Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Şıxlar sənəti – XX əsrin sonlarında Siyəzən rayonunda yarandığı qeyd olunan dekorativ sənət növüdür. Bu sənətin yaradıcısı Siyəzən rayonunun sakini Yusif Hacıyev hesab olunur. Bu sənət haqqında danışmamışdan əvvəl onun adlandırılması ilə bağlı məsləyə aydınlıq gətirmək lazımdır. Sənətin belə adlandırılmasını Y.Hacıyev özünün anadan olduğu qədim Şıxlar kəndinin adı ilə bağlıdır. “Şıxlar” toponimi haqqında onu qeyd etmək lazımdır ki, ümumiyyətlə bu adda Azərbaycan Respublikası ərazisində Qobustan, Qax, Qaradağ, Masallı, Ağdam, Ağdaş, Cəlilabad, Sabirabad, Xaçmaz, Goranboy, Yardımlı və Cəbrayıl rayonlarında eyni adlı yaşayış məskənləri mövcuddur. Qeyd olunmalıdır ki, əvvəllər Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikası) Qarakilsə (Sisyan) və Vedi rayonlarında “Şıxlar” adlı qədim Azərbaycan kəndləri mövcud olmuşdur. Lakin sonralar həmin yer adları ermənilər tərəfindən dəyişdirilmişdir (“Qızıl Şəfəq” və “Lusarat”).
"Şıxlar" toponiminin etimologiyası
“Şıxlar” adının toponomikasına gəldikdə qeyd olunmalıdır ki, Qərbi Azərbaycandakı bu adda olan kəndlər daha çox türk tayfalarından olan qazax tayfalarının bir qolu olan “şıx” tayfasının adı ilə bağlı etnonim kimi izah olunur. Bəzən “şıx” tayfası “şeyx” kimi də oxunur. Azərbaycan Republikası ərazisindəki “Şıxlar” adlı kəndlərə gəldikdə isə daha çox dini məzmunlu adlarla əlqələndirilir. Şıx sözü-Şeyx sözü ilə eynidir. “Şeyx” sözü ərəb sözü olub mənası “qoca,ağsaqqal” deməkdir. Orta əsrlər dövründə Şərq aləmində bu ad qəbilə,tayfa başçılarına, görkəmli ilahiyyatçılara-din xadimlərinə, hörmətli adamlara deyilirdi. Ona görə də “Şıxlar” tipli coğrafi adlar “şeyxlərə məxsus”,”şeyxlər yaşayan yer”, “şeyxlərin nəsli”, “şeyxlərin dəfn olunduğu yer” və s. mənasındadır. Misal üçün qeyd etmək olar ki,
Xaçmaz rayonundakı Şıxlar kəndi burada yaşamış və dəfn olunmuş Mövlanə Şeyx Yusif əl-Şirvaninin adı ilə adlandırılmışdır. XIV-XV əsrlərdə yaşamış Şeyx Yusif məşhur Xəlvətilik dini cərəyanının ikinci qurucusu olan Seyid Yəhya Bakuvinin tələbəsi olmuşdur.
Bununla yanaşı Sabirabaddakı Şıxlar kəndi Soltan Hacı Bektaşinin oğlu Baba Samitin türbəsinin kənddəki türbəsini şeyxlərin ziyarət etməsi və türbə ətrafındakı şeyx qəbirlərinin olması ilə əlaqədar belə adlandırılmışdır. Siyəzən rayonu ərazisində də qədim Şıxlar kəndi mövcud olmuşdur. Xalq rəvayətlərinə görə bu kəndin tarixi XV əsrin sonlarından başlayır. Kəndin yaranması Ərdəbil Səfəvi ordeninin başçısı olmuş Şeyx Heydərin ölümü hadisəsi ilə əlaqələndirilir. Tarixi məlumatlara görə Şeyx Heydər Ağqoyunlu hökmdarı olan qaynı Sultan Yaqubun icazəsi ilə “kafir” adlandırdığı çərkəzlər üzərinə 1483 və 1487-ci illərdə uğurlu yürüşlər təşkil edərək böyük qənimətlə Ərdəbilə qayıtmışdı. 1488-ci ildə Şeyx Heydər Şirvanşahlar üzərinə gözlənilmədən yürüş təşkil etdi. Bunun səbəbi 1460-cı ildə Şeyx Cüneydin atasının Samur sahilində döyüşdə Fərrux Yasar və Qaraqoyunlu Cahanşahın birləşmiş qüvvələri tərəfindən öldürülməsi idi. Bununla Ş.Heydər atasının ölümünün qisasını almaq niyyətində idi. Şirvanşah Fərrux Yasar səfəvilərin hücumunu dəf edə bilmədiyi üçün Gülüstan qalasına çəkilməli oldu. Mühasirə 7 ay davam etdi. Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqub həm Səfəvi ordeninin güclənməsindən ehtiyat etdiyi üçün,həm də qayınatası Fərrux Yasara kömək etmək üçün ən güclü sərkərdəsi Süleyman bəy Bicanoğlunu şirvanşahların köməyinə göndərdi. Şahdağ yaxınlığında (bəzi mənbələrə görə Tabasaran ərazisində) baş vermiş döyüşdə Şeyx Heydər öldürülür. O dövrün bəzi müəlliflərinə görə Şeyx Heydərin cəsədi Tabasaranda dəfn olunur və başı kəsilərək Təbrizə gətirilib ibrəti-aləm üçün nümayiş etdirilir. Sultan Yaqub bir neçə gündən sonra onun kəsilmiş başının ailəsinə verilməsinə icazə verir.
