Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı arxivi — Osmanlı imperiyasının ilk illərindən süqutuna qədər keçən müddətdə imperiyanın imzaladığı müqavilələr, yazılan dəftərlər və digər sənədlərin yer aldığı, baş nazirə tabe olan arxivdir.
Arxiv, hazırda rəsmi olaraq Türkiyə baş nazirinin Osmanlı arxivi adlandırılır və Türkiyə Cümhuriyyəti Baş nazirinin Dövlət Arxivləri Baş İdarəsinə tabedir. Arxivin mühafizə edildiyi kompleks İstanbulun Kağıthane rayonunda yerləşir.
Osmanlı imperiyasının 600 ildən uzun müddət hökm sürdüyü Balkanlardan Orta Şərqə, Krımdan Şimali Afrikaya uzanan torpaqlarda mövcud olan 40-dan artıq ölkənin tarixi ilə bağlı məlumatlar saxlaması cəhətdən mühüm informasiya mənbəyidir. Saxlanılan 95 milyon sənədin hamısı osmanlıca yazılmışdır.
Tarixi
Osmanlı dönəmi
Arxiv, ilk dövrdə Yeddiqüllədə saxlanan arxivlər daha sonra Topqapı Sarayının içində və Sultanəhməd yaxınlığında yerləşən binalara köçmüş, sağlam olmayan şəkillərdə mühafizə edilmiştir. İmperiyanın ilk illərindən 14-cü əsr sonlarına qədər keçən müddətdə arxivlənən sənədlər yox deyiləcək qədər azdır. II Mehmedin səltənətinin başlanğıcı ilə XVI əsrin ortalarına qədər keçən iki yüz illik müddətdə isə bir neçə dəftər və təxminən yüzə qədər sənəd arxivlənmişdir. Osmanlı arxiv işinin nizama qoyulması ancaq Qanuni Sultan Süleyman dövründə baş vermişdir. I Süleymanın səltənəti və sonra hər bir müqavilə, dəftər və bütün sənədlər qorunmağa başlanmıştır.
XVIII əsrin sonlarına qədər arxiv üçün xüsusi bir bina təsis edilməmiş, sənədlər lazım gələndə asanlıqla çatılması üçün kisə, torba və sandıqlara yerləşdirilmiş, mühafizəyə əlverişsiz zirzəmilərdə dağınıq bir şəkildə saxlanmışdır. Bu dövrdə bir sıra işlər görülsə də müasir arxiv işi üçün ilk addım 1845-ci ildə qoyulmuşdur. Tənzimatla birlikdə başlayan modernləşmə prosesi arxiv işi anlayışına da əks olunmuşdur. 1846-cı ildə Kansler Ər Mustafa Rəşid Paşa tərəfindən Xəzinə Sənəd İdarəsi yaradılmış, arxiv üçün də Babı Əli içərisində bir bina inşa ettirilmiştir. 1848-ci ildə başlayan Xəzinə Sənəd binası tikintisi Darülfünunun memarı Fossati Qardaşlar tarafından 1849-cu ildə başa çatmasına baxmayaraq, rütubətini yaxşıca çəkməsi üçün bir il boş buraxılmış, sənədlər 1850-ci ildə yeni binaya köçürülüb təsnif edilmişdir. Ər Mustafa Rəşid Paşa beləliklə müasir Osmanlı arxiv işinin aparıcısı olmuşdur.
Cümhuriyyət dönəmi
cünhuriyyət qurulduqdan sonra da sənədlərin təsnif əməliyyatları illərlə sürüb. 1925-ci ildə Xəzinə Sənədin məhdud heyəti tərəfindən təsnifatı davam etmiş, 1932-ci ildə Müəllim Cövdət başkanlığı altında yeni bir nümayəndə heyəti yaradılmış, 1936-cı ildə isə Layoş Feketenin çalışmalarıyla yeni bir təsnif sistemi yaradılmışdır. Son böyük təsnif prosesi 1987-ci ildə başlamış, arxiv bu işlərlə rəqəmsal mühitə keçirilməyə başlanmışdır. 1987-1992-ci illər arasında təsnif edilən sənəd miqdarı əvvəlki 140 illik müddətdə təsnif edilən sənədlər ilə bərabər miqdardadır. 1987-2012-ci illər arasında keçən müddətdə isə 45 milyon sənəd təsnif edilmişdir. Bunların 5 milyonu isə rəqəmsal formaya yerləşdirilmişdir.
