformasiyasini qonur dag mese ve dag sabalidi torpaqlarinda daha aydin musahide etmek mumkundur Bele ki bu torpaqlarda iki valentli kationlarin Ca Mg ustunluyu seraitinde qismen de olsa montmorillonitin emele gelmesi musahide olunur 2 Azerbaycan torpaqlarinin munbitliyinin modellesdirilmesi ve proqnozlasdirilmasi 1994 299 seh Elmi monoqrafiya Tedqiqatin meqsedi respublikamizin erazisinde yayilan esas torpaq tipleri ucun munbitliyin regional modelini isleyib hazirlamaqdan ibaretdir Meselenin bu sekilde qoyulusu Seki Zaqatala bolgesinin torpaqlari ucun munbitliyinin regional modelini isleyib hazirlamaqdan ibaretdir Meselenin bu sekilde qoyulusu Seki Zaqatala bolgesinde etraf muhiti cirklendiren senaye obyektlerinin az olmasina ve erazinin tebii iqlim xususiyyetlerine gore bu bolgenin ekoloji baximdan saglam etalon zona kimi qebul edilmesi ile elaqedardir Ekincilikde son 70 ilde tetbiq olunan becerme sistemlerinin tekmillesdirilmesi labuddur ve bunun ucun antropogen torpaq emele gelmesinin derk olunmasi ve torpaq munbitliyinin idareolunma yollarinin mueyyen edilmesi gunun vacib telebidir Ekinciliyin yeni elmi esaslar uzre teskili ve tebii cografi seraite uygun olan zonal becerme sistemlerinin islenib hazirlanmasi ucun torpaqlarin munbitlik amillerinin ve gostericilerinin kemiyyetce ucotunun aparilmasi ve muxtelif torpaq iqlim bolgelerinde torpaqlarin xasselerinin optimal parametrlerinin mueyyenlesdirilmesi heyata kecirilmelidir Bu problemin hellinin esasini ise torpaq munbitliyinin modellesdirilmesi teskil edir ki bu da eyni zamanda torpaqlarin movcud veziyyetinin daima nezaret altinda saxlanilmasi ve onlarin istehsalat keyfiyyetinin proqnozlasdirilmasi ucun zemin yaradir Eserden ireli gelen elmi yenilikler asagidaki cehetlerle baglidir 1 Respublikamizda ilk defe olaraq torpaq munbitliyinin regional modeli islenib hazirlanmisdir Bu model bes blokdan ibaret olmaqla her bir blokun riyazi modeli islenerken elektron hesablama masininin komeyile munbitliyinin cox sayli amilleri arasinda bu xassenin en seciyyevi xususiyyetlerini ifade ede bilen ve torpaqlarin istehsalat xasselerini uzun muddet nezaretde saxlamaga imkan yaradan amiller secilib mueyyen edilmisdir 2 Torpaq munbitliyi amillerinin parametrlerine esasen torpaqlarin vacib keyfiyyet xususiyyetlerini ozunde ifade ede bilen yeni bir gostericinin torpaq keyfiyyetinin kompleks gostericisinin TKKG teyin olunmasinin yeni metodikasi islenib hazirlanmisdir 3 Torpaqlarda minerallarin transformasiyasi ve qida elementlerinin paylanmasinin uc ehtiyat formasi bilavasite yaxin ve potensial qida ehtiyati formalari mueyyen olunaraq torpaq aqrokimyevi senedlesmesinin yeni elmi esaslarla teskili prinsipleri ireli surulur Ilin tecrubi ehemiyyetini ise asagidaki meselelerle elaqelendirmek olar 1 Seki Zaqatala bolgesi torpaqlarinin munbitliyinin regional modeli ve ayri ayri torpaq tiplerinin konseptual modelleri uzun bir dovr 15 50 il ucun torpaqlarin istehsalat xasselerini nezaret altinda saxlamaga ve proqnozlasdirmaga imkan verir Bu modeller esasinda teserrufatlarda muxtelif torpaqlarin xasselerinin idare olunma ve semereli istifadesi yollari haqqinda konkret tovsiyeler ireli surulmusdur 2 Torpaq