Azərbaycan tarixşunaslığında Şeyx Heydərin Şahdağ yaxında öldürüldüyü qeyd olunur. Lakin bəzi yerli rəvayətlərə görə o döyüşdən yaralı qayıdarkən Beşbarmaq yaxınlığında vəfat etmiş və vəfat etdiyi yerdə də dəfn olunmuşdur. Məhz dəfn olunduğu yerdə sonralar onun müridlərindən 7 ailə məskən salmış və şeyxin məzarı üzərində inşa edilmiş türbədə xidmətlərini davam etdirmişlər. Qədimdə bu ərazidə mövcud olmuş Təkəli və Şıxlar kəndləri məhz həmin ailələr tərəfindən salınmış hesab olunur.
Şeyx Heydərin məqbərəsi Xızı rayonunun Tıxlı kəndindən 3-4-km şimal-şərqdə, Beşbarmaq dağının arxasındadır. Türbə üzərində aşkar edilmiş daş lövhədəki üçsətirlik farsca kitabə (1,21x0,67m) süls elementli nəsx xətti ilə həkk olunmuşdur. Kitabənin birinci sətri iri, aydın nəsx xətti ilə, ikinci, üçüncü sətirdəki sözlər 5-6 cərgədə, yuxarı qaldırılaraq üst-üstə süls elementli xırda nəsx xətti ilə yazılmışdır. Mətnin tərcüməsi belədir:
1 "Böyük məzar Allah yolu ilə gedənin müqəddəs şəhidgahı, həqiqət yolunun yolçusunun qəbri, hikmətli Quran dininin həqiqət axtaran şeyxi, Şeyx Sultan Cüneydin oğlu Şeyx Sultan Heydərindir.
2. Şirvan, Ruman, İran (Red.-Ağqoyunlu dövləti nəzərdə tutulur) müharibəsində öldürülmüşdür. (Məqbərə) o ildən min otuz birinci ilə kimi xarab (vəziyyətdə idi). Etibarlı imam Əmir əl-möminin Əli ibin Əbu Talib (ə) Şeyx Cüneydin oğlu Şeyx Heydərin başına gələn hadisənin doğruluğunu (bilib) qəbrin parlaqlığını və möhkəmləndirilməsi üçün həqiqi nökəri Şah Ismayılın yanına gəlib buyurdu ki, uzun müddət bu bərəkətli, böyük qəbir Şirvan dağlarında bir dağın ortasında gizli qalıb
3. Fərman (verdi ki) onu bu cəfa dolu quyudan və alçaqlıq zülmündən qurtarıb, aşkar edib, qəbir üzərində bina tiksinlər. Mərhəmətlə o ali və yüksək cavanın dəfn olduğu dağın ətəyini 50 zər (1 zər 107 sm) eninə çapıb, dərinliyə getdilər. Qədim qəbrin yerini aşkara çıxarıb, ona təzim etdilər. Şah Səfi Bahadur xan əl-Hüseynin hakimiyyəti vaxtında bu qəbir üzərindəki bina yenidən təmir və bərpa olundu. Uzun müddət məlayikələr astanası olan bu dərgahda çoxları şəfa tapdı. Rəcəb ayı min qırx doqquzuncu il tarixdə"(Red.- təxminən 1638-1639-cu illər).