Osmanlı Arxivi respublika dövründə müxtəlif adlar almış, 1927-ci ildə baş nazirliyə bağlanmış və son olaraq 1984-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyəti Baş Nazirin Dövlət Arxivləri Baş İdarəsi Osmanlı Arxivi Dairə Başkanlığı adını almışdır.
2011-ci ildə yeni arxiv binası tikintisi başlamış, 1 İyun 2013-cü il tarixində isə açılışı keçirilərək xidmət verməyə başlanmışdır.
Arxivdəki materiallar
95 milyon fərqli sənəd olan Osmanlı Arxivində üç əsas material növü vardır. Bunların ən geniş yer tutanı 93 milyona yaxın qeydiyyat ilə evraklardır. Divanı Hümayun qeydləri, sadaret, nəzarət, yerli hakimiyyət yazışmaları, təbəələrin dövlət böyüklərinə göndərdiyi istək məktubları, xarici dövlətlərlə aparılan danışıqlar və padşah fərmanları da daxil olmaq üzrə bütün dövlət yazışmaları sənədlərə daxildir. Sənədlərin ardından 366 min qeydiyyat ilə dəftərlər arxivin ikinci geniş hissəsini təşkil edir. Divanı Hümayun qərarlarının qeyd edildiyi Mühümə dəftərləri, dövlətin əsgər sayı, vergi gəlirləri kimi statistikaların qeyd edildiyi Tapu Təhrir Dəftərləri və XIX əsrdən sonra tutulmağa başlanan etnik, əhali quruluşlarının qeyd edildiyi Əhali Dəftərləri ən mühüm dəftər bölümləridir. Üçüncü material növü isə xəritələr, layihələr və fotoşəkillərdir. Dövr xəritələri, inşa ediləcək dəmir yolu, dini bina, körpü və s. inşa planları bunlara daxildir.
İstinadlar
- Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Tarihçesi
- http://tarihvemedeniyet.org/e-kutuphane/osmanli-arsiv-belgeleri/
- http://osmanlilar.gen.tr/ 2014-12-18 at the Wayback Machine
- http://www.arkiv.com.tr/proje/basbakanlik-osmanli-arsiv-merkezi/2890
Xarici keçidlər
- Osmanlı Arxivinin rəsmi internet saytı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanli arxivi Osmanli imperiyasinin ilk illerinden suqutuna qeder kecen muddetde imperiyanin imzaladigi muqavileler yazilan defterler ve diger senedlerin yer aldigi bas nazire tabe olan arxivdir Arxiv hazirda resmi olaraq Turkiye bas nazirinin Osmanli arxivi adlandirilir ve Turkiye Cumhuriyyeti Bas nazirinin Dovlet Arxivleri Bas Idaresine tabedir Arxivin muhafize edildiyi kompleks Istanbulun Kagithane rayonunda yerlesir Osmanli imperiyasinin 600 ilden uzun muddet hokm surduyu Balkanlardan Orta Serqe Krimdan Simali Afrikaya uzanan torpaqlarda movcud olan 40 dan artiq olkenin tarixi ile bagli melumatlar saxlamasi cehetden muhum informasiya menbeyidir Saxlanilan 95 milyon senedin hamisi osmanlica yazilmisdir TarixiOsmanli donemi Arxiv ilk dovrde Yeddiqullede saxlanan arxivler daha sonra Topqapi Sarayinin icinde ve Sultanehmed yaxinliginda yerlesen binalara kocmus saglam olmayan sekillerde muhafize edilmistir Imperiyanin ilk illerinden 14 cu esr sonlarina qeder kecen muddetde arxivlenen senedler yox deyilecek qeder azdir II Mehmedin seltenetinin baslangici ile XVI esrin ortalarina qeder kecen iki yuz illik muddetde ise bir nece defter ve texminen yuze qeder sened arxivlenmisdir Osmanli arxiv isinin nizama qoyulmasi ancaq Qanuni Sultan Suleyman dovrunde bas vermisdir I Suleymanin selteneti ve sonra her bir muqavile defter ve butun senedler qorunmaga baslanmistir XVIII esrin sonlarina qeder arxiv ucun