senedlerinin ve aqrokimyevi kartoqrammlarin islenib hazirlanmasinda ve tertib olunmasinda qida elementlerinin uc ehtiyat formasi bilavasite yaxin ve potensial formalar haqqinda melumatlarin oz eksini tapmasi tecrubi baximdan asagidaki aspektlere gore faydalidir Torpaq ve aqrokimyevi senedlerin istifade olunma muddeti 20 25 ile qeder uzanmaqla bu senedlerin her 5 ilden bir yenilesdirilmesi ucun teleb olunan milyon manatlarla vesaite ve vaxta qenaet olunar Gubre normalarinin miqdari deqiq mueyyen edilmis olar ve torpaga evvelki illerde oldugu kimi normadan artiq daxil olan ve toksiki muhit yaradan maddelerin miqdari azalar Hal hazirda istehsali cox baha basa gelen ve teserrufatlar ucun boyuk xerclere sebeb olan mineral gubrelerin mesarifi azalir 3 Torpaq keyfiyyetinin kompleks gostericisinden TKKG den torpaqlarin iqtisadi qiymetlendirilmesinde istifade olunmasi torpaqlarin nisbeten gec deyisen ve nizamlanmasi cetin olan qranulometrlik terkib humusun miqdari qatda curuntu ehtiyati ve s ve hemcinin deyisikliye tez meruz qalan ve nizamlanmasi asan olan qida elementleri muhitin reaksiyasi ve s xasselerini daimi nezaretde saxlamaga imkan yaratdigi ucun semereli ola biler 3 Ekoloji Kend Teserrufatinin Esaslari Baki 2011 544 seh Kecen esrin 60 ci illerinden baslayaraq kimyevi gubrelerin pestisidlerin ve diger sintetik suni birlesmelerin cox intensiv tetbiqi yalniz torpaqlarin ve etraf muhitin diger komponentlerinin cirklenmesine sebeb olmamis hem de insanlar arasinda coxlu bedxasseli xesteliklerin suretle yayilmasina bionovmuxtelifliklerin azalmasina getirib cixarmisdir Sivilizasiyanin muasir merhelesinde beseriyyetin qarsisinda duran en qlobal problem tebietden ve onun servetlerinden semereli istifade etmekdir Torpaq ortuyu en qiymetli servet oldugundan onu gelecek nesiller ucun qoruyub saxlamaq umde vezifedir Yeni torpaqlardan istifade zamani bu servet munbitliyini itirmeden ve hetta yaxsilasdirilmis halda gelecek nesillere catdirilmalidir Bu meyar kend teserrufatinin davamli inkisaf konsepsiyasinin temel prinsiplerinden biridir 1992 ci ilde Etraf Muhit ve Inkisaf uzre BMT nin Rio de Janeyroda kecirilmis konfransi bu konsepsiyani planetin butun olkeleri ucun XXI esrde fealiyyet plani kimi tesdiq etmisdir Rio de Janeyroda yuksek seviyyede temsil olunan gorus istirakcilari prinsipler mecellesi qebul etmisler insanlar tebietle hemaheng saglam ve mehsuldar yasamaq huququna malikdir bugunku inkisaf indiki ve gelecek nesillerin ziyanina heyata kecirilmemelidir davamli inkisafi heyata kecirmek ucun etraf muhitin muhafizesi inkisaf prosesinin ayrilmaz hissesini teskil etmeli ve ona ayriliqda baxilmamalidir sabit inkisafi temin etmek ve ehalinin coxunun teleblerini odemek ucun yoxsullugun koku kesilmeli ve dunyanin muxtelif bolgelerinde heyat seviyyesinin qeyri beraberliyi legv edilmelidir dovletler Yer ekosistemlerinin qorunmasi muhafizesi ve butovluyunu berpa etmek meqsedile emekdasliq edir ve inkisaf etmis olkeler davamli inkisafin temin olunmasinda beynelxalq cehdler ucun oz mesuliyyetini derk edirler dovletler istehsalin heyat qabiliyyetli olmayan modellerini mehdudlasdirmali ve legv etmeli uygun demoqrafik siyaseti mudafie etmelidirler