Kitabənin mətnindən məlum olur ki, Səfəvi şeyxlərindən Şah İsmayıl Xətainın atası olan Şeyx Heydər "Şirvan dağlarından birində gizlicə dəfn olunmuş və onun məzarı uzun müddət gizli qalmışdır". Sonralar Qızılbaşların Şirvan ərazisinə yürüşləri zamanı Şah İsmayıl Səfəvi atası Şeyx Heydərin qəbrini axtarıb tapmış, üzərində türbə binası tikdirib orada müridləri tərəfindən Təkəli və Şıxlar kəndlərini saldırmış və məqbərəni müqəddəs ziyarətgah elan etmişdir. Hazırda kəndLərin xarabalıqları qalmışdır. Şeyx Heydərin qəbri üzərində bişmiş kərpicdən tikilmiş məqbərə binası iki otaqdan ibarətdir, üstü uçmuşdur. Günbəzin dayandığı tağ oturacaqları və günbəz dairəsinin qalığı görünməkdədir. Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbinə xas üslubda tikilmiş binanın bəzəklərində yaşıl, qara, qəhvəyi, abı rəngli kaşılı kərpiclərdən istifadə olunmuşdur.
Şıxlar sənətinin xarakterik xüsusiyyələri
Bu dekoraativ incəsənət növü onun yaradıcısı Y.Hacıyevin qeyd etdiyi kimi “Yaradanın yaratdığı gözəlliklərin aşkarlanması sənətidir”. Bu sənətə ail əl işləri ölkə daxilində,eləcə də Ailə Biznesinə Asan Dəstək (ABAD) mərkəzinin dəstəyi ilə Türkiyə,Böyük Britaniya və Rusiyada keçirilmiş sərgilərdə nümayiş etdirilib. Sənətşunasların araşdırılmasından sonra Şıxlar sənəti dekorativ tətqibi xalq sənətkarlığının yeni bir sahəsi kimi təsdiq olunub. Buna görə də sənətin yaradıcısı Y.Hacıyevə müəlliflik şəhadətnaməsi verilib.
Sənət nümunələri hazırlanarkən material olaraq adi çay daşlarından,ağacların kötük hissəsi və ya gövdəsinin müxtəlif hissələrindən və s. kimi materiallardan istifadə olunur. Sənətin xarakterik xüsusiyyəti ondadır ki, çox zaman tamamilə yararsız məmulatlar, xüsusilə tullantı kimi vasitələrdən istifadə olunmaqla yeni bir dekorativ sənət əsəri yaratmaq mümkündür. Sınmış ağac budaqlarından, ağac köklərinin yararsız hissələrindən, adı çay daşlarında istifadə etməklə asılqan, şamdan, şəkil çərçivəsi, masa və s. əsərlər yaratmaq mümkündür. Bu əsəslər hazırlanarkən alət olaraq bıçaq, mişar və s. alətlərdən istifadə etmək kifayət edir.
Şıxlar sənətinə aid Y.Hacıyevin hazırladığı 4 ədəd əl işi Dünya mədəniyyəti kataloquna daxil edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi tərəfindən Yusif Hacıyevə № 7455 saylı qeydiyyat nömrəsi ilə müəlliflik şəhadətnaməsi verilmişdir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sixlar seneti XX esrin sonlarinda Siyezen rayonunda yarandigi qeyd olunan dekorativ senet novudur Bu senetin yaradicisi Siyezen rayonunun sakini Yusif Haciyev hesab olunur Bu senet haqqinda danismamisdan evvel onun adlandirilmasi ile bagli mesleye aydinliq getirmek lazimdir Senetin bele adlandirilmasini Y Haciyev ozunun anadan oldugu qedim Sixlar kendinin adi ile baglidir Sixlar toponimi haqqinda onu qeyd etmek lazimdir ki umumiyyetle bu adda Azerbaycan Respublikasi erazisinde Qobustan Qax Qaradag Masalli Agdam Agdas Celilabad Sabirabad Xacmaz Goranboy Yardimli ve Cebrayil rayonlarinda eyni adli yasayis meskenleri movcuddur Qeyd olunmalidir ki evveller Qerbi Azerbaycanin indiki Ermenistan Respublikasi Qarakilse Sisyan ve Vedi rayonlarinda Sixlar adli qedim Azerbaycan kendleri movcud olmusdur Lakin sonralar hemin yer adlari ermeniler terefinden deyisdirilmisdir Qizil Sefeq ve Lusarat Sixlar seneti numuneleri Sixlar toponiminin etimologiyasi Sixlar adinin toponomikasina geldikde qeyd olunmalidir ki Qerbi Azerbaycandaki bu adda olan kendler daha cox turk tayfalarindan olan qazax