xususi bir bina tesis edilmemis senedler lazim gelende asanliqla catilmasi ucun kise torba ve sandiqlara yerlesdirilmis muhafizeye elverissiz zirzemilerde daginiq bir sekilde saxlanmisdir Bu dovrde bir sira isler gorulse de muasir arxiv isi ucun ilk addim 1845 ci ilde qoyulmusdur Tenzimatla birlikde baslayan modernlesme prosesi arxiv isi anlayisina da eks olunmusdur 1846 ci ilde Kansler Er Mustafa Resid Pasa terefinden Xezine Sened Idaresi yaradilmis arxiv ucun de Babi Eli icerisinde bir bina insa ettirilmistir 1848 ci ilde baslayan Xezine Sened binasi tikintisi Darulfununun memari Fossati Qardaslar tarafindan 1849 cu ilde basa catmasina baxmayaraq rutubetini yaxsica cekmesi ucun bir il bos buraxilmis senedler 1850 ci ilde yeni binaya kocurulub tesnif edilmisdir Er Mustafa Resid Pasa belelikle muasir Osmanli arxiv isinin aparicisi olmusdur Cumhuriyyet donemi cunhuriyyet qurulduqdan sonra da senedlerin tesnif emeliyyatlari illerle surub 1925 ci ilde Xezine Senedin mehdud heyeti terefinden tesnifati davam etmis 1932 ci ilde Muellim Covdet baskanligi altinda yeni bir numayende heyeti yaradilmis 1936 ci ilde ise Layos Feketenin calismalariyla yeni bir tesnif sistemi yaradilmisdir Son boyuk tesnif prosesi 1987 ci ilde baslamis arxiv bu islerle reqemsal muhite kecirilmeye baslanmisdir 1987 1992 ci iller arasinda tesnif edilen sened miqdari evvelki 140 illik muddetde tesnif edilen senedler ile beraber miqdardadir 1987 2012 ci iller arasinda kecen muddetde ise 45 milyon sened tesnif edilmisdir Bunlarin 5 milyonu ise reqemsal formaya yerlesdirilmisdir Osmanli Arxivi respublika dovrunde muxtelif adlar almis 1927 ci ilde bas nazirliye baglanmis ve son olaraq 1984 cu ilde Turkiye Cumhuriyyeti Bas Nazirin Dovlet Arxivleri Bas Idaresi Osmanli Arxivi Daire Baskanligi adini almisdir 2011 ci ilde yeni arxiv binasi tikintisi baslamis 1 Iyun 2013 cu il tarixinde ise acilisi kecirilerek xidmet vermeye baslanmisdir Arxivdeki materiallar95 milyon ferqli sened olan Osmanli Arxivinde uc esas material novu vardir Bunlarin en genis yer tutani 93 milyona yaxin qeydiyyat ile evraklardir Divani Humayun qeydleri sadaret nezaret yerli hakimiyyet yazismalari tebeelerin dovlet boyuklerine gonderdiyi istek mektublari xarici dovletlerle aparilan danisiqlar ve padsah fermanlari da daxil olmaq uzre butun dovlet yazismalari senedlere daxildir Senedlerin ardindan 366 min qeydiyyat ile defterler arxivin ikinci genis hissesini teskil edir Divani Humayun qerarlarinin qeyd edildiyi Muhume defterleri dovletin esger sayi vergi gelirleri kimi statistikalarin qeyd edildiyi Tapu Tehrir Defterleri ve XIX esrden sonra tutulmaga baslanan etnik ehali quruluslarinin qeyd edildiyi Ehali Defterleri en muhum defter bolumleridir Ucuncu material novu ise xeriteler layiheler ve fotosekillerdir Dovr xeriteleri insa edilecek demir yolu dini bina korpu ve s insa planlari bunlara daxildir IstinadlarDevlet Arsivleri Genel Mudurlugu Tarihcesi http tarihvemedeniyet org e kutuphane osmanli arsiv belgeleri http osmanlilar gen tr 2014 12 18 at the Wayback Machine http www arkiv com tr proje basbakanlik osmanli arsiv merkezi 2890Xarici kecidlerOsmanli Arxivinin resmi internet sayti