ekoloji meseleler en semereli sekilde butun maragi olan vetendaslarin istiraki ile hell edilmeli ve dovletler ekoloji informasiyaya genis yol acmaqda ehalinin istirakini temin etmeli ve genislendirmelidir dovletler butun olkelerde iqtisadi yukselise ve davamli inkisafa getirib cixaracaq aciq beynelxalq iqtisadi sistemin yaradilmasi isinde emekdasliq etmelidirler etraf muhiti cirklendirenler bu cirklenmeye gore maliyye mesuliyyeti dasimalidirlar davamli inkisaf problemin daha derinden derk edilmesini teleb edir davamli inkisafa catmaqdan otru qadinlarin ve genclerin yaradici quvvelerinin herterefli istiraki zeruridir muharibe davamli inkisaf prosesine dagidici tesir gosterir Ona gore de dovletler silahli munaqiseler zamani etraf muhiti muhafize eden beynelxalq huquqa hormet etmelidirler sulh inkisaf ve etraf muhitin muhafizesi bir birinden asili ve ayrilmazdir Bu noqteyi nezerden muasir dunyada davamli inkisafa nail olmaq ucun zeruri olan modellerden biri ekoloji teserrufatciliqdir Bu ideyani Azerbaycanda da reallasdirmaq ucun ilk novbede ictimai suurun ve yeni ekoloji tefekkurun inkisaf etdirilmesi umde meseledir Ekoloji Kend Teserrufati Herekatini bir proses kimi qiymetlendirsek gorerik ki inkisafin butun merhelelerinde ehalinin muxtelif tebeqelerinin maariflendirilmesi ve tehsili bu posesin esas terkib hisselerinden biri olmusdur ve indi de hemin seviyyede qalmaqdadir Bu is Avropa Birliyi olkelerinde orta tehsil mektebleri kollecler ve muxtelif kurslardan baslayaraq ali tehsil ocaqlarina qeder telim ve tehsille mesgul olan boyuk bir sebekeni ehate edir Eyni zamanda insanlarin bu mesele etrafinda maariflendirilmesine nail olmaq ucun Milli ve Regional proqramlar heyata kecirilir onlarin vasitesi ile de insanlara ekoloji temiz mehsul istehsalinin yollari ve qaydalari telqin olunur 4 Torpaq munbitliyinin modellesdirilmesinin nezeri ve tecrubi esaslari Azerbaycan Ensiklopediyasi nesriyyati Baki 1994 65 seh 5 Organic agriculture in Azerbaijan as a sustainable agriculture model Communication of the comission to the council Development sustanabu model UNESKO 2009 p 13 6 Organichne ciske gospodarstvo Azerbajdzhanu shlyah u 10 rokiv V zhurnale Organik yuej Federacii Organicheskogo Selskogo Hozyajstva Ukrainy 01 02 2010 Klev str 10 15 7 Torpaq ve enerjiqoruyucusu texnologiyasinin tetbiqi seraitinde seki qaratorpaq kend teserrufati muessisesinde bugda istehsalinin iqtisadi ve energetik semereliyi Insan ve biosfer MaB YUNESKO Azerbaycan Milli Komitesinin eserleri buraxilis 6 2010 65 74 seh 8 Ekoloji kend teserrufatinin esaslari Baki Qanun nesriyyati Baki 2011 543 seh 9 Torpaq keyfiyyetinin monitorinqi ve ekoloji nezaret Baki Qanun nesriyyati Baki 2011 275 seh 10 Azerbaycanda aqrar sektorun inkisafi ve aqrar elmin islahatlari haqqinda Insan ve biosfer MaB YUNESKO Azerbaycan Milli Komitesinin eserleri M7 2011 seh 29 36 11 Erzaq tehlukesizliyi ve ekoloji temiz mehsul istehsali beseri problem kimi ve Azerbaycanda muasir durum Trudy Azerbajdzhanskogo Nacionalnogo Komiteta Chelovek i Biosfera Mav YuNESKO tom 8 2012 11 seh 12 Azerbaycanda orqanik terevez istehsalina kecidin elmi ve tecrubi aspektleri Azerbaycanda Torpaqsunaslar Cemiyyetinin