Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əminə Mir-Tağı qızı Seyid-Rzayeva — Azərbaycan alimi, texnika elmləri doktoru.
| Əminə Seyid-Rzayeva | |
|---|---|
| Əminə Mir-Tağı qızı Seyid-Rzayeva | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bakı, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ |
| Vəfat tarixi | |
| Vətəndaşlığı |  SSRİ→ Azərbaycan |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Elmi dərəcəsi | texnika üzrə elmlər doktoru |
| Elmi adı | baş elmi işçi |
| İş yeri | Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu |
| Təhsili | Azərbaycan Sənaye İnstitutu |
Həyatı
Seyid-Rzayeva Əminə Mir-Tağı qızı 31 dekabr 1931-ci ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1950-ci ildə Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) texnologiya fakültəsinə daxil olmuş və 1955-ci ildə neft və qazın tex¬nologiyası üzrə mühəndis texnoloq ixtisasında oranı əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra Azərbaycan Milli Elmlər Akade¬miyasının akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda (AMEA NKPİ) əmək fəaliyyətinə başlamış və ömrünün sonuna kimi bu elm ocagında çalışmışdır. O, akademik M.İ.Rüstəmovun rəhbərlik etdiyi "Katalitik krekinq və piroliz" laboratoriyasında mühəndis, baş mühəndis, kiçik elmi işçi, böyük, aparıcı və baş elmi işçi vəzifələrində müvəffəqiyyətlə elmi fəaliyyət göstərmişdir. 1960–1963-cü illərdə AMEA NKPİ-nin aspiranturasında təhsil almış və dissertasiya işini müdafiə edərək, texnika üzrə elmlər namizədi elmi adını almış, 1970-ci ildə SSRİ Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən ona böyük elmi işçi elmi adı verilmişdir. 1994-cü ildə "Yanacağın kimyası və texnolgiyası"-05.17.07 ixtisasında "Akti-vator və passıvatorun iştirakı ilə ağır neft məhsullarının katalitik krekinqi" adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək, texnika üzrə elmlər doktoru elmi adını almışdır.
Elmi fəaliyyəti
Seyid-Rzayeva Əminə Mir-Tağı qızının əsas elmi fəaliyyəti neft emalı və neft kimya elminin mühüm aktual probleminə — neftin və onun müxtəlif ağır fraksiyalarının dərin emalı nəticəsində yüksək keyfiyyətli mühərrik yanacaqlarının ekoloji və iqtisadi cəhətdən əlverişli alınma texnologiyalarının işlənib hazırlanmasına həsr edilmişdır. Alimin apardığı geniş tədqiqatlar nəticəsində ağır neft xammalından açıq neft məhsullarının yüksək səmərəli alınmasını təmin edən yeni katalizatorlar, aktivləşdirici və passivləşdirici əlavələr işlənib hazırlanmışdır. Bu yeni sistemlərdə ilk dəfə olaraq ağır neft xammalının dərin emal prosesləri aparılmış, yeni elmi metodlar və yanaşmalar təklif olunmuş, iqtisadi və ekoloji cəhətdən əlverişli texnologiyalar yaradılmışdır. Nəticədə ağır neft xammalının tərkibində azot, kükürd, asfalt qatran birləşmələri və bəzi ağır metalların effektiv çıxarılma proseslərinin elmi əsasları yaradılmış, sintez edilmiş katalizatorların iştirakı ilə yüksək çıxımla benzin və dizel yanacağı alınması istiqamətində neftin ağır fraksiyalarının iki pilləli emalı və xam neftin qalıqsız emalının kompleks sxemi işlənib hazırlanmışdır.