tayfalarinin bir qolu olan six tayfasinin adi ile bagli etnonim kimi izah olunur Bezen six tayfasi seyx kimi de oxunur Azerbaycan Republikasi erazisindeki Sixlar adli kendlere geldikde ise daha cox dini mezmunlu adlarla elqelendirilir Six sozu Seyx sozu ile eynidir Seyx sozu ereb sozu olub menasi qoca agsaqqal demekdir Orta esrler dovrunde Serq aleminde bu ad qebile tayfa bascilarina gorkemli ilahiyyatcilara din xadimlerine hormetli adamlara deyilirdi Ona gore de Sixlar tipli cografi adlar seyxlere mexsus seyxler yasayan yer seyxlerin nesli seyxlerin defn olundugu yer ve s menasindadir Misal ucun qeyd etmek olar ki Xacmaz rayonundaki Sixlar kendi burada yasamis ve defn olunmus Movlane Seyx Yusif el Sirvaninin adi ile adlandirilmisdir XIV XV esrlerde yasamis Seyx Yusif meshur Xelvetilik dini cereyaninin ikinci qurucusu olan Seyid Yehya Bakuvinin telebesi olmusdur Bununla yanasi Sabirabaddaki Sixlar kendi Soltan Haci Bektasinin oglu Baba Samitin turbesinin kenddeki turbesini seyxlerin ziyaret etmesi ve turbe etrafindaki seyx qebirlerinin olmasi ile elaqedar bele adlandirilmisdir Siyezen rayonu erazisinde de qedim Sixlar kendi movcud olmusdur Xalq revayetlerine gore bu kendin tarixi XV esrin sonlarindan baslayir Kendin yaranmasi Erdebil Sefevi ordeninin bascisi olmus Seyx Heyderin olumu hadisesi ile elaqelendirilir Tarixi melumatlara gore Seyx Heyder Agqoyunlu hokmdari olan qayni Sultan Yaqubun icazesi ile kafir adlandirdigi cerkezler uzerine 1483 ve 1487 ci illerde ugurlu yurusler teskil ederek boyuk qenimetle Erdebile qayitmisdi 1488 ci ilde Seyx Heyder Sirvansahlar uzerine gozlenilmeden yurus teskil etdi Bunun sebebi 1460 ci ilde Seyx Cuneydin atasinin Samur sahilinde doyusde Ferrux Yasar ve Qaraqoyunlu Cahansahin birlesmis quvveleri terefinden oldurulmesi idi Bununla S Heyder atasinin olumunun qisasini almaq niyyetinde idi Sirvansah Ferrux Yasar sefevilerin hucumunu def ede bilmediyi ucun Gulustan qalasina cekilmeli oldu Muhasire 7 ay davam etdi Agqoyunlu hokmdari Sultan Yaqub hem Sefevi ordeninin guclenmesinden ehtiyat etdiyi ucun hem de qayinatasi Ferrux Yasara komek etmek ucun en guclu serkerdesi Suleyman bey Bicanoglunu sirvansahlarin komeyine gonderdi Sahdag yaxinliginda bezi menbelere gore Tabasaran erazisinde bas vermis doyusde Seyx Heyder oldurulur O dovrun bezi muelliflerine gore Seyx Heyderin cesedi Tabasaranda defn olunur ve basi kesilerek Tebrize getirilib ibreti alem ucun numayis etdirilir Sultan Yaqub bir nece gunden sonra onun kesilmis basinin ailesine verilmesine icaze verir Sixlar senetine aid eserler Azerbaycan tarixsunasliginda Seyx Heyderin Sahdag yaxinda oldurulduyu qeyd olunur Lakin bezi yerli revayetlere gore o doyusden yarali qayidarken Besbarmaq yaxinliginda vefat etmis ve vefat etdiyi yerde de defn olunmusdur Mehz defn olundugu yerde sonralar onun muridlerinden 7 aile mesken salmis ve seyxin mezari uzerinde insa edilmis turbede xidmetlerini davam etdirmisler Qedimde bu erazide movcud olmus Tekeli ve Sixlar kendleri mehz hemin aileler terefinden salinmis hesab olunur Seyx Heyderin meqberesi Xizi rayonunun Tixli kendinden 3 4 km simal serqde Besbarmaq daginin arxasindadir Turbe uzerinde askar edilmis das lovhedeki ucsetirlik farsca kitabe 1 21x0 67m suls elementli nesx xetti ile hekk olunmusdur Kitabenin birinci setri iri aydin nesx xetti ile ikinci ucuncu setirdeki sozler 5 6 cergede yuxari qaldirilaraq ust uste suls elementli xirda nesx xetti ile yazilmisdir