eserler toplusu 2019 12 seh 13 Azerbaycanda torpaqlarin aqrokimyevi xidmet ve torpaq keyfiyyetinin monitorinqi sistemlerinin yeniden qurulmasina elmi yanasma Azerbaycanda Torpaqsunaslar Cemiyyetinin eserler toplusu XV cild 2019 seh 412 424Elmi teskilati fealiyyetiProf A Babayev son 30 ilde muxtelif dovlet proqramlarinin islenib hazirlanmasinda ve heyata kecirilmesinde yaxindan istirak etmisdir O 1996 1997 ci illerde Zaqatala rayonunda torpaq islahatlari uzre dovlet proqraminda isci qrupun rehberi idi 2003 2005 ci iller ucun regionlarin sosial iqtisadi inkisaf proqramin islenilmesi meqsedi ile yaradilan komissiyanin uzvu olmusdur Prof A Babayev Azerbaycanda Ekoloji orqanik Kend Teserrufati Herekatinin ve onun elmi mektebinin esasini qoyanlardan biri olmaqla olkemizde bu sahenin inkisafina omrunun 25 ilini hesr etmisdir Oten iller erzinde olkemizde onun fealiyyeti sayesinde bu istiqametin dunya standartlarina uygun elmi elmi metodiki elmi informasiya ve huquqi normativ bazalari formalasmisdir 2004 cu ilde o telebeleri ile birlikde isleyib hazirlayaraq Milli Meclise teqdim etdiyi Ekoloji Temiz Kend Teserrufati haqqinda Qanun layihesi uzun muzakirelerden sonra 2008 ci ilde qebul olunaraq 25 avqust 2008 ci il tarixinde AR Prezidenti I Eliyevin 818 li Fermani ile tesdiq olunaraq heyata vesiqe almisdir 2007 ci ilde onun tesebbusu ile ADAU da Torpaqsunasliq ve Ekoloji kend teserrufati kafedrasi yaradildiqdan sonra 2008 ci ilde universitetde Ekoloji temiz kend teserrufati menecmenti ixtisasi acilaraq kadr hazirligina baslanilmisdir 2008 ci ilde ise ADAU da Avropa universitetleri ile birge emekdasliq layihesi cercivesinde yaradilan Torpagin ve etraf muhitin ekoloji monitorinqi laboratoriyasi onun rehberliyi altinda fealiyyet gostermisdir Prof A Babayev terefinden 1996 ci ilde esasi qoyulan Aqrar Meslehet ve Informasiya Xidmetinin elmi prinsipleri ve tecrubi esaslari islenib hazirlanaraq olkede dovlet ve ozel yonumlu informasiya ve meslehet xidmetleri sebekesi tesekkul tapmaga baslamisdir Son 20 il erzinde A Babayevin rehberliyi ile olkede ekoloji kend teserrufati herekatinin dunya standartlarina uygun elmi elmi metodiki ve elmi informasiya bazalari elece de bilavasite istiraki ile normativ huquqi bazasi formalasdirilmisdir Onun terefinden islenilib hazirlanmis Azerbaycanda ekoloji temiz kend teserrufatinin inkisafi ucun Milli Proqramin Konsepsiyasi AMEA nin Reyaset Heyetinde muzakire edildikden sonra bunun esasinda hazirlanan Azerbaycanda Ekoloji Temiz Kend Teserrufatinin Inkisafi uzre Dovlet Proqrami layihesi AR Nazirler Kabinetine teqdim edilmisdir A Babayevin isleyib hazirladigi teklifler AR Prezidentinin 6 dekabr 2016 ci il tarixli 1138 nomreli Fermani ile tesdiq olunmus Azerbaycan Respublikasinda kend teserrufati mehsullarinin istehsalina dair Strateji Yol Xeritesi nde 7 4 Ekoloji temiz kend teserrufatinin inkisaf etdirilmesi prioriteti kimi qebul olunmusdur A Babayev muxtelif bitkilerin mehsuldarliq gostericileri esasinda ekoloji kend teserrufati sisteminde saglam torpaq anlayisinin konkret torpaq erazisinin inteqral ekoloji funksiyalari ile bagli oldugu ve tebii resurslarin keyfiyyetinin elmi esaslarla qiymetlendirilmesi ideyasi