Alim tərəfindən müxtəlif vakuum qazoyllarının və eləcə də qazoyl-mazut qarışıqlarının aktivləşdirici əlavələrin və əsasən tərkibində sürmə (Sb) saxlayan poliarilen passivatorların iştirakı ilə katalitik krekinq proseslərinin qanunauyğunluqları öyrənilmiş, işlənib hazırlanmış yeni sistemlərdə ağır metallarla zəhərlənmə proseslərinin mexanızmı öyrənilmiş, bu proseslərdə funksional qrupların və əlavələrin effektivliyi geniş izah edilmişdir.
Seyid-Rzayeva Əminə Mir-Tağı qızının məhsuldar elmi fəaliyyəti ağır neft məhsullarının dərin emalı üçün yeni effektiv, kontakt tipli, dispersləşdirilmiş adsorbsion katalitik sistemlər hazılanmış və onların iştirakı ilə azotlu, kükürdlü, asfalten-qatran birləşmələrdən, nikel, vanadium, natrium metallarından təmizlənmış və müasir tələbatlara cavab verən vakum distillatları alınmışdır. Bu sistemlərdə açıq neft məhsullarının çıxımının artırılması, koksun miqdarının azaldılması üçün aktivləşdirici və xammalın tərkibində olan ağır metalların təsirinin azaldılması, koksəmələgəlmənin qarşısının alınması, oktan ədədinin qaldırılması, CO-nun CO2-yə qədər çevrilməsinin təmin olunması üçün passivləşdirici əlavələrdən istifadə olunmuşdur. Aktivləşdirici əlavələr kimi sintetik və təbii neft turşuları, fərdi naften turşuları, onların efirləri, ağır qazoyllar, şlamlar, bitum distillatları, neft emalı proseslərinin digər tullantıları istifadə olunmuş, onların təsiretmə sırası və mexanizmi müəyyən edilmişdir. Passivləşdirici əlavələr kimi tərkibində Sb-saxlayan poliarilenlər istifadə olunmuş və təsir mexanizmləri geniş araşdırılmışdır. Yeni katalitik sistemlərin quruluş xüsusiyyətləri ilə onların aktivliyi, ağır neft xammalının krekinqi, alınan məhsulların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, prosesin selektivliyi arasında qarşılıqlı əlaqələrin elmi əsasları yaradılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, parçalanma və hidrogenləşmə reaksiyalarının sürətinin dəyişməsi alınan qazların tərkibində doymamış karbohidrogenlərin miqdarının kəskin dəyişməsinə və benzinin oktan ədədinin tənzimləndirilməsinə bilavasitə səbəb olur, yeni katalitik sistemlərdə neftin və mazutun əsasən adsorbsion təmizlənməsi ilə yüksək temperaturda qaynayan fraksiyaların destruksiyası təmin olunur, kükürdün, azotun, asfalt-qatran birləşmələrin miqdarı minimuma endirilir. İlk dəfə olaraq müasir fiziki-kimyəvi analiz üsulların köməyi ilə müvafiq əlavələrin təsir mexanizminə onların tərkibində olan aromatik fraqmentdə halqaların sayının təsiri öyrənilmiş, passivləşdirici təsirin sürmə birləşmələrinə, aktivləşdirici təsirin isə aromatik karbohidrogenlərə məxsus olması göstərilmişdir. Dispers sistemlərdə faza keçidlərini tənzimləmək məqsədi ilə prosesin katalitik sistemlərə və xammalın tərkibinə kompleks yanaşma işlənib hazırlanmışdır ki, bu da ağır neft məhsullarının emalı prosesini proqnozlaşdırmaq və intensiv-ləşdirməyə geniş imkan yaratmışdır. Katalitik sistemlərdə ölçü effektləri araşdırılmış, məsamələrin ölçülərinin, disperslik dərə-cəsinin prosesə təsiri geniş öyrənilmişdir.