Metnin tercumesi beledir 1 Boyuk mezar Allah yolu ile gedenin muqeddes sehidgahi heqiqet yolunun yolcusunun qebri hikmetli Quran dininin heqiqet axtaran seyxi Seyx Sultan Cuneydin oglu Seyx Sultan Heyderindir 2 Sirvan Ruman Iran Red Agqoyunlu dovleti nezerde tutulur muharibesinde oldurulmusdur Meqbere o ilden min otuz birinci ile kimi xarab veziyyetde idi Etibarli imam Emir el mominin Eli ibin Ebu Talib e Seyx Cuneydin oglu Seyx Heyderin basina gelen hadisenin dogrulugunu bilib qebrin parlaqligini ve mohkemlendirilmesi ucun heqiqi nokeri Sah Ismayilin yanina gelib buyurdu ki uzun muddet bu bereketli boyuk qebir Sirvan daglarinda bir dagin ortasinda gizli qalib 3 Ferman verdi ki onu bu cefa dolu quyudan ve alcaqliq zulmunden qurtarib askar edib qebir uzerinde bina tiksinler Merhemetle o ali ve yuksek cavanin defn oldugu dagin eteyini 50 zer 1 zer 107 sm enine capib derinliye getdiler Qedim qebrin yerini askara cixarib ona tezim etdiler Sah Sefi Bahadur xan el Huseynin hakimiyyeti vaxtinda bu qebir uzerindeki bina yeniden temir ve berpa olundu Uzun muddet melayikeler astanasi olan bu dergahda coxlari sefa tapdi Receb ayi min qirx doqquzuncu il tarixde Red texminen 1638 1639 cu iller Kitabenin metninden melum olur ki Sefevi seyxlerinden Sah Ismayil Xetainin atasi olan Seyx Heyder Sirvan daglarindan birinde gizlice defn olunmus ve onun mezari uzun muddet gizli qalmisdir Sonralar Qizilbaslarin Sirvan erazisine yurusleri zamani Sah Ismayil Sefevi atasi Seyx Heyderin qebrini axtarib tapmis uzerinde turbe binasi tikdirib orada muridleri terefinden Tekeli ve Sixlar kendlerini saldirmis ve meqbereni muqeddes ziyaretgah elan etmisdir Hazirda kendLerin xarabaliqlari qalmisdir Seyx Heyderin qebri uzerinde bismis kerpicden tikilmis meqbere binasi iki otaqdan ibaretdir ustu ucmusdur Gunbezin dayandigi tag oturacaqlari ve gunbez dairesinin qaligi gorunmekdedir Naxcivan Maraga memarliq mektebine xas uslubda tikilmis binanin bezeklerinde yasil qara qehveyi abi rengli kasili kerpiclerden istifade olunmusdur Sixlar senetinin xarakterik xususiyyeleri Bu dekoraativ incesenet novu onun yaradicisi Y Haciyevin qeyd etdiyi kimi Yaradanin yaratdigi gozelliklerin askarlanmasi senetidir Bu senete ail el isleri olke daxilinde elece de Aile Biznesine Asan Destek ABAD merkezinin desteyi ile Turkiye Boyuk Britaniya ve Rusiyada kecirilmis sergilerde numayis etdirilib Senetsunaslarin arasdirilmasindan sonra Sixlar seneti dekorativ tetqibi xalq senetkarliginin yeni bir sahesi kimi tesdiq olunub Buna gore de senetin yaradicisi Y Haciyeve muelliflik sehadetnamesi verilib Senet numuneleri hazirlanarken material olaraq adi cay daslarindan agaclarin kotuk hissesi ve ya govdesinin muxtelif hisselerinden ve s kimi materiallardan istifade olunur Senetin xarakterik xususiyyeti ondadir ki cox zaman tamamile yararsiz memulatlar xususile tullanti kimi vasitelerden istifade olunmaqla yeni bir dekorativ senet eseri yaratmaq mumkundur Sinmis agac budaqlarindan agac koklerinin yararsiz hisselerinden adi cay daslarinda istifade etmekle asilqan samdan sekil cercivesi masa ve s eserler yaratmaq mumkundur Bu esesler hazirlanarken alet olaraq bicaq misar ve s aletlerden istifade etmek kifayet edir Sixlar senetine aid Y Haciyevin hazirladigi 4 eded el isi Dunya medeniyyeti kataloquna daxil edilmisdir Azerbaycan Respublikasi Muellif Huquqlari Agentliyi terefinden Yusif Haciyeve 7455 sayli qeydiyyat nomresi ile muelliflik sehadetnamesi verilmisdir