uzunmuddetli tecrubeler yolu ile subuta yetirmisdir Bu tedqiqatlar Azerbaycanda yeni kend teserrufati sisteminin inkisafi ucun elmi tohfedir ve olkemizde ekoloji tarazligi qenaetbexs hesab edilen bolgelerde yuksekgelirli investisiya proqramlarinin heyata kecirilmesi ucun iqtisadi ehemiyyet kesb edir Tedqiqatlara esasen Gencebasar ve Seki Zaqatala regionlarinda konvensional ve ekoloji kend teserrufati sistemlerinin 2025 ci il ucun iqtisadi inkisaf hedefleri mueyyenlesdirilib Rehberlik etdiyi Merkez in fealiyyeti sayesinde Azerbaycanda ilk defe olaraq 300 e qeder fermer Avropa Akkreditasiya orqanlari terefinden sertifikatlasdirilaraq Orqanik Fermer statusu almislar ve hal hazirda onlarin istehsal etdikleri ekoloji mehsul Avropa olkelerine ixrac olunaraq olke budcesine valyuta axini yaratmisdir Bu layihe cercivesinde rehberlik etdiyi Merkez dovlete 1 milyon 400 min avro civarinda fayda vermisdir A Babayev 2006 ci ilden Ekoloji Kend Teserrufati jurnalinin bas redaktoru Beynelxalq Izvestiya Agraranoj Nauki jurnalinin redaktor muavini UNESKO uzre Insan ve Biosfera Azerbaycan Milli Komitesinin eserleri mecmuesinin redaksiya heyetinin uzvu Turkiye Tarimsal Arasdirmalar Dergisi nin ve Beynelxalq Problemy agrohimii i ekologii jurnallarinin redaksiya heyetlerinin uzvu olmaqla yanasi MDB uzre Agrohimekosodruzhestvo nin vitse prezidenti EUCARPIA Avropa Bitkicilik uzre Tedqiqatlar Assosiasiyasi SSA Amerika Torpaqsunaslar Cemiyyeti ve IFOAM in Beynelxalq Bioloji Kend Teserrufati Herekati Federasiyasi ve Avroasiya Torpaqsunaslar Cemiyyetin uzvudur Eyni zamanda Gurcustan Dovlet Aqrar Universitetinin Fexri Doktoru ve BMT nin nezdinde Beynelxalq Ekologiya ve Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Elmler Akademiyasinin MANEB heqiqi uzvu secilmisdir Prof A Babayev ABS Almaniya Hollandiya Fransa Belcika Turkiye Serbiya Bolqaristan Rusiya Ozbekistan Turkmenistan Tacikistan Qirgizistan ve bir cox olkelerde kecirilen 30 dan artiq elmi konqres konfrans simpozium ve seminarlarin istirakcisidir 1997 2011 ci illerde AR Prezidenti yaninda Ali Attestasiya Komissiyasinin eksperti olmusdur Elmi pedaqoji fealiyyetiA Babayev 1976 ci ilden 2013 cu ile qeder ADAU da pedaqoji fealiyyet ile mesgul olmusdur O fransiz ve azerbaycan dillerinde nesr olunan 5 derslik ve ders vesaitinin o cumleden 96 tedris metodiki isin muellifidir Teltif ve mukafatlariPrezident I Eliyevin 18 may 2010 cu il tarixli Serencami ile A Babayev Emekdar muellim fexri adina layiq gorulmusdur O elm ve tehsil sahesinde xidmetlerine gore muxtelif illerde BMT nin Beynelxalq Ekologiya ve Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Elmler Akademiyasinin M V Lomonosov adina ve Vernadski ordenleri elece de Alim ulduzu medallari ile teltif olunaraq ona Emekdar Elm Xadimi fexri adi verilmisdir 2017 ci ilde IFOAM in rehberliyi ile Almaniyada kecirilen Vahid Dunya Mukafati OWA musabiqesinin laureatidir ve MDB olkeleri cercivesinde bu mukafata layiq gorulen ilk alimdir 2020 ci ilin sentyabr ayinda AMEA nin Biologiya bolmesinin Fexri Fermani ile teltif olunmusdur Istinadlar Babayev Amin Hacibaba oglu PDF Istifade tarixi 26 iyul 2014 olu kecid Xarici kecidlerUmumi Istinadlarin Sayi 177