İlk dəfə olaraq, sintez edilmiş katalizatorların iştirakı ilə mazutdan benzin və dizel yanacağı alınması variantları araşdırılmış və neft emalının dərinliyini 80–85%, açıq neft məhsullarının çıxımını 60–65%-ə çatdırılması istiqamətində geniş işlər aparılmışdır. Neftin qalıqsız emalı üçün neftin katalitik təmizlənməsi, təmizlənmiş neftin katalitik krekinqi, krekinq benzinin katalitik təmişlənməsi, hidrokrekinq, krekinqin fərqli fraksiyalarının destruktiv izomerləşməsi prosesləri ardıcıl olaraq təhlil olunmuş və kompleks emal sxeminə daxil edilmişdir.
Elmi tədqiqatları
Aparılan elmi tədqiqatların nəticələri pilot və sənaye qurğularında müvəffəqiyyətlə sınaqdan keçirilmişdir. "Azərneft-yanacaq" birliyinin sənaye qurğusunda müəllif tərəfindən əməkdaşlarla birgə təklif edilən üsulun tətbiqi iqtisadi cəhətdən yüksək səmərə vermişdir.
Seyid-Rzayeva Əminə Mir-Tağı qızının elmi işlərinin nəticələri 100-dən çox elmi əsərdə, o cümlədən, 25-ə yaxın müəlliflik şəhadətnaməsi və patentdə öz əksini tapmışdır. Bir çox işlər isə "Xidməti istifadə üçün" qrifi altında qeydə alınmışdır.
İstedadlı alim Əminə Mir-Tağı qızı Seyid-Rzayeva tədqiqatların qoyuluşunda, onların həyata keçirilməsinin bütün mərhələlərində, laboratoriyalarda, təcrübi və sənaye qurğularında geniş sınaq işlərinin aparılmasında, alınan nəticələrin sistemləşdirilməsi və müzakirəsində, əsas nəticələrin ümumiləşdirilməsində şəxsən böyük əmək göstərmişdir.
Vəfatı
Əminə Mir-Tağı qızı Seyid-Rzayeva 2004-cü ildə vəfat etmişdir.
İstinadlar
Mənbə
Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun alimləri: bioqrafik portret, elmə və təhsilə töhfələr. "Müəllim" nəşriyyatı. Bakı 2019. s.221–224.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emine Mir Tagi qizi Seyid Rzayeva Azerbaycan alimi texnika elmleri doktoru Emine Seyid RzayevaEmine Mir Tagi qizi Seyid RzayevaDogum tarixi 31 dekabr 1931Dogum yeri Baki Azerbaycan SSR ZSFSR SSRIVefat tarixi 2004Vetendasligi SSRI AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliElmi derecesi texnika uzre elmler doktoruElmi adi bas elmi isciIs yeri Neft Kimya Prosesleri InstitutuTehsili Azerbaycan Senaye InstitutuHeyatiSeyid Rzayeva Emine Mir Tagi qizi 31 dekabr 1931 ci ilde Baki seherinde ziyali ailesinde anadan olmusdur 1950 ci ilde Azerbaycan Senaye Institutunun indiki Azerbaycan Dovlet Neft ve Senaye Universiteti texnologiya fakultesine daxil olmus ve 1955 ci ilde neft ve qazin tex nologiyasi uzre muhendis texnoloq ixtisasinda orani ela qiymetlerle bitirdikden sonra Azerbaycan Milli Elmler Akade miyasinin akademik Y H Memmedeliyev adina Neft Kimya Prosesleri Institutunda AMEA NKPI emek fealiyyetine baslamis ve omrunun sonuna kimi bu elm ocaginda calismisdir O akademik M I Rustemovun rehberlik etdiyi Katalitik krekinq ve piroliz laboratoriyasinda muhendis bas muhendis kicik elmi isci boyuk aparici ve bas elmi isci vezifelerinde muveffeqiyyetle elmi fealiyyet gostermisdir 1960 1963 cu illerde AMEA NKPI nin aspiranturasinda tehsil almis ve dissertasiya isini mudafie ederek texnika uzre elmler namizedi elmi adini almis 1970 ci ilde SSRI Ali Attestasiya Komissiyasi terefinden ona boyuk elmi isci elmi adi verilmisdir 1994 cu ilde Yanacagin kimyasi ve texnolgiyasi 05 17 07 ixtisasinda Akti vator ve passivatorun istiraki ile agir neft mehsullarinin katalitik krekinqi adli doktorluq dissertasiyasini mudafie ederek texnika uzre elmler doktoru elmi adini almisdir Elmi fealiyyetiSeyid Rzayeva Emine Mir Tagi qizinin esas elmi fealiyyeti neft emali ve neft kimya elminin muhum aktual problemine neftin ve onun muxtelif agir fraksiyalarinin derin emali neticesinde yuksek keyfiyyetli muherrik yanacaqlarinin ekoloji ve iqtisadi cehetden elverisli alinma texnologiyalarinin islenib hazirlanmasina hesr edilmisdir Alimin apardigi genis tedqiqatlar neticesinde agir neft xammalindan aciq neft mehsullarinin yuksek semereli alinmasini temin eden yeni katalizatorlar aktivlesdirici ve passivlesdirici elaveler islenib hazirlanmisdir Bu yeni sistemlerde ilk defe olaraq agir neft xammalinin derin emal prosesleri aparilmis yeni elmi metodlar ve yanasmalar teklif olunmus iqtisadi ve ekoloji cehetden elverisli texnologiyalar yaradilmisdir Neticede agir neft xammalinin terkibinde azot kukurd asfalt qatran birlesmeleri ve bezi agir metallarin effektiv cixarilma proseslerinin elmi esaslari yaradilmis sintez edilmis katalizatorlarin istiraki ile yuksek ciximla benzin ve dizel yanacagi alinmasi istiqametinde neftin agir fraksiyalarinin iki pilleli emali ve xam neftin qaliqsiz emalinin kompleks sxemi islenib hazirlanmisdir Alim terefinden muxtelif vakuum qazoyllarinin ve elece de qazoyl mazut qarisiqlarinin aktivlesdirici elavelerin ve esasen terkibinde surme Sb saxlayan poliarilen passivatorlarin istiraki ile katalitik krekinq proseslerinin qanunauygunluqlari oyrenilmis islenib hazirlanmis yeni sistemlerde agir metallarla zeherlenme proseslerinin mexanizmi oyrenilmis bu proseslerde funksional qruplarin ve elavelerin effektivliyi genis izah edilmisdir Seyid Rzayeva Emine Mir Tagi qizinin mehsuldar elmi fealiyyeti agir neft mehsullarinin derin emali ucun yeni effektiv kontakt tipli disperslesdirilmis adsorbsion katalitik sistemler hazilanmis ve onlarin istiraki ile azotlu kukurdlu asfalten qatran birlesmelerden nikel vanadium natrium metallarindan temizlenmis ve muasir telebatlara cavab veren vakum distillatlari alinmisdir Bu sistemlerde aciq neft mehsullarinin ciximinin artirilmasi koksun miqdarinin azaldilmasi ucun aktivlesdirici ve xammalin terkibinde olan agir metallarin tesirinin azaldilmasi koksemelegelmenin qarsisinin alinmasi oktan ededinin qaldirilmasi CO nun CO2 ye qeder cevrilmesinin temin olunmasi ucun passivlesdirici elavelerden istifade olunmusdur Aktivlesdirici elaveler kimi sintetik ve tebii neft tursulari ferdi naften tursulari onlarin efirleri agir qazoyllar slamlar bitum distillatlari neft emali proseslerinin diger tullantilari istifade olunmus onlarin tesiretme sirasi ve mexanizmi mueyyen edilmisdir Passivlesdirici elaveler kimi terkibinde Sb saxlayan poliarilenler istifade olunmus ve tesir mexanizmleri genis arasdirilmisdir Yeni katalitik sistemlerin qurulus xususiyyetleri ile onlarin aktivliyi agir neft xammalinin krekinqi alinan mehsullarin keyfiyyetinin yaxsilasdirilmasi prosesin selektivliyi arasinda qarsiliqli elaqelerin elmi esaslari yaradilmisdir Mueyyen edilmisdir ki parcalanma ve hidrogenlesme reaksiyalarinin suretinin deyismesi alinan qazlarin terkibinde doymamis karbohidrogenlerin miqdarinin keskin deyismesine ve benzinin oktan ededinin tenzimlendirilmesine bilavasite sebeb olur yeni katalitik sistemlerde neftin ve mazutun esasen adsorbsion temizlenmesi ile yuksek temperaturda qaynayan fraksiyalarin destruksiyasi temin olunur kukurdun azotun asfalt qatran birlesmelerin miqdari minimuma endirilir Ilk defe olaraq muasir fiziki kimyevi analiz usullarin komeyi ile muvafiq elavelerin tesir mexanizmine onlarin terkibinde olan aromatik fraqmentde halqalarin sayinin tesiri oyrenilmis passivlesdirici tesirin surme birlesmelerine aktivlesdirici tesirin ise aromatik karbohidrogenlere mexsus olmasi gosterilmisdir Dispers sistemlerde faza kecidlerini tenzimlemek meqsedi ile prosesin katalitik sistemlere ve xammalin terkibine kompleks yanasma islenib hazirlanmisdir ki bu da agir neft mehsullarinin emali prosesini proqnozlasdirmaq ve intensiv lesdirmeye genis imkan yaratmisdir Katalitik sistemlerde olcu effektleri arasdirilmis mesamelerin olculerinin disperslik dere cesinin prosese tesiri genis oyrenilmisdir Ilk defe olaraq sintez edilmis katalizatorlarin istiraki ile mazutdan benzin ve dizel yanacagi alinmasi variantlari arasdirilmis ve neft emalinin derinliyini 80 85 aciq neft mehsullarinin ciximini 60 65 e catdirilmasi istiqametinde genis isler aparilmisdir Neftin qaliqsiz emali ucun neftin katalitik temizlenmesi temizlenmis neftin katalitik krekinqi krekinq benzinin katalitik temislenmesi hidrokrekinq krekinqin ferqli fraksiyalarinin destruktiv izomerlesmesi prosesleri ardicil olaraq tehlil olunmus ve kompleks emal sxemine daxil edilmisdir Elmi tedqiqatlariAparilan elmi tedqiqatlarin neticeleri pilot ve senaye qurgularinda muveffeqiyyetle sinaqdan kecirilmisdir Azerneft yanacaq birliyinin senaye qurgusunda muellif terefinden emekdaslarla birge teklif edilen usulun tetbiqi iqtisadi cehetden yuksek semere vermisdir Seyid Rzayeva Emine Mir Tagi qizinin elmi islerinin neticeleri 100 den cox elmi eserde o cumleden 25 e yaxin muelliflik sehadetnamesi ve patentde oz eksini tapmisdir Bir cox isler ise Xidmeti istifade ucun qrifi altinda qeyde alinmisdir Istedadli alim Emine Mir Tagi qizi Seyid Rzayeva tedqiqatlarin qoyulusunda onlarin heyata kecirilmesinin butun merhelelerinde laboratoriyalarda tecrubi ve senaye qurgularinda genis sinaq islerinin aparilmasinda alinan neticelerin sistemlesdirilmesi ve muzakiresinde esas neticelerin umumilesdirilmesinde sexsen boyuk emek gostermisdir VefatiEmine Mir Tagi qizi Seyid Rzayeva 2004 cu ilde vefat etmisdir IstinadlarMenbeNeft Kimya Prosesleri Institutunun alimleri bioqrafik portret elme ve tehsile tohfeler Muellim nesriyyati Baki